Мектеп оқушыларының рухани - адамгершілікке тәрбиелеудегі психологиялық - педагогикалық шарттары

Мектеп оқушыларының рухани - адамгершілікке тәрбиелеудегі психологиялық - педагогикалық шарттары

Болашақта ел тұтқасын ұстар азаматтардың өнегелі тәрбиесі – бүгінгі күн тәртібінде тұрған маңызды мәселелердің бірі. Олардың отансүйгіштік сезімін, білім мен біліктілігін, дағдысы мен шеберлігін, асқақ адамшылық және адамгершілік қадір-қасиеттерін, жаңа дүниетанымдық көзқарастарын, салауаттылық дағдыларын, ұнамды мінез-құлық нормаларын рухани-адамгершілік құндылықтар арқылы қалыптастыру- үлкен қажеттілік екендігі ел президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан-2030» жолдауында жан-жақты негізделген.

Қай заманда болмасын, сол қоғамға сай азаматты тәрбиелеудің бірден-бір жолы адамның рухани байлығын арттыру болмақ. Жас ұрпақтың рухани бай, адамгершілігі мықты, бір-бірімен достық қарым-қатынаста өмір сүруіне жағдай жасау кезек күттірмейтін мәселе екені анық. Мұнда, әсіресе, оқушылар тәрбиесіне мектептегі дұрыс ұйымдастырылған тәрбие іс-шараларының ықпалы зор болары сөзсіз. Бұл мәселе Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі ретінде көрініс тапқан.

Ал Қазақстан Республикасының жалпы білім беру «тұжырымдамасында» жеке адамның рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, рухани-адамгершілікті қалыптастыру, әрбір адамды дамыту үшін жағдайлар жасау міндеті ерекше аталуы біз көтерген мәселенің қоғам талабынан туындап отырғандығын, тақырыбымыздың өзектілігін дәлелдейді.

Оның үстіне қоғамдағы рухани құндылықтардың табиғаты, мәні, шығу тегі және атқаратын қызметтері туралы жан-жақты зерттеулердің адамгершілік пен руханилық мәселерімен тікелей байланысты қарастырылып, осы кезге дейін күн тәртібінен түспеуі біздің тақырыбымыздың өзектілігін онан сайын арттыра түседі. Өйткені, оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру мәселері көптеген ғылыми зерттеулерге арқау болған.

«Адамгершілік» ұғымының педагогикалық термині ретінде ғылыми тұрғыда қалыптасқан өзіндік мағынасы бар. Ал «руханилық» ұғымының мәні әртүрлі салаларды қамтитыны белгілі. Бірақ, бұл ұғым педагогика ұғымында категориялық деңгейдегі анықтамаға ие бола қойған жоқ. Рухани-адамгершілік тәрбиесі қоғамның барлық сатысында зерттеу объектісі болып отырғаны баршаға белгілі.

Сонымен қатар, зерттеу тақырыбына қатысты адамгершілік-рухани құндылықтар мәні, тәрбиелік маңызы туралы қоғам қайраткерлері, ғұламалар, ғалымдар ұлы педагогтар: әл-Фараби, Ж.Баласұғын, Қ.А.Йассауи, Ш.Уәлиханов, Ы,Алтынсарин, А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердіұлы, А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, М.Дулатов, М.Жұмабаевтар өз еңбектерінде құнды ой пікірлерін қалдырып кеткен. Құндылыққа бағдарлау негіздері және отбасы тәрбиесіндегі ізгілік мәселелері Н.Г.Нұрғалиева, Г.К.Байдельдинова, валеология ғылымының теориялық және әдістемелік мәселелері А.С.Иманғалиев, А.Ақанов, рухани құндылықтардың әлеуметтік-философиялық негізі С.Нұрмұратов, Е.Әлсатов, Б.С.Ерасов, адамгершілік тәрбиесін жетілдіру А.А.Калюжный, Ж.С.Хасанова, А.А.Аманжолова, Г.А.Мұратбекова, К.Б.Сейталиев т.б. еңбектерінде орын алған.

«Рухани-адамгершілік құндылықтары» арқылы біз адамдар арасындағы қарым-қатынасқа, отбасы мен қоғамға жақсылық пен зұлымдық, өтірік пен шындық критерийлеріне негізделген қағидаттар мен нормаларды түсінеміз.

Осылайша, жан-жақты тұлғаны дамытудың жалпы жүйесіндегі негізгі тірек - бұл адамгершілік тәрбие. Н. Архангельскийдің айтуынша, «Моральдық білім - бұл баланың интегралды тұлғаның қалыптасуына және дамуына бағытталған процесс, ол Отанға, қоғамға, ұжымға, адамдарға, жұмысқа, өз міндеттеріне және өзін-өзі мәжбүрлеге айналуды болжайды».

Рухани-адамгершілік тәрбиенің негізін қайта қарау қажет. Бұл тәрбиенің мәнін жаңадан қарау керек. Мұғалімдер отбасымен, қоғаммен тығыз қарым-қатынаста, жасөспірімдер үшін моральдық-адамгершілік критерийлер мен күнделікті өмір принциптерін қалыптастыруға шақырылады. Бұл білімнің процестері арқылы жүзеге асырылады,кәмелетке толмағандар адамгершілік білім беру, мәні, оқу, күрделі оқу, білім беру, даму, психологиялық, физиологиялық, әлеуметтік іс-шаралар мен факторлар оқушылардың өзін-өзі дамыту болып табылады.

Жастардың адамгершілік тәрбиесі - әрбір қоғамның талассыз және маңызды көмегі. Моральдық тәрбиедегі кемшіліктер қоғамға жағымсыз залал әкеледі. Жастардың зияткерлік дамуы бүгінгі күні оның моральдық дамуы сияқты проблеманы көрсетпейді. Бұл біздің заманымыздағы ғылымның негіздерін оқыту түсінікті, жоспарлы және міндетті болып табылады. Алайда жас ұрпақтың моральдық тәрбиесі артта қалып отыр. Бірақ бұл мораль, ол алға тұрып, ақыл-ойды басқаруға тиіс. Мәселен, адамгершілік тәрбиенің мақсаты - мейірімділік, қайырымдылық, қамқорлық, білім беру, адалдық, адалдық критерийлеріне сәйкес келетін адамгершілік пен моральды қалыптастыру.

Адами құндылықтар:

1. Анаға деген сүйіспеншілік

2. Патриотизм.

3. Отанға деген сүйіспеншілік

4. Ерік бостандығы

5. Жақсы және жамандық

6. Өзін-өзі тану

7. Мейірімділік

8. Ар-ұждан

9. Үміт

Отанға, ғылымға, шындыққа ұмтылуға ұмтылған бұрын-соңды болмаған қызмет идеялары көрнекті қазақ ғалымы мен ұстазы Шоқан Уәлихановтың ғылыми жұмыстарында көрініс тапты. Лев Толстойдың адамгершілік тәрбиесіне өте жоғары баға берілді: «Адам білуі керек барлық ғылымдардың ішіндегі ең маңыздысы - өмір сүрудің, аз жамандық жасаудың және мүмкіндігінше жақсылықтың ғылымы».

Осылайша, оқудың жаңа мазмұны білім беру мазмұнын, оқыту әдіснамасын, мұғалімнің өзінің дүниетанымын, мәдениетін, моральдық тәжірибесін келесі ұрпаққа жеткізетін білімі мен білімін шешетін балаларды тәрбиелеудің жаңа мүмкіндіктері шешуші мәнге ие. Мұның бәрі балалардың дамуына бағытталатын және оларды қалыптастыру ерекшеліктерін анықтайтын әсер ету жүйесі болып табылады. Сыныптар арнайы әдістерді қажет етеді, сондықтан балалардың оқу тапсырмаларын жалпыға ортақ ретінде де, оларға қатысты болуы да мүмкін. Кез-келген моральдық сапаны қалыптастыру үшін ол саналы түрде өту маңызды. Сондықтан білімге моральдық сапаның мәні туралы, оның қажеттілігі туралы және оны меңгеру артықшылығы туралы идеяларды дамытатын білім қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан халқына ел Президентінің жолдауы "Қазақстан - 2030. Гүлдену, қауіпсіздік және қазақстандықтардың әл-ауқатын жақсарту". / / "Қазақстан - 2030. - Алматы, 2003

2. «Білім туралы» 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III Қазақстан Республикасының Заңы (2017.28.12. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен)

3. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2014 жылғы 17 қаңтар «Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» (электрондық ресурс). Дереккөз: http://www.akorda.kz/kz.

4. Д Нұрғалиева «Ізгіліктік құндылыққа – жаңа бетбұрыс» ІІ Қазақстан мектебі , 2014, №4.

5. Э. Рахипова. «Ізгілікті ұрпақ тәрбиелеу». ІІ Бастауыш мектеп, 2014, №4.