Ата - аналарды? педагогикалы? м?дениеті дегеніміз не.
Б?л с?ра??а жауап жо?арыда берілген "Жа?сы ата - ана деген кім?" деген с?ра?ты? ке?ейтілген т?рі болып келеді. Себебі, тек ?ана педагогикалы? м?дениеті жо?ары де?гейде ?алыптас?ан ата - ана ?ана жа?сы ата - ана бола алады. Демек, тіпті т?менде келтірілген м?тін сізге тым теориялы? мазм?нда болып к?рінсе де, педагогикада дайындал?ан б?л т?сінікке м??ият назар аудару ?ажет.
Адамны? жалпы м?дениеті дегенді ?алай т?сінеміз? Оны? м?дениет де?гейі деп нені айтамыз?
Д?л осылай ата - аналарды? педагогикалы? м?дениеті деп оларды? педагогикалы? ма?сатталуы мен ба?ытыны? де?гейін атаймыз, б?лар келесі м?селелерді ?амтиды:
-
ата - аналарды? т?рбиеші ретіндегі кемелденуі;
-
оларды? педагогика мен даму психологиясы саласында?ы теориялы? білім де?гейі;
-
ата - аналарды? т?рбиелік ?ызметті? алуан т?ріндегі ме?герген т?жірибелік да?дылары мен білімі мен іскерлігіні? сапасы ж?не саны;
Ата - аналарды? педагогикалы? м?дениетіні? де?гейі оларды? ?демі с?йлеуінен емес, т?рбие ?рдісіндегі на?ты ?рекеттерінен бай?алуы ?ажет. Мысалы, достарды? ортасында отырып денелік жазалау д?рыс еместігі туралы ??гіме ?оз?ап, ал ?йге келе сала "?ызы??ыра?анды?ты?" ар?асында баласыны? к?нделігіндегі к?тпелі бесті? орнына бас?а ба?а к?ргені ?шін тая?ты? астына алатын жа?дайларда кездеседі.
Ата - аналарды? т?рбиелік ?ызметі к?п ?ырлы болып келеді. ?алымдар оны бес т?рге б?ліп ?арастырады:
1) ма?сат ?оя білу ?ызметі;
2) ?йымдастырушылы? ?ызметі;
3) коммуникативтілік кызметі;
4) сараптау - ба?алау, болжаушылы?.
Ма?сатты т?жырымдау ?ызметі, б?рінен б?рын, ата-аналарды? т?рбие ма?сатын аны?тай білуімен, бала?а ?сер етуді? т?рлері мен ?лгілерін та?дай білумен ж?зеге асырылады. Ата - аналарды? т?рбиелеу ?ызметі, жалпы айт?анда, б?гінгі к?нні? талап етуімен ?ойыл?ан стратегиялы?, жедел ма?саттар?а б?лінетін педагогикалы? міндеттерді ?немі шешу ?рдісі болып табылады. О?ан ата - аналарды? ?зіні? т?рбиелеу ?ызметіні? жоспарын ??растыру да кіреді.
Ата - аналарды? ?йымдастырушылы? ?ызметі отбасында ?рт?рлі педагогикалы? ?лгілер мен баланы т?рбиелеуді? тиімді ?дістерін пайдалану ар?ылы т?рбиелік ?ызметті ?йымдастырумен ай?ындалады.
Коммуникативтік ?ызмет ата - аналар ж?не балалар, отбасыны? бас?а м?шелері ж?не ?орша?ан адамдар арасында?ы ?йлесімді ?арым - ?атынасты та?айындаумен, сыйласты? пен ?зара т?сіністік ахуалыны? болуымен мазм?ндалады.
Сараптау - ба?алау ?ызметі ата-аналар?а отбасылы? т?рбие беруді? моделін зерттеуге, бала?а ?сер етуді? та?да?ан ?лгілері мен ?дістерді? д?рысты?ын зерделеуге, отбасылы? т?рбиедегі регрессивті беталыстарды т?зетуді? ба?ыттарын белгілеуге м?мкіндік береді.
Болжаушылы? ?ызметі баланы? т?л?асына т?рбиелік ы?пал етуді? ?за? мерзімді жобаларын дайындау?а, дамуды? ?рт?рлі н?с?аларын болжау?а м?мкіндік ту?ызады.
?рт?рлі ата - аналар, ?рине, педагогикалы? м?дениетті? ?р де?гейінде болады. Ата - аналарды? педагогикалы? м?дениеті деп ?здігінен баламен педагогикалы? ?рекеттесу білімі, біліктілігі мен да?дыларына негізделген отбасында?ы т?рбие ?рдісін тиімді ?йымдастыру?а ата - аналарды? дайынды? д?режесі (жо?ары, орта ж?не т?мен), баланы? жеке т?л?алы? дамуын т?сінуге ж?не оны заманауи ?о?амны? м?дениеті мен д?ст?рлеріне тарту?а дайынды?ы саналады.
Отбасыны? педагогикалы? м?дениетіні? де?гейі ке?ейтілген отбасылармен байланысына (ата - ?желер отбасылары ж?не туыс?андар отбасыларымен байланыс), отбасылы? т?рбие д?ст?рлеріні? генетикалы? беріктігіне,
ата-аналарды? жеке ?асиеттеріне, оларды? к?сіптік ?ызметі саласына, ?мірлік т?жірибені? молды?ына байланысты болады.
Ата - аналар педагогикалы? м?дениетіні? де?гейі келесідей жа?дайлармен аны?талады.
а)ата-аналарды? баланы т?рбиелеуге дайынды?ы (баланы т?рбиелеу мен дамыту?а адамгершілік жауапкершілікте болуы; педагогикалы? білімі мен да?дыларыны? болуы ж?не оларды т?жірибеде пайдалануы; ?зіні? ж?не балаларыны? ?мірін педагогикалы? ма?сатты т?рде ?йымдастыру білу; балаларды? іс-?рекетін педагогикалы? сауаттылы?пен сараптай білу).
б)т?рбие ?рдісін ж?зеге асыруды ?алау (т?рбие бойынша ?ызметті? белсенділігі мен ж?йелілігі ж?не ол туралы білім; т?рбиені? бас?а институттарымен ?немі байланыс).
Педагогикалы? м?дениет де?гейлеріні? (жо?ары, орта ж?не т?мен) мазм?ны бірнеше критерийлер бойынша ?арастырылады;
1) ата-аналарды? т?рбиені? ма?саттары мен міндеттерін сезінуі;
2) отбасылы? ы?пал ету ?дісін ме?геруі;
3) педагогикалы? ?зін-?зі жетілдіруге ?абілеттіболу.
Ата - аналарды? жо?ары педагогикалы? м?дениеті де?гейі келесідей сипатталады:
1) Ата - аналар т?рбиені? басты ма?саты - дамы?ан, ?леуметі белсенді т?л?аны ?алыптастыру ?ажеттілігін т?сінеді. Ата - аналар ба?ыттарды та?дайды ж?не баланы? жас ерекшеліктеріне с?йкес отбасында?ы т?рбие ж?мысыны? мазм?нын??райды. Баланы? жеке дамуы кезе?інде ?алыптасатын негізгі ?асиеттер туралы на?ты біледі.
2) Ата - аналар балалармен ?зара ?рекеттесе отыра ?р т?рлі ?дістемелерді пайдаланады ж?не оны? жа?ымды ?асиеттеріне с?йенеді, о?ан ?з бетінше ?рекет ету мен жеке ойын білдіруге ?ам?орлы? танытады, оны? ?з ?рекетін сараптау?а, ?зін т?рбиелеуге талпындырады. Ата - аналар ынталандыру мен жазалау ?дістерін те?герімді т?рде пайдалана біледі, оларды? бала?а ?ойылатын талаптары келісілген болады, отбасыны? ?р т?рлі м?шелеріні? т?рбиелік ы?пал етулері бір - біріне ?арама - ?айшы келмейді. Баламен ?арым - ?атынас стилі демократиялы? сипатта болады: оны? пікірі ты?даулы болады ж?не назар?а алынады. Бала сыйлы, отбасыны? те? м?шесі болып саналады.
3)Ата - аналар педагогикалы? ?з білімін к?терумен белсенді айналысады, балаларды т?рбиелеу мен дамыту бойынша ?ылыми - педагогикалы? ?дебиетті о?иды ж?не пайдаланады, ?иынды? ту?ан кездері білікті мамандар?а - сынып жетекшілерінен, мектеп психологтарынан ж?не ?леуметтік ?стаздардан к?мек с?райды. Ата - аналар ?з баласыны? ?о?амды? ?мірін с?растырады ж?не ?здері де белсене ?атысады.
Ата - аналарды? педагогикалы? м?дениетіні? орта де?гейі келесідей сипатталады:
1)Ата - аналар т?рбие ж?мысыны? ба?ыттары туралы ?стіртін т?сінікте болады ж?не оларды т?рбиені? басты ба?ыттарымен байланыстыра алмайды. Олар бала бойында т?л?аны? ?андай ?асиеттерін сі?іру ?ажет екендігін т?сінеді, біра? баланы? жас ерекшелігі мен жеке дамуыны? кезе?ін ?немі д?л аны?тай алмайды. Баланы? бойында дамып келе жат?ан ?асиеттер ?о?амны? с?ранысына ?немі с?йкес келе бермейді.
2)Отбасында баламен ?зара ?рекеттесуді? ?рт?рлі ?дістемелері пайдаланылады, біра? оларды? саналы т?рде с?йкестікте болмауы м?мкін -
?арым - ?атынас т?тас ата - ананы? к??іл - к?йі мен тілектеріне т?уелді болып келеді. Немесе ата - аналар ?зара ?рекеттесуді? тек бір ?ана ?дістемесіне т?уелді болады (?ылыми, ?ылыми іспеттес) ж?не баласыны? жеке басыны? ерекшеліктеріне ?арамастан, сол ?дістемеге бар ынтасымен беріледі. Ата - аналар баланы? жа?ымды ?асиеттеріне с?йенеді, біра? о?ан еркіндік беруге, ?зіні? жеке шешім ?абылдауы мен ?рекетіне ?ам?орлы?ты аз танытады. Бала?а отбасыны? ?р т?рлі м?шелеріні? т?рбиелік ы?пал етуіні? келісімді болмауы да бай?алады.
3)Ата - аналар ?зіні? білімін к?терумен ж?йелі т?рде айналыспайды, баланы? ?о?амды? ?мірі туралы бір жа?дайдан екінші жа?дай?а ауыс?ан кезде ?ана біліп с?растырады, мектепшілік іс - шаралар?а к?мек к?рсетуі ?з тілегі бойынша емес, педагогтарды? с?ранысы бойынша ?ана ж?зеге асырылады, ереже бойынша ата - аналар т?рбиелеу бойынша ке?естерді с?рамайды, біра? оларды жа?сы ты?дайды.
Ата - аналарды? педагогикалы? м?дениетіні? т?менгі де?гейі мынадай белгілермен к?рсетіледі:
1)Баланы т?рбиелеу ата - аналар ?шін ?мірлік ма?ызы бар міндет болып табылмайды, олар отбасында?ы баланы о?ыту мен т?рбиелеуді? ма?саттары мен міндеттері туралы т?сініктері болмайды. Ата - аналар жеке т?л?аны? кейбір ?асиеттерін аны?тай алады, біра? на?ты т?рбиелік міндеттер мен ма?саттарды ?ойып, оларды шеше алмайды.
2)Баламен ?зара ?рекеттесу ?дістемесі отбасында болмайды. ?зара ?рекеттесуді? бас?ыншылы? ?дістеріне ж?гінеді (б?йры?, жарлы?, талап ету, жазалау). Ата - аналар баланы? ?здігінен ж?не еркімен ?рекет етуін басып тастайды, немесе, керісінше, ба?ылаусыз ?рекеттер жасау?а жол береді. Ата - аналар баланы ?з ?рекеттеріне талдауды жасау?а ша?ырмайды, отбасыны? ?р т?рлі м?шелеріні? т?рбиелік талаптары мен ?рекеттері бала?а ?атысты с?йкессіздікте болады ж?не к?бінесе ?арама - ?айшы болып келеді (мысалы,?кесіні? тыйым сал?ан ?рекеттерін шешесі ынталандырады).
3)Ата - аналар педагогикалы? ?з білімін к?терумен айналыспайды, мамандарды? ке?естері мен ?сыныстарына ??ла? аспайды ж?не баланы? ?о?амды? ?мірімен ?ызы?пайды.
Ата - аналарды? педагогикалы? м?дениет де?гейі оларды? саналы т?рде тырысуымен ж?не сол сия?ты отбасы ішіндегі ?арым - ?атынасты? ?згеруімен, ?леуметтік м?ртебедегі ?згерістер, сонымен ?атар мектепті? ата - аналарды т?рбиелеу бойынша іс - шараларында ата - аналарды ынталандыруды? сауатты ?рекеттері н?тижесінде ?згеріп отырады.
Жо?арыда келтірілген аны?тамалар ?зі?ізді? ата ретіндегі педагогикалы? м?дениет де?гейі?ізді аны?тау?а м?мкіндік бере алды деген сенімдеміз.