Атырау облысы
?ызыл?о?а ауданы
?арабау ауылы
Д?йсенова Жайнаг?л Берік?ызы-
?арабау орта мектебіні?
ІІ санатты педагог-психологі
?ыз баланы т?рбиелеу-?лтты т?рбиелеу.
Ма?саты: «?ыз баланы т?рбиелей отырып, ?лтты т?рбиелейміз» ?а?идасымен ?аза? ?о?амында ?асырлар бойы ?алыптас?ан отбасылы? д?ст?рлер мен ??ндылы?тар?а негізделген отбасы м?ртебесін ны?айту.
С?з басын Елбасымыз Н?рс?лтан ?біш?лыны?: «Шы?ыс халы?тарыны? арасында, жалпы м?сылман елдерінде ?йел затын б?лекше ба?алайтын, ?арындасты ?атты ?астерлейтін халы?ты? бірі де, бірегейі де – бізді? ?аза?», – деген пікірінен бастаса?.
Рухани тарихымызды? тар?ыл беттерін пара?таса?, ?аза? ?ыздары мен ?аза? ?йелдері, жалпы аналар ?лемі туралы тол?анба?ан т?л?алар сирек екен оны? ?стіне ж?рек тербер, сезім ?оздырар ?аза?ты? халы? ?ндеріне, немесе ма?ал –м?телдеріне бір с?т к??іл аударып к?релікші. Нені ме?зеп нені айтар екен. Б?ларда аналар?а, ?ыздар?а т?н ?рі т?рбиелік, ?рі та?ылымды? м?ні ерекше тол?амдар бар. Соларды саралай келе мынадай с?з ?йірлерін бай?адым. ?аза? ?ауымында ?ыз баланы? орны ерекше бол?ан. Оны мынадай ма?ал м?телдерден аны? а??арамыз. Ата – бабаларымыз ?ызды ?она? деп есептеген, бар?ан жерде ба?ыны? ашылуын ?йде отырып ?амда?ан. Барынша ізетті, сыпайы, мейірімді де ісмер, ?ылы?ты да ?ырмызы болуын ?немі ?ада?алап отыр?ан. Еркін ?ста?ан, біра? тым еркінсітпеген.
«?ыз — ?ріс, ?л-?оныс» деп білгендіктен ?азекем ?рісін ке?ейтер ?ыз бала?а айры?ша к??іл б?лген. «?ыз мінезді келсін, ?л ?нерлі келсін» дей отырып, «?ыз?а ?ыры? ?йден тыйым» жасайды. ?ыз т?рбиесіндегі же?ге ролі де к?зден таса болмайды. «?ызы бар ?йді? же?гесі с?йкімді келеді».
?йткені ?ке – шеше айта алма?ан сырды же?ге жеткізеді. ?ызды? бал?ын болмыс бітімі мен т?рбиесіні? басы ?асында аяулы же?гелер ж?реді.С?йген жігіті мен екі арада?ы ?депті ?арым – ?атынасты? таби?и ?рбуіне сеп болатын осы же?гелер.
Ата-ана ?ызынан ешн?рсені аямайды. Оны? ешн?рседен м??тажсыз, б?ла ?суін ?ада?алайды. ?йткені ?ыз?а бергенді ?ызыр ?тейді деп біледі. Сонымен бірге ?азеке? ?ызды бетімен де жібермейді. «?ызды ?ымтап ?ста?ан ?ялмайды» дей отырып, оларды ?анатты?а ?а?тырмай,т?мсы?ты?а шо?тырмай ?сіруды парыз санайды. Оларды? ар ?ятыны? са?шысы б?ріне жауапты екенін ешуа?ыт ?мытпа?ан. Содан да болар, бір жа?ынан «?ыз бен жыл?ы жаудыкі» деп ?ыз т?рбиесіне мейілінше са? ?арайды. «?ыз ба??анан ?ысыра? ба??ан о?айлы?ын» жадынан шы?армай баянды отанын тап
?анша ?зіні?, жауапты екенін еш ?мытпа?ан. С?йте т?ра ?ызды жа?ада?ы ??ндыздай к?теді.
«К?йеу жаман болса ?ызы?нан» деуінде ?лкен м?н бар. ?зіні? отбасында керекті т?рбиені? б?рін к?ріп ?скен ?ыз бала, со?ан ?оса мінезді де ?ылы?ты болса, парасатты да пайымды болса екен дейді. «?ызды к?те алма?ан к?? етеді, жібекті т?те алма?ан ж?н етеді» м?ны? к?бі, негізінен ?ызды? шешесіне байланысты д?ниелер. Сонды?тан, ?ыз к?ретін жігіттер, алдымен же?гесі ар?ылы шешесіні? ?андай адам екенін аны?та?ысы келеді. «Шешесі жаманны? ?ызын алма, немесе «шешесін к?ріп ?ызын ал» деуге осындай ма?сат бар.Заманны? ба?ыт ба?дарына ?арай ма?ал м?телдер де т?рленіп, ?згеріске т?сіп отырады. «Шешесі отырып, с?йлеген ?ыздан безін» деп келе, ?ызды? жа?сысын іздейді. «А?ылды ?ыз білімге ж?гінер, а?ылсыз ?ыз с?зге ілігер» деп біледі. Осындай негізгі т?рбиелік ж?мыстарды ж?ргізіп ал?ан со?, ?азеке?ні? ??дайдан тілейтіні ?ызыны? бар?ан жеріне тастай батып судай сі?уі. Бар?ан жерінде ба?ыны? ашыл?анына ?атты ?уанады, ба?ы тайса ?атты к?йінеді. ?ор?атыны – «?айта шап?ан жау жаман, ?айтып келген ?ыз жаман» екені.«Шы??ан ?ыз шиден тыс?ары» ?ыз баланы? ендігі жердегі тіршілігі шектеулілеу болатыны. Ол келіндік ж?не ?йелдік д?уір. Б?л ?ыз бала ?шін мейілінше жауапты кезе?. Жа?а т?скен келінге сыншы да, мінші де к?п. Ол енді т?ркінінде ал?ан т?рбиені? ?аншалы?ты екенін к?рсетуге тиіс. Же?гесі мен шешесіні? к?ргенін істеп, ?айын ж?ртыны? к??ілінен шы?у?а тырысады.
?аза? ?ызды? ?з ж?рты мен бірге ?айын ж?ртыны? да т?рбиеге жауапты екенін ?атты сезінеді. Оны? ?андай елге, ?андай отбасына келін болып т?суіне к?п н?рсе байланысты. «Жа?сы елге т?скен келін, келін, жаман елге т?скен келін келсап». Б?л жерде ?айын енені? ролі к?ріне бастайды. К?бінесе «Келінні? ?айын ене топыра?ынан жарал?андай» болып келуін ?алайды. Шынында к?ргенді елден шы??ан ?ызды? к?сегелі елге тап болуы зор ба?ытты? кепілі.Сонымен бірге келген келін татулы? жаршысындай болса деп армандайды. ?сіресе абысындар арасыны? ынтыма?ты болуы к?зделеді. «А?айын тату болса ат к?п, абысын тату болса, ас к?п». «А?айынны? азары болса да, безері жо?», «а?айын?а ?арап, мал ?сер, а?аш?а ?арап тал ?сер».
?ыз,?йел, абысын ажын, а?айын туралы ма?ал м?телдерді саралай отырып, халы? даналы?ына ?айран ?аласы?. Атам ?аза? ешбір жар?ы, н?с?ау жазып ?уре болмай а? ?рі ?ыс?а, ?рі н?с?а на?ылдармен т?рбие та?ылымна? тамаша ?лгісін т?йіп айтып отыр?ан.
Хал?ымыз «?ыз-?она?» деп, т?рінен орын беріп, ?ыздарды алтынны? сыны?ына балап ?сірген. Жалпы бала т?рбиесіне, соны? ішінде ?ыз бала т?рбиесіне ?те к?п к??іл б?лген. Ата-бабаларымыз «?ыз?а ?ыры? ?йден тыю, ?ала берсе ?ара к??нен тыю» деген ма?ал?а ?аншама ой сый?ыз?ан. Я?ни ?ыз бала т?рбиесіне тек анасы жауапты емес, б?кіл ауыл, ел жауапты болып отыр?ан.Ал ?азіргі заманда бала т?рбиесіне тек ?ана ана емес, радио мен теледидар, газет-журнал, т?рлі кинофильмдер жан-жа?ты ?сер етуде.
?аза? ?ыздарыны? менталитетіне ?арапайымдылы?, сыпайылы?, инабаттылы?, ?лкенді сыйлау, кішіге ізет к?рсету, а?ылдылы?, имандылы? сия?ты ?асиеттер кіреді. Тарих?а к?з ж?гіртсек, Айман, ??рт?а, Назым сия?ты ?ыздарымыз, Домала? ана, Айша Бибі сия?ты аналарымыз на?ыз ?аза? ?йелдеріні? ?лгісі болды. Аналарымыз «баланы жастан» деп, бала т?рбиесін ??рса?тан баста?ан. ?лжан ана данышпан Абайды ??сыл-д?ретсіз емізбегені – адамзатты? баласын т?рбиелегені болып табылады.
«Баламды молда?а о?ытамын деп к?пір етіп алдым» дегендей, т?уелсіздік т??ырына ?ол жеткізгелі, кейбір жастарымыз «т?уелсіз» деген ??ымды т?сінбей, ата-анадан т?уелсіз, ?стаздардан т?уелсіз болу деп т?сініп ж?р. ?рине, б?рын?ы кездегідей ?р ?йде 8-10-нан бала жо?, ?лкендері кішісін ба?ып-?а?ып отыратын. Ал ?азіргі отбасыларында ?рі кетсе 2 бала т?рбиеленіп отыр. Сонды?тан «бір баласы барды? шы?ар-шы?пас жаны бар» демекші, сол жал?ызды? асты-?стіне т?сіп дегенін жасап отыр?аны. Уа?ыт ?те келе ?ызыны? жаман ?ылы?ын к?рген ана?а тізе со?удан бас?а еште?е ?алмайды. Міне, ?о?амымыз?а ?з ?олымыздан келе?сіз жа?дай тудырып алды?. ?азіргі ?аза? ?ыздарыны? ж?ріс-т?рысы, ?з бойын к?туі, киім киісі, ?лкен-кішіге ?шырамы м?лдем ?згеше. Жастар т?рбиесінде «?зын ар?ан, ке? т?сау?а» т?сіп кеткені айдан аны?. ??рбы ?ыздарды? ара? ішіп, шылым шегіп, т?нгі клубтарды? есігін ба??анын к?ргенде жаны? т?ршігеді. Осындай ?рекеттерді? салдарынан ?ыздар ж?кті болып, онан со? жасанды т?сік жасатып, аналы? ???ы?ынан айырылып жатады. Батыстан бел т?зеген т?рлі жа?дайлар бізді? салт-санамыз?а ?з ?серін тигізіп отыр. М?ліметтерге с?йенсек, еліміз бойынша жылына 200 мы?дай жасанды т?сік жасалып, 1643 бала ата-ана ?ам?орынсыз ?алады екен. Ал та?ы да тарих беттерін пара?таса?, хал?ымызда, «жетім, жесір» деген ??ымдар айтылма?ан.
?рбір елді? ?міріндегі шешуші кілт – ?ыздар?а берілетін т?лім т?рбие ар?ылы ?лшенеді. Бізді? хал?ымызда «?ыз» деген с?зді? ?зі ?демілікті?, ?дептілікті?, с?лулы?ты? символы ретінде ?олданылады.
Отбасы ?о?амны? бір б?лшегі, ал отбасыны? алтын ?азы?ы — ?йел адам. Сонды?тан да б?гін жалпы берілетін т?рбиені? ішінен ?ыз бала т?рбиесіне байланысты т?старын б?ліп ал?анды?ы негізгі ма?сатым: адамгершілігі мол, ?депті, инабатты, сыпайы ?ыздарымызды т?рбиелеп шы?ару. Б?л ба?ытта?ы ж?мыстарды? к?пшілігі ата аналармен ?оян-?олты? араласуды тікелей ?ажет етеді.«Анасын к?ріп ?ызын ал» дейтін халы? ма?алы текке айтылмаса керек. Ана т?рбиесін к?рген ?ыз ?рдайым к?регенділік танытады. Жа?а ?асыр, тек жа?алы?ты ?абылдау керек деп, шетелге еліктеп немесе ?аламтор ар?ылы керексіз д?ниелерді ?абылдауды? ?ажеті жо?. Заман а?ымынан ?алмай, орынды киініп, орынсыз н?рселерден аула? болып, ?зге тілде емес, ?з тілінде с?йлеп, д?ст?рді сыйлап, ибалы?ын са?тау ?ажет. ?зіні? ана тілін ?адірлемейтін ?ыздардан жа?сы ана шы?ады деп айта алмаймын. Тілін ?адірлемеген адам, ол ?лтты? салтынан да, д?ст?рінен де хабарсыз болары ай?ын. ?ай ?о?амда, ?ай заманда ?мір с?рмесін, ол ?аза? ?ызы деген ат?а лайы? болуы ?ажет. Бойжеткендеріміз осыны ?мытпаса деймін.
А?ыл да анадан дариды, дана да ?йелден туады. ?ыз бала т?рбиесін ?рпа? т?рбиесі деп ?арау ?ажет. Б?гінгі ?аза? бойжеткендері ерте?гі еріне адал жар, балалрыны? анасы. Оларды? бойында имани т?рбие бол?анын ?алаймын. Б?гін ол ?ыздар ?негелі т?рбие алса, ерте? ?рпа? т?рбиелейтін ?аза?ты? дана аналарына айналары с?зсіз.С?з со?ын Елбасымызды?: «?йел – бесік иесі. Демек, ?йелді? жайы т?зелмей, бесігіміз т?зелмейді, бесігіміз т?зелмей – еліміз толы? т?зелмейді» деген пікірімен ?орытындыла?ым келіп отыр. ?арак?здеріміз б?рымды шашымен, инабатты мінезімен, а?ылдылы?ымен, кіршіксіз арымен ?р?ашан бас?алардан ерекшелене білгей.