Баяндама «?иын» о?ушымен ?арым-?атынас жасау м?селелері.
Баяндама «?иын» о?ушымен ?арым-?атынас жасау м?селелері.
«?иын» о?ушымен ?арым-?атынас жасау м?селелері
?рбір адамны? жан-жа?ты дамуыны? е? басты факторы – т?рбие, ?мірдегі болатын жа?дайлар ж?не ?зіні? ?орша?ан ортасы. ?рбір жеке адамны? ?мірден ал?ан т?жірибесі, айналасымен ?арым-?атынасы ?рт?рлі бол?анды?тан, ?рбір т?л?аны? ерекшеліктері дара мінез ерекшелігімен бай?алады. Сонды?тан ды жеке адамны? кескін-келбетіндегі мінез-??л?ыны? ??рылысы, ойлары мен ?ста?ан ба?ыты, ынта-ы?ыласы ж?не та?ы да бас?адай ерекшеліктері жас?спірімні? ?имыл, іс-?рекетінен бай?алады. ?йткені жеке т?л?аны? мінезіні? ?алыптасуы ?о?амда?ы орта?а да байланысты болады.
Біра?та ?орша?ан ортада болып жататын кейбір жекеленген балаларды? эгоисттік, даралану, ?зімшілдік мінездері айналасында?ы ?арым-?атынастар?а ?з ?серін тигізбей ?оймайды. Бірінші, «?иын» балаларды? пайда болуына е? алдымен отбасы тіршілігі к?п ?сер етеді, мысалы: ата-аналарыны? ?йде ?зара келісе алмаушылы?ы ж?не осы жа?дайларды баланы? к?ріп ?суі, ата-аналарды? ж?мыссызды?ы, ішімдікке салынуы, ата-анасыны? ?зіні? ?міріндегі болып жат?ан ж?йттерді бірінші орын?а ?ойып, баласына к?п к??іл б?лмей «?зі ?седі» деген пікірде болуы, толы? емес отбасыны? болуынан болса, екіншісі мектептегі о?у-т?рбие ж?мыстарын ?йымдастыруда жіберілген ?ате-кемшіліктер, я?ни жеке о?ушыларды? мінез-??лы? ерекшеліктерін, ынта-ы?ыласын, ?ызы?ушылы?ы, талап-тілектерін ж?не т.б. ескерілмей ?алуына жол береді. «?иын» балаларды? т?ртіптеріні? нашарлауына себепші болатын ?шінші д?лел, ол ?о?амны? т?рбие ?рдісіне к?п к??іл б?лмеуінен болады.
?азіргі кезе?дерде мектептерде «?иын» о?ушылар болып т?рады. Мысал?а ондай жа?дай біріншіден – к?нделікті к?н т?ртібін д?рыс са?тамайтын, о?ы?ысы келмей мектептен ?ашып ж?ретін, аздап ?рлы?тар жасап, темекі тартып, шарап ішетін о?ушылар болса, екіншіден – осындай мінез-?рекеттерімен ?о?амды? орындарда ерекшеленіп б?за?ылы? жасап, ?о?ам м?ліктерін б?лдіріп, тонап, ?лкендерді сыйлай алмайтын жас?спірімдер жатады. ?шінші – денсаулы?ы нашар, а?ыл-ойы ?з жасына лайы?ты дамыма?ан, нерв ж?йесі ?рт?рлі аурулар?а ?шыра?ан жас?спірімдер жатады. Сонды?тан да жас?спірімдерді? мінез-ерекшеліктерін ескере отырып адамгершілікке т?рбиелеуде жа?ымды эмоцияларды пайдалана отырып, мектептегі ?о?ам ж?мыстарына белсенді ?атыстыру?а болады ж?не о?ушы?а ?зін-?зі т?рбиелеуіне себепші болып, мінез даралы?ын ескере отырып тапсырмалар беру ар?ылы ж?мыс жасау о?тайлы т?сіл болып табылады.
?стаздар тарапынан «?иын» о?ушылармен жеке ??гімелесу барысында педагогты? этиканы са?тай білу керек. Этикалы? ??гімелесі – мектептегі о?у-т?рбие ?рдісіндегі е? басты ?дістерді? бірі болып саналады. Б?л ?діс о?ушыны зерттеп тануда ж?не т?рбиелеуде, к?нделікті о?у-т?рбие ?рдісінде, ?сіресе жеке т?рбие беру ?дістерінде ?олданылып, ?з ерекшеліктерімен к?зге т?седі. Т?рбие ?дістеріні? бірі – ??гімелесу, ол т?рбиені? бас?а т?рлеріне т?н бол?анымен т?рбие ?рдісіне е? ?ажетті ??рал. О?ушы ??гімелесу барысында ашылып, ?зіні? уайым-?ай?ысы, жан?яда?ы келіспеушіліктерін, туында?ан м?селелері туралы айта алады. Осындай жа?дайда т?жірибелі педагог маман о?ушыны? жа?дайын ??гімелесу ар?ылы т?сінеді. О?ушылармен ??гімелескенде т?л?аны? жас ерекшеліктері мен дара ерекшеліктерін ескеріп, ??гімеге тарту керек. Педагогты? ма?ынасыз ??гімесі, беталды с?йлеп о?ушыны? ар-ожданына тиісе с?йлеуі ?р?ашанда о?ушыны? педагогке деген ?аршылы? ?рекеттерін білдіреді. Сонды?тан да о?ушыны ??гімеге тартпас б?рын оны? психологиялы? ерекшеліктерін білу - ?р ?стазды? міндеті болып саналады. Жас?спірімдер т?менгі сыныпты? о?ушыларына ?ара?анда жыныс ?згешіліктері ай?ындалып келе жат?ан, жеке к?з?арасы, пікірі бар, ?мірден т?жірибелері бар деген сия?ты, ?жымда?ы ?зара ?арым-?атынастары к?рделенген, к?бінде т?уелсіз бол?анды ?нататын, ?зін-?зі ба?алау?а бейімделген, ?лкендерді? ы?палынан шы??анды ?нататын, ?з бетімен ж?руге талпын?ыш болады. Сол себепті де жас?спірімдерді? кейбіреулері ?здерін ?згелерден жо?ары ?ою?а, ?рк?кірек болу?а, айналасымен жанжалдасу?а себеп іздеп т?ратындары баршылы?. Осы ерекшеліктерін ескере отырып жас?спірімдермен жеке ??гімелесу ?дісін ?олдану баламен тіл табыса білуге к?п ы?палын тигізеді. Мысалы, с?зге к?не ?оймайтын о?ушымен педагог ?зіне к?мектесуін ?тіне ж?ріп, ж?мыс барысында?ы ?арым-?атынаста баланы? ойын біліп, ??гімелесе алады ж?не де бір ??гімеден со? то?тап ?алмай, ?немі осындай себептермен о?ушыны ?зіне жа?ындатып, ?зіні? жанашырлы?ын сездіре ж?ре к?мекке келуге, жа?ымды ?арым-?атынас орнатып, теріс мінездерін жою?а ы?пал жаса?ан д?рыс.
?рине, баламен ж?ргізілетін ??гімені? т?рін педагог алдын-ала ма?сат?а ?оя отырып жоспарлау ?ажет. О?ушыларды? міндеттерін, ?ателіктерін сыныпты? алдында жариялап айтудан біз д?рыс н?тижеге келе алмаймыз, сонды?тан мада?тау мен жазалау ?рдісін біз кез-келген уа?ытта ж?ні жо?, ретсіз пайдалана алмаймыз, ол т?рбие т?ртібінде орынсыз болып табылады. Жалпы сыныпта?ы о?ушыларды? алдында жас?спірімдерді ретті-ретсіз кіналау – ол жа?сылы??а апармайды, сонды?тан да сыныпта?ы о?ушыларды? алдында балалар?а абайлап с?йлеген ж?н ж?не м?ндай ?арым-?атынас о?ушыны да, педагог маманды да келе?сіз жа?дайлардан ??т?арады.
Т?рбиесі ?иын о?ушыларды? отбасымен ж?мыс ж?ргізгенде ?рбір жан?яны? ерекшеліктерін ескеріп, жа?ымды ы?палдар жасап, мектеп пен жан?яны? арасында?ы д?рыс байланысты орнату?а тырысу керек. Ол ?шін баланы? отбасына барып жа?дайларын біліп, т?рмыс-тіршілігі, отбасында?ы бала т?рбиесіні? ?йымдастырылуын ба?ылап, ата-ана?а педагогикалы?, психологиялы? ке?ес беру ар?ылы отбасында?ы т?рбие ж?мысыны? жандануына ы?пал жасау керек. Ата-ананы мектептегі баланы т?рбиелеу ж?мысына тартып теориялы? білімі мен т?жірибелік білімін ?штастыру?а к?мектесу керек. Баланы? ?ке-шешесіні? мектеппен ты?ыз байланыста болуы, ?йдегі т?рмысында т?ртіптілікті? болуы, эмоционалды жа?ымды ?арым-?атынастарды? орнауы, баланы? к??іл-к?йіні? жа?сы болып ж?руіне к?п ы?палын тигізеді, ал керісінше, отбасында?ы т?ртіпті? нашарлауы, д?рыс т?рбиені? болмауы «?иын» о?ушыларды? санын к?бейтеді. Ата-анамен жеке-дара ж?мыс ж?ргізіп, ??гімелесуде педагог маман ?дістемелік шеберлігі жа?ынан жо?ар?ы д?режеде, абыройлы, ?негелі бола т?ра, ?рбір жан?яны? дара ерекшеліктеріне назар аударуы ?ажет.
«?иын» о?ушымен ж?мыс жасау?а дайындал?анда оны? т?ртібіні? нашарлауына себепші бол?ан жа?дайларды аны?та?ан ж?н. О?ушыны? жалпы психикасын жан-жа?ты талдап, педагог-психолог маманны? ке?есіне ж?гіне отырып, баланы? ?мірдегі ?арым-?атынасын, іс-?рекетін ба?ылай ж?ре, о?ушыны? мінезіндегі жа?сы ?асиеттерді, оны? бейімділігін, ?ызы?ушылы?ын, жа?сы сапаларын бай?ап, т?рбие ж?мысын о?ушыны? сол жа?сы сапасы жа?ынан баста?ан д?рыс.
Жас?спірімдерге жетекшілік жасауда сынып жетекшісі ж?мысыны? ма?ызы зор. Алдымен сынып жетекшісіні? сыныпты? алдында абыройы ?стем, шо?ты?ы биік болуы керек. ?йткені т?рбиешіні? жекелеген о?ушылармен, сынып ?жымымен бір-біріне сенім артуды? ар?асында «?иын» о?ушыларды? сан ?илы теріс ?ылы?тарына к??іл б?ліп, саналы мінез-??лы? ?алыптастыру?а себебін тигізе алады. Педагог пен о?ушыны? бір-біріне т?сіністікпен ?арым-?атынас жасауы, ?рбір баланы? іс-?рекетін, ?ылы?тарын бас?ару?а ж?не мінез-??л?ына ?згерістер енгізуге жа?дай ту?ызады. Осындай ?арым-?атынастан кейін о?ушыны? ішкі д?ниесінде ?згерістер пайда болады. Бірінде ?зіні? теріс ?ылы?тарын арт?а тартса, екіншісінде мінезінде, ?мірінде ?алыптаса баста?ан жа?ымды сапалары ал?а итермелейді. Педагог мамандар?а т?сетін міндетті т?рдегі ауытпалы?, ол «?иын» о?ушыны? жа?ымды мінездерін, мінез ?асиеттерін о?ушыны? іштей м??тажды?ына айналдыра отырып, ортада?ы жа?сы сапалы мінез ?асиеттеріні? адамдармен ?арым-?атынаста ?ажеттілігін д?лелдеу. Ол ?шін о?ушыларды ?о?амды? ж?мыстар?а ?атыстырып, ж?ктелген тапсырманы? орындалуына ба?а беріп ж?ріп адамгершілік мінез-??лы?ты т?рбиелеуге болады.
О?ушы ?зін-?зі т?рбиелеуге талпынып ж?ріп, мінез-??лы?тарыны? жа?сы ?асиеттерін дамыта береді. «?иын» о?ушыны? ?зін-?зі жетілдіруін ынтасына ж?не ?ызы?ушылы?ына байланысты ту?ызып, ?зін-?зі т?рбиелеуді? педагогикалы? ?тымды жолдарын ?олдана отыра, ба?ыт-ба?дар беріп, ?р жаса?ан жа?сы ісіне ?олдау к?рсетуіміз керек.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Баяндама «?иын» о?ушымен ?арым-?атынас жасау м?селелері.»
«Қиын» оқушымен қарым-қатынас жасау мәселелері
Әрбір адамның жан-жақты дамуының ең басты факторы – тәрбие, өмірдегі болатын жағдайлар және өзінің қоршаған ортасы. Әрбір жеке адамның өмірден алған тәжірибесі, айналасымен қарым-қатынасы әртүрлі болғандықтан, әрбір тұлғаның ерекшеліктері дара мінез ерекшелігімен байқалады. Сондықтан ды жеке адамның кескін-келбетіндегі мінез-құлқының құрылысы, ойлары мен ұстаған бағыты, ынта-ықыласы және тағы да басқадай ерекшеліктері жасөспірімнің қимыл, іс-әрекетінен байқалады. Өйткені жеке тұлғаның мінезінің қалыптасуы қоғамдағы ортаға да байланысты болады.
Бірақта қоршаған ортада болып жататын кейбір жекеленген балалардың эгоисттік, даралану, өзімшілдік мінездері айналасындағы қарым-қатынастарға өз әсерін тигізбей қоймайды. Бірінші, «Қиын» балалардың пайда болуына ең алдымен отбасы тіршілігі көп әсер етеді, мысалы: ата-аналарының үйде өзара келісе алмаушылығы және осы жағдайларды баланың көріп өсуі, ата-аналардың жұмыссыздығы, ішімдікке салынуы, ата-анасының өзінің өміріндегі болып жатқан жәйттерді бірінші орынға қойып, баласына көп көңіл бөлмей «өзі өседі» деген пікірде болуы, толық емес отбасының болуынан болса, екіншісі мектептегі оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруда жіберілген қате-кемшіліктер, яғни жеке оқушылардың мінез-құлық ерекшеліктерін, ынта-ықыласын, қызығушылығы, талап-тілектерін және т.б. ескерілмей қалуына жол береді. «Қиын» балалардың тәртіптерінің нашарлауына себепші болатын үшінші дәлел, ол қоғамның тәрбие үрдісіне көп көңіл бөлмеуінен болады.
Қазіргі кезеңдерде мектептерде «қиын» оқушылар болып тұрады. Мысалға ондай жағдай біріншіден – күнделікті күн тәртібін дұрыс сақтамайтын, оқығысы келмей мектептен қашып жүретін, аздап ұрлықтар жасап, темекі тартып, шарап ішетін оқушылар болса, екіншіден – осындай мінез-әрекеттерімен қоғамдық орындарда ерекшеленіп бұзақылық жасап, қоғам мүліктерін бүлдіріп, тонап, үлкендерді сыйлай алмайтын жасөспірімдер жатады. Үшінші – денсаулығы нашар, ақыл-ойы өз жасына лайықты дамымаған, нерв жүйесі әртүрлі ауруларға ұшыраған жасөспірімдер жатады. Сондықтан да жасөспірімдердің мінез-ерекшеліктерін ескере отырып адамгершілікке тәрбиелеуде жағымды эмоцияларды пайдалана отырып, мектептегі қоғам жұмыстарына белсенді қатыстыруға болады және оқушыға өзін-өзі тәрбиелеуіне себепші болып, мінез даралығын ескере отырып тапсырмалар беру арқылы жұмыс жасау оңтайлы тәсіл болып табылады.
Ұстаздар тарапынан «Қиын» оқушылармен жеке әңгімелесу барысында педагогтық этиканы сақтай білу керек. Этикалық әңгімелесі – мектептегі оқу-тәрбие үрдісіндегі ең басты әдістердің бірі болып саналады. Бұл әдіс оқушыны зерттеп тануда және тәрбиелеуде, күнделікті оқу-тәрбие үрдісінде, әсіресе жеке тәрбие беру әдістерінде қолданылып, өз ерекшеліктерімен көзге түседі. Тәрбие әдістерінің бірі – әңгімелесу, ол тәрбиенің басқа түрлеріне тән болғанымен тәрбие үрдісіне ең қажетті құрал. Оқушы әңгімелесу барысында ашылып, өзінің уайым-қайғысы, жанұядағы келіспеушіліктерін, туындаған мәселелері туралы айта алады. Осындай жағдайда тәжірибелі педагог маман оқушының жағдайын әңгімелесу арқылы түсінеді. Оқушылармен әңгімелескенде тұлғаның жас ерекшеліктері мен дара ерекшеліктерін ескеріп, әңгімеге тарту керек. Педагогтың мағынасыз әңгімесі, беталды сөйлеп оқушының ар-ожданына тиісе сөйлеуі әрқашанда оқушының педагогке деген қаршылық әрекеттерін білдіреді. Сондықтан да оқушыны әңгімеге тартпас бұрын оның психологиялық ерекшеліктерін білу - әр ұстаздың міндеті болып саналады. Жасөспірімдер төменгі сыныптың оқушыларына қарағанда жыныс өзгешіліктері айқындалып келе жатқан, жеке көзқарасы, пікірі бар, өмірден тәжірибелері бар деген сияқты, ұжымдағы өзара қарым-қатынастары күрделенген, көбінде тәуелсіз болғанды ұнататын, өзін-өзі бағалауға бейімделген, үлкендердің ықпалынан шыққанды ұнататын, өз бетімен жүруге талпынғыш болады. Сол себепті де жасөспірімдердің кейбіреулері өздерін өзгелерден жоғары қоюға, өркөкірек болуға, айналасымен жанжалдасуға себеп іздеп тұратындары баршылық. Осы ерекшеліктерін ескере отырып жасөспірімдермен жеке әңгімелесу әдісін қолдану баламен тіл табыса білуге көп ықпалын тигізеді. Мысалы, сөзге көне қоймайтын оқушымен педагог өзіне көмектесуін өтіне жүріп, жұмыс барысындағы қарым-қатынаста баланың ойын біліп, әңгімелесе алады және де бір әңгімеден соң тоқтап қалмай, үнемі осындай себептермен оқушыны өзіне жақындатып, өзінің жанашырлығын сездіре жүре көмекке келуге, жағымды қарым-қатынас орнатып, теріс мінездерін жоюға ықпал жасаған дұрыс.
Әрине, баламен жүргізілетін әңгіменің түрін педагог алдын-ала мақсатқа қоя отырып жоспарлау қажет. Оқушылардың міндеттерін, қателіктерін сыныптың алдында жариялап айтудан біз дұрыс нәтижеге келе алмаймыз, сондықтан мадақтау мен жазалау үрдісін біз кез-келген уақытта жөні жоқ, ретсіз пайдалана алмаймыз, ол тәрбие тәртібінде орынсыз болып табылады. Жалпы сыныптағы оқушылардың алдында жасөспірімдерді ретті-ретсіз кіналау – ол жақсылыққа апармайды, сондықтан да сыныптағы оқушылардың алдында балаларға абайлап сөйлеген жөн және мұндай қарым-қатынас оқушыны да, педагог маманды да келеңсіз жағдайлардан құтқарады.
Тәрбиесі қиын оқушылардың отбасымен жұмыс жүргізгенде әрбір жанұяның ерекшеліктерін ескеріп, жағымды ықпалдар жасап, мектеп пен жанұяның арасындағы дұрыс байланысты орнатуға тырысу керек. Ол үшін баланың отбасына барып жағдайларын біліп, тұрмыс-тіршілігі, отбасындағы бала тәрбиесінің ұйымдастырылуын бақылап, ата-анаға педагогикалық, психологиялық кеңес беру арқылы отбасындағы тәрбие жұмысының жандануына ықпал жасау керек. Ата-ананы мектептегі баланы тәрбиелеу жұмысына тартып теориялық білімі мен тәжірибелік білімін ұштастыруға көмектесу керек. Баланың әке-шешесінің мектеппен тығыз байланыста болуы, үйдегі тұрмысында тәртіптіліктің болуы, эмоционалды жағымды қарым-қатынастардың орнауы, баланың көңіл-күйінің жақсы болып жүруіне көп ықпалын тигізеді, ал керісінше, отбасындағы тәртіптің нашарлауы, дұрыс тәрбиенің болмауы «қиын» оқушылардың санын көбейтеді. Ата-анамен жеке-дара жұмыс жүргізіп, әңгімелесуде педагог маман әдістемелік шеберлігі жағынан жоғарғы дәрежеде, абыройлы, өнегелі бола тұра, әрбір жанұяның дара ерекшеліктеріне назар аударуы қажет.
«Қиын» оқушымен жұмыс жасауға дайындалғанда оның тәртібінің нашарлауына себепші болған жағдайларды анықтаған жөн. Оқушының жалпы психикасын жан-жақты талдап, педагог-психолог маманның кеңесіне жүгіне отырып, баланың өмірдегі қарым-қатынасын, іс-әрекетін бақылай жүре, оқушының мінезіндегі жақсы қасиеттерді, оның бейімділігін, қызығушылығын, жақсы сапаларын байқап, тәрбие жұмысын оқушының сол жақсы сапасы жағынан бастаған дұрыс.
Жасөспірімдерге жетекшілік жасауда сынып жетекшісі жұмысының маңызы зор. Алдымен сынып жетекшісінің сыныптың алдында абыройы үстем, шоқтығы биік болуы керек. Өйткені тәрбиешінің жекелеген оқушылармен, сынып ұжымымен бір-біріне сенім артудың арқасында «қиын» оқушылардың сан қилы теріс қылықтарына көңіл бөліп, саналы мінез-құлық қалыптастыруға себебін тигізе алады. Педагог пен оқушының бір-біріне түсіністікпен қарым-қатынас жасауы, әрбір баланың іс-әрекетін, қылықтарын басқаруға және мінез-құлқына өзгерістер енгізуге жағдай туғызады. Осындай қарым-қатынастан кейін оқушының ішкі дүниесінде өзгерістер пайда болады. Бірінде өзінің теріс қылықтарын артқа тартса, екіншісінде мінезінде, өмірінде қалыптаса бастаған жағымды сапалары алға итермелейді. Педагог мамандарға түсетін міндетті түрдегі ауытпалық, ол «қиын» оқушының жағымды мінездерін, мінез қасиеттерін оқушының іштей мұқтаждығына айналдыра отырып, ортадағы жақсы сапалы мінез қасиеттерінің адамдармен қарым-қатынаста қажеттілігін дәлелдеу. Ол үшін оқушыларды қоғамдық жұмыстарға қатыстырып, жүктелген тапсырманың орындалуына баға беріп жүріп адамгершілік мінез-құлықты тәрбиелеуге болады.
Оқушы өзін-өзі тәрбиелеуге талпынып жүріп, мінез-құлықтарының жақсы қасиеттерін дамыта береді. «Қиын» оқушының өзін-өзі жетілдіруін ынтасына және қызығушылығына байланысты туғызып, өзін-өзі тәрбиелеудің педагогикалық ұтымды жолдарын қолдана отыра, бағыт-бағдар беріп, әр жасаған жақсы ісіне қолдау көрсетуіміз керек.
