Ойын барысында бала к?птеген ма?л?маттар алып, жан-жа?ты жетілетінін ж?не са?аттап ?тетін саба?тар барысында игере алма?ан білімді ойын барысында же?іл игертуге болатынын айтып д?лелдеуді? ешбір ?ажеті болмас. Балаларды? бойында ?арым-?атынас жасау да?дыларыны? болмауы – ?иын психологиялы? жа?дайлар?а ?кеп со?тырады. Бала ерте жастан бастап-а? ?зіні? ішкі д?ниесін аша білуге, ?згені ты?дау?а, с?ра?тар ?оя білуге жатты?уы керек. Себебі, бала ?зін ?орша?ан ?рбір адам ?айталанбайтын ерекше т?л?а екенін ж?не ол адамдар оны? тарапынан сыйласты? пен с?йіспеншілікті к?тетінін т?сінуі керек. Ал, б?л т?сінік оны? бойында тек ?орша?ан ортасымен ты?ыз ?арым-?атынас жаса?ан кезде ?ана к?рініс береді. Баланы? санасында осындай т?сінікті? пайда болуында адамгершілік ??ндылы?тарды ?алыптастырып, дамыту?а ?сер ететін ойындарды? ма?ызы ?те зор болып отыр. Т?мендегі берілген ойындар ішінен баланы? рухани сезімдерін барынша дамыту?а арнал?ан т?рлі ойындарды к?руге болады, атап айт?анда:
?арым-?атынас пен бай?а?ышты??а ?йрететін ойындар;
баланы? адамгершілік ?асиеттерін ж?не шы?армашылы? ?абілеттерін дамытатын ойындар;
?зара к?мек пен ынтыма?тасты??а т?рбиелейтін ойындар;
елестетулерін, ептіліктерін, жылдам ?рекет етулерін дамытатын ойындар.
?рбір педагог б?л ойындарды баланы? адамгершілік-рухани ?асиеттерін дамыту жолында ?ажетінше ?олдана алады. Дегенмен де, педагог б?л ойындар негізінен баланы? ішкі д?ниесіні? жа?ымды ?асиеттерін дамыту ?шін ?олданылуы ?ажет екендігін ?мытпа?аны ж?н.
Педагог балаларды? ойындарын м??ият ?ада?ала?аны д?рыс. Себебі, ойын барысында баланы? тек ?зіне ?ана т?н ?асиеттері ж?не оны? ?зге ??рбыларымен ?арым-?атынасы аны? к?ріне бастайды. Ойын – б?л педагогты? к?мегімен ?йымдастырыл?ан балаларды? ?зара ?рекеті. Ойын ар?ылы баланы? мінез-??л?ына біртіндеп ?сер етіп, оны т?зетіп, белгілі бір за?дылы?тарды ??ындыру?а болады. Ойын бала?а ?зін еркін сезінуге м?мкіндік береді. Ал бала ?шін б?л ?те ма?ызды. Біра?, педагог ?р уа?ытта ойынды жандандыруды, мазм?нды етуді ?мытпа?аны ж?н. Мысалы: педагог ойын алдында балалар?а тек жылдам ж?не к?шті адам ?ана же?імпаз болмайды, сонымен ?атар а?ылмен де же?іске жетуге болатынын, алдап, айламен же?генше, адал же?ілген жа?сы екенін ??гімелеу ар?ылы оларды? адамгершілік ?асиеттеріне ?сер ете алады. Балалар ойна?ан кезде педагог ?зіні? ?зге ж?мыстарын бітірумен айналыспауы керек. Себебі, ойын баланы ба?ылау ала?ы сия?ты. Ойынды ба?ылау ар?ылы педагог баланы не??рлым жа?ын тани т?седі. Балалар?а ересек адамдарды? оларды? ойынына ?атыс?аны ?те ?найды. Себебі, балалар осындай жа?дайда ?здерін ересектермен те? сезінеді де оларды? ?ылы?тары, ?рекеттері не??рлым мазм?нды, пайымды бола бастайды. Ойын барысында педагогты? ?зі адамгершілік ?асиеттерді жа?сы к?рсете білуі керек. Я?ни, ол бала ?шін ?стамдылы?ты?, адалды?ты?, жанашырлы?ты?, ?айырымдылы?ты? ?лгісі болып табылатынын есте ?ста?аны ж?н.
Бала ойын ар?ылы к?нделікті ?ылы?тары жайлы ойланып, олар?а ?арапайым талдау жасап, болаша?та ержеткен кезде ?мірді? ма?ызды да тере? мазм?нды с?ра?тарын шеше білуге ?йренеді. Т?мендегі ойындар мектеп жасына дейінгі жаста?ы балаларды? т?рбиесімен айналысатын ?рбір педагог ?шін баланы? ал?аш?ы адамгершілік-рухани ?асиеттерін т?рбиелеуде ?лкен ?дістемелік к?мек к?рсетері аны?.
Та?ырыбы:
«Си?ырлы с?уле»
Балалардан к?нні? к?зі бір к?ні жерге ?зіні? кішкентай си?ырлы с?улелерін жіберді деп елестетулерін с?ра?ыз. Балалар осы си?ырлы с?улелер т?мендегідей ?рт?рлі жа?дайларда адамдар?а ?алай к?мек к?рсететінін ойлап, тауып, айтып берулері керек:
Балалардан ?йлерінен кез келген бір ?демі зат алып келулерін ?тіні?із. (Ол –?обдиша, кітап, ойыншы?, орамал, т.с.с. болуы м?мкін.) Енді олар ?з заттарын бір-біріне беріп, уа?ытша алмасады. ?р бала ?зіні? ?олына тиген затпен с?йлесуі керек. Біршама уа?ыт ?ткеннен кейін балалар жиналады да ?р бала ?зіні? ?олында бол?ан зат о?ан ?андай ??гіме айт?анын айтады. Со?ында ?р затты? ?з иесі ол зат о?ан ?алай келгенін немесе оны кім жаса?анын айтып береді.
Та?ырыбы:
«Ал?ыс ??сы»
Балалардан жерге ал?ыс ??сы ?шып келді деп елестетулерін с?ра?ыз. Ал?ыс ??сы ?зіні? жа?ындары мен достарына, таныстарына жаса?ан жа?сылы?тары ?шін ал?ыс білдіруге ?мытып кеткен адамдарды? терезелеріне ?онып ж?рді. Бір к?ні ол сендерді? де терезелері?е келіп ?онды. Ал, енді сендер ?здері?е жа?сылы? жаса?ан біра?, сендер ал?ыс айту?а ?мытып кеткен адамдары? болса, естері?е т?сіріп, іштері?нен, ойша бар к??ілдері?мен рахмет айты?дар.
Та?ырыбы:
«Бізді? адал достарымыз»
Балалардан ?здеріне адал дос деп санайтын барлы? адамдарды атап шы?уларын с?ра?ыз. Атап бол?аннан кейін неліктен олай ойлайтындарын айтады.
Мысалы: мен ауыр?анда анам мені емдейді, сонды?тан ол мені? адал досым.
Та?ырыбы:
«?айырымды болу?а ?йренеміз»
Балалар ше?бер жасап д??гелене т?рады. Т?рбиеші ?олында?ы добын бір бала?а береді. ?олына доп тиген бала т?мендегідей жа?дайларда ?андай ?айырымдылы? жасайтынын айтады:
мама? ауырып ?алды;
?же?ні? ту?ан к?ні;
кішкентай іні? жылап жатыр;
досы? ?она??а келді;
?ке? ж?мыстан шаршап келді.
Та?ырыбы:
«Ана махаббатыны? с?улелері»
Педагог та?та?а к?нді д??гелете салады. Енді балалардан ?з аналарыны? жа?сы ?асиеттерін атауларын с?райды. ?р атал?ан жа?сы ?асиетке бір с?уле салынады. Ойынны? со?ында аналардан ?аншама жа?сы ?асиеттер с?уле болып тарал?анын айтып, осы ?асиеттерді бойларына сі?ірулерін ?тінеді. (Балалар ?олдарын ал?а созып тере?, ??шырлана демдерін ішке тартады.)
Та?ырыбы:
«А?ыл періштесі»
Т?рбиеші балалардан а?ылды ?ажайып періште ретінде елестетулерін ?тінеді. А?ыл періштесіні? мойынында ?рбір тасы белгілі бір ?асиетті білдіретін асыл тастармен ?шекейленген ал?а бар. (Мейірімділік, ?стамдылы?, сыпайылы?, ?дептілік, кешірімділік, т.с.с.) ?рбір тасты? ?асиетін балалар ?здері атаулары керек. Енді ?ажайып періште сендерді? ?йлері?е келді деп ойла?дар. Жа?а?ы тастарды? ?айсысына ?олы? тисе, сол ?асиет са?ан беріледі. Сендер осы тастарды? ?айсысына ?олдары?ды тигізер еді?дер? Неліктен? Балаларды? жауаптарын ты?дау. (Та?та?а ал?а жасап іліп ?ою?а болады.)
Та?ырыбы:
«А?ылды ?кі» Балалар?а ?рт?рлі орман мекендеушілеріні? суреттері бар к?ртішкелер таратылады. Балалар орта?а шы?ып, ше?бер ??рып т?рады. Санама? ар?ылы бір бала та?дап алынып, ?кі етіп та?айындалады. А?ылды ?кі бол?ан бала ортада т?рады. Енді ше?бер бойында т?р?ан балаларды? біреуі ?зіні? ?олында?ы к?ртішкедегі бейнеленген жануарды? басына т?скен бір жа?дайды айтады ж?не оны шешу ?шін а?ыл беруін с?райды.
Мысалы: Орманда екі ?оян бір ?лкен жидек тауып алып, о?ан таласып ?алды. Не істеуге болады?
?кіні? а?ылы: Жидек біреу бол?анды?тан ?ояндар оны анасына сыйласын.
Ал егер, ?кі а?ыл айта алмаса, онда ол кімге а?ыл бере алмады сол бала оны? орнына а?ылды ?кі болады.
Та?ырыбы:
«Кім е? жанашыр?»
Балалар бір ?атар?а т?рады. Балалар?а педагог т?мендегідей бірнеше жа?дайларды айтады:
пойызда сені? ?асы?да отыр?ан адам кенеттен ауырып ?алды;
кішкентай ?арындасы? ойнап ж?ріп ??лап ?алды.
Кім осы айтыл?ан жа?дайларда ?алай к?мек к?рсету керектігін тез тапса, сол бала бір ?адам ал?а шы?ып, к?мек т?рін айтып береді. Ойын осылай жал?аса береді. Жауаптарды тез тауып, бірінші бес ?адамды ал?аш?ы болып жаса?ан бала «е? жанашыр» деген ата??а ие болады.
Та?ырыбы:
«Сенемін – сенбеймін»
Балалар ше?бер ??рып т?рады. Педагог допты кез келген бір бала?а ла?тырып, былай деп айтады:
піл ?шу біледі;
??стар апанда ?йы?тайды;
балы?тар ??рлы?та ?мір с?реді, т.с.с.
Балалар педагог тек шынды?ты айт?ан кезде ?ана допты ?а?ып алулары керек. Егер бала жа?ылысып, допты ?а?ып алатын болса, онда о?ан ескерту к?ртішкесі беріледі. Бір ескерту алма?ан бала «е? зейінді бала» болып есептеледі.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«АДАМГЕРШІЛІК – РУХАНИ Т?РБИЕГЕ АРНАЛ?АН ОЙЫНДАР. »
АДАМГЕРШІЛІК – РУХАНИ ТӘРБИЕГЕ АРНАЛҒАН ОЙЫНДАР.
Мектеп жасына дейінгі шақтағы балалар үшін ойын негізгі іс-әрекет екендігі әрбір педагог үшін аян. Ойын барысында бала көптеген мағлұматтар алып, жан-жақты жетілетінін және сағаттап өтетін сабақтар барысында игере алмаған білімді ойын барысында жеңіл игертуге болатынын айтып дәлелдеудің ешбір қажеті болмас. Балалардың бойында қарым-қатынас жасау дағдыларының болмауы – қиын психологиялық жағдайларға әкеп соқтырады. Бала ерте жастан бастап-ақ өзінің ішкі дүниесін аша білуге, өзгені тыңдауға, сұрақтар қоя білуге жаттығуы керек. Себебі, бала өзін қоршаған әрбір адам қайталанбайтын ерекше тұлға екенін және ол адамдар оның тарапынан сыйластық пен сүйіспеншілікті күтетінін түсінуі керек. Ал, бұл түсінік оның бойында тек қоршаған ортасымен тығыз қарым-қатынас жасаған кезде ғана көрініс береді. Баланың санасында осындай түсініктің пайда болуында адамгершілік құндылықтарды қалыптастырып, дамытуға әсер ететін ойындардың маңызы өте зор болып отыр. Төмендегі берілген ойындар ішінен баланың рухани сезімдерін барынша дамытуға арналған түрлі ойындарды көруге болады, атап айтқанда:
қарым-қатынас пен байқағыштыққа үйрететін ойындар;
баланың адамгершілік қасиеттерін және шығармашылық қабілеттерін дамытатын ойындар;
өзара көмек пен ынтымақтастыққа тәрбиелейтін ойындар;
елестетулерін, ептіліктерін, жылдам әрекет етулерін дамытатын ойындар.
Әрбір педагог бұл ойындарды баланың адамгершілік-рухани қасиеттерін дамыту жолында қажетінше қолдана алады. Дегенмен де, педагог бұл ойындар негізінен баланың ішкі дүниесінің жағымды қасиеттерін дамыту үшін қолданылуы қажет екендігін ұмытпағаны жөн.
Педагог балалардың ойындарын мұқият қадағалағаны дұрыс. Себебі, ойын барысында баланың тек өзіне ғана тән қасиеттері және оның өзге құрбыларымен қарым-қатынасы анық көріне бастайды. Ойын – бұл педагогтың көмегімен ұйымдастырылған балалардың өзара әрекеті. Ойын арқылы баланың мінез-құлқына біртіндеп әсер етіп, оны түзетіп, белгілі бір заңдылықтарды ұғындыруға болады. Ойын балаға өзін еркін сезінуге мүмкіндік береді. Ал бала үшін бұл өте маңызды. Бірақ, педагог әр уақытта ойынды жандандыруды, мазмұнды етуді ұмытпағаны жөн. Мысалы: педагог ойын алдында балаларға тек жылдам және күшті адам ғана жеңімпаз болмайды, сонымен қатар ақылмен де жеңіске жетуге болатынын, алдап, айламен жеңгенше, адал жеңілген жақсы екенін әңгімелеу арқылы олардың адамгершілік қасиеттеріне әсер ете алады. Балалар ойнаған кезде педагог өзінің өзге жұмыстарын бітірумен айналыспауы керек. Себебі, ойын баланы бақылау алаңы сияқты. Ойынды бақылау арқылы педагог баланы неғұрлым жақын тани түседі. Балаларға ересек адамдардың олардың ойынына қатысқаны өте ұнайды. Себебі, балалар осындай жағдайда өздерін ересектермен тең сезінеді де олардың қылықтары, әрекеттері неғұрлым мазмұнды, пайымды бола бастайды. Ойын барысында педагогтың өзі адамгершілік қасиеттерді жақсы көрсете білуі керек. Яғни, ол бала үшін ұстамдылықтың, адалдықтың, жанашырлықтың, қайырымдылықтың үлгісі болып табылатынын есте ұстағаны жөн.
Бала ойын арқылы күнделікті қылықтары жайлы ойланып, оларға қарапайым талдау жасап, болашақта ержеткен кезде өмірдің маңызды да терең мазмұнды сұрақтарын шеше білуге үйренеді. Төмендегі ойындар мектеп жасына дейінгі жастағы балалардың тәрбиесімен айналысатын әрбір педагог үшін баланың алғашқы адамгершілік-рухани қасиеттерін тәрбиелеуде үлкен әдістемелік көмек көрсетері анық.
Тақырыбы:
«Сиқырлы сәуле»
Балалардан күннің көзі бір күні жерге өзінің кішкентай сиқырлы сәулелерін жіберді деп елестетулерін сұраңыз. Балалар осы сиқырлы сәулелер төмендегідей әртүрлі жағдайларда адамдарға қалай көмек көрсететінін ойлап, тауып, айтып берулері керек:
Бір бала орманда адасып қалды.
Бір адам өзінің досымен келіспей қалды.
Бір кішкентай қыздың анасы ауырып қалды.
Бір бала пойызынан кешігіп, қалып қойды.
Мысалы: пойыздан қалып қойған балаға сиқырлы сәуле басқа пойызға билет сыйлайды,т.с.с.
Тақырыбы:
«Әдемі заттар»
Балалардан үйлерінен кез келген бір әдемі зат алып келулерін өтініңіз. (Ол –қобдиша, кітап, ойыншық, орамал, т.с.с. болуы мүмкін.) Енді олар өз заттарын бір-біріне беріп, уақытша алмасады. Әр бала өзінің қолына тиген затпен сөйлесуі керек. Біршама уақыт өткеннен кейін балалар жиналады да әр бала өзінің қолында болған зат оған қандай әңгіме айтқанын айтады. Соңында әр заттың өз иесі ол зат оған қалай келгенін немесе оны кім жасағанын айтып береді.
Тақырыбы:
«Алғыс құсы»
Балалардан жерге алғыс құсы ұшып келді деп елестетулерін сұраңыз. Алғыс құсы өзінің жақындары мен достарына, таныстарына жасаған жақсылықтары үшін алғыс білдіруге ұмытып кеткен адамдардың терезелеріне қонып жүрді. Бір күні ол сендердің де терезелеріңе келіп қонды. Ал, енді сендер өздеріңе жақсылық жасаған бірақ, сендер алғыс айтуға ұмытып кеткен адамдарың болса, естеріңе түсіріп, іштеріңнен, ойша бар көңілдеріңмен рахмет айтыңдар.
Тақырыбы:
«Біздің адал достарымыз»
Балалардан өздеріне адал дос деп санайтын барлық адамдарды атап шығуларын сұраңыз. Атап болғаннан кейін неліктен олай ойлайтындарын айтады.
Мысалы: мен ауырғанда анам мені емдейді, сондықтан ол менің адал досым.
Тақырыбы:
«Қайырымды болуға үйренеміз»
Балалар шеңбер жасап дөңгелене тұрады. Тәрбиеші қолындағы добын бір балаға береді. Қолына доп тиген бала төмендегідей жағдайларда қандай қайырымдылық жасайтынын айтады:
мамаң ауырып қалды;
әжеңнің туған күні;
кішкентай інің жылап жатыр;
досың қонаққа келді;
әкең жұмыстан шаршап келді.
Тақырыбы:
«Ана махаббатының сәулелері»
Педагог тақтаға күнді дөңгелете салады. Енді балалардан өз аналарының жақсы қасиеттерін атауларын сұрайды. Әр аталған жақсы қасиетке бір сәуле салынады. Ойынның соңында аналардан қаншама жақсы қасиеттер сәуле болып таралғанын айтып, осы қасиеттерді бойларына сіңірулерін өтінеді. (Балалар қолдарын алға созып терең, құшырлана демдерін ішке тартады.)
Тақырыбы:
«Ақыл періштесі»
Тәрбиеші балалардан ақылды ғажайып періште ретінде елестетулерін өтінеді. Ақыл періштесінің мойынында әрбір тасы белгілі бір қасиетті білдіретін асыл тастармен әшекейленген алқа бар. (Мейірімділік, ұстамдылық, сыпайылық, әдептілік, кешірімділік, т.с.с.) Әрбір тастың қасиетін балалар өздері атаулары керек. Енді ғажайып періште сендердің үйлеріңе келді деп ойлаңдар. Жаңағы тастардың қайсысына қолың тисе, сол қасиет саған беріледі. Сендер осы тастардың қайсысына қолдарыңды тигізер едіңдер? Неліктен? Балалардың жауаптарын тыңдау. (Тақтаға алқа жасап іліп қоюға болады.)
Тақырыбы:
«Ақылды үкі» Балаларға әртүрлі орман мекендеушілерінің суреттері бар кәртішкелер таратылады. Балалар ортаға шығып, шеңбер құрып тұрады. Санамақ арқылы бір бала таңдап алынып, үкі етіп тағайындалады. Ақылды үкі болған бала ортада тұрады. Енді шеңбер бойында тұрған балалардың біреуі өзінің қолындағы кәртішкедегі бейнеленген жануардың басына түскен бір жағдайды айтады және оны шешу үшін ақыл беруін сұрайды.
Мысалы: Орманда екі қоян бір үлкен жидек тауып алып, оған таласып қалды. Не істеуге болады?
Үкінің ақылы: Жидек біреу болғандықтан қояндар оны анасына сыйласын.
Ал егер, үкі ақыл айта алмаса, онда ол кімге ақыл бере алмады сол бала оның орнына ақылды үкі болады.
Тақырыбы:
«Кім ең жанашыр?»
Балалар бір қатарға тұрады. Балаларға педагог төмендегідей бірнеше жағдайларды айтады:
сендер далада жылап жатқан баланың дауысын естідіңдер;
мамаң жұмыстан қатты шаршап келді;
әжең ауруханаға түсіп қалды;
пойызда сенің қасыңда отырған адам кенеттен ауырып қалды;
кішкентай қарындасың ойнап жүріп құлап қалды.
Кім осы айтылған жағдайларда қалай көмек көрсету керектігін тез тапса, сол бала бір қадам алға шығып, көмек түрін айтып береді. Ойын осылай жалғаса береді. Жауаптарды тез тауып, бірінші бес қадамды алғашқы болып жасаған бала «ең жанашыр» деген атаққа ие болады.
Тақырыбы:
«Сенемін – сенбеймін»
Балалар шеңбер құрып тұрады. Педагог допты кез келген бір балаға лақтырып, былай деп айтады:
піл ұшу біледі;
құстар апанда ұйықтайды;
балықтар құрлықта өмір сүреді, т.с.с.
Балалар педагог тек шындықты айтқан кезде ғана допты қағып алулары керек. Егер бала жаңылысып, допты қағып алатын болса, онда оған ескерту кәртішкесі беріледі. Бір ескерту алмаған бала «ең зейінді бала» болып есептеледі.
