1.1Тұлғалық қалыптасу мен дамудың қазіргі заманғы мәселелері.....................
52
1.2 ТҰЛҒАНЫҢ ПСИХИКАЛЫҚ ДЕНСАУЛЫҒЫН ЗЕРТТЕУДІҢ КЕЙБІР АСПЕКТІЛЕРІ…………………………………………………………………….
8
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.........................................................
2 . Негізгі бөлім
56
2.1 Тұлғалық дағдарыс және психологиялық көмек көрсету......................
2.2 Мектептегі педагог-психологтың жұмыс бағыттары және тұлғалық дағдарыс кезінде қолданылатын қазіргі заманауи психотехникалары. .....
3. Тәжірибелік бөлім
3.1Мінез-құлықты зерттеуге негіз болатын көрсеткіштері..............................
3.2. Жеткіншек жас кезеңіндегі мінез-құлық үйлеспеуінің себептері...............
3.3 Мінез акцентуациясын зерттеу әдістері............................................................
3.4. Жеткіншектер акцентуациясын зерттеу нәтижелері....................................
Зерттеу объектісі: білім беру жүйесіндегі психологиялық қызмет.
Зерттеу пәні: мектеп психологиялық қызметінің мазмұны
Жобаның өзектілігі:
Тұлғалық дағдарыс жайлы жалпы және ғылыми теориялық мағұлұматтар алу,
тұлғалық дағдарысқа ұшыраған адамның негізгі белгілері
мен психологиялық қолдау
көрсету аспектілері, жеткіншектік жас дағдарысында қолданылатын
ең тиімді психотехнологиялар және оларды қолдану арқылы мәселені
шешу маңызына түсінік беру.
Жобаның мақсаты: Мектеп психологі жұмысындағы дағдарыс кезіндегі
жұмыстардың бағыттары мен зерттеу әдістерін жүйеге келтіру.
Жобаның міндеті:
Жеке тұлға даму ерекшеліктерін ескере отырып психологиялық қызмет көрсету
проблемасы бойынша ғылыми-әдістемелік еңбектеді талдау;
мектеп психологі жеткіншектер ерекшеліктерін зерттеу жұмысының негізін құратын
психодиагностикалық әдістемелерді іріктеп алып, оларды жүйеге келтіру;
жеткіншек жасындағы мектеп оқушыларының жекелік психикалық қасиеттерін зерттеп,
ауытқуы байқалған балаларға көмек көрсету жолдарын анықтау.
Зерттеу базасы: Пригород жалпы орта білім беретін мектебі.
Зерттеу барысында келесі психологиялық ғылыми зерттеу әдістері қолданылды:
Психологиялық ғылыми еңбектерді теориялық талдау, оқушылардың жекелік қасиеттерін
зерттеуге Шмишек, Стреляу тестерін пайдалану жолдарын үйрену,
«Әлеуметтік мазасыздану шкаласы» әдістемесі, балалардың мазасыздану деңгейін
пиктограмма және басқа әдістемелер көмегімен зерттеу, жиналған мәліметтерді талдау,
нәтижелері бойынша түзету-дамыту жұмыстарын жүргізуге арналған материалдарды жинақтау
Жеке адамды зерттеудің клиникалық кезеңі – XIX ғ. бастауында көрініс берді. Онымен врач-психиаторлар айналысты. Олар жан ауруымен ауыратындардың өмір сүру тарихын, мінездерін бақылап, оларға диагностика жасау, емдеу және олардың табиғаты туралы кәсіби қорытындылар жасады. Психиаторлардың ең басты назары-дені сау мен ауру адамдар арасындағы тұлғалық айырмашылықтарын белгіледі. Ауру адамдардың тұлғалық ерекшеліктері қалпынан тыс ұлғаюда, дені сау адамдарда ол біркелкі көріністе болды. Экстраверсия, интроверсия, қозу мен тежелу, мазасыздықтар адамға қатысты. Дәрігер- психиаторлардың тұлға туралы берген анықтамалары дені сау паталогиялық, акценттелген (норманың ең соңғы шегіне сай) тұлғалардың келбеті жөнінде термин берумен шектеледі. Мүндай анықтамалар психотерапиялық мақсаттарды шешу үшін дұрыс болып табылады. Мұндай терминдер психологиялық мақсаттарды шешуге тым қысаң келеді.
Тұлға теориясын жасауда американ психологі Э.Эриксон тұжырымдамасының өзіндік орны бар. Ол тұлға дамуы мен қалыптасуын эпигенетикалық принципке сүйене отырып түсіндіреді және өмір сүру барысында болатын тұлға дамуындағы 8 дағдарыстың болатынын белгілейді.
1. Алғашқы өмір сүру кезеңінде болатын сену, не сенбеу.
2. 2-3 жас арасында болатын күмән мен үят.
3. 3-6 жас аралығында белсенділік пен оған қатысты болатын кінәләну.
4. Еңбек қорлық және оған қарсы толық мәнде болмаушылық.
5. 12-18 жас аралығындағы болатын тұлғаның өзін - өзі белгілеуі мен жеке дара даралануындағы топтамалар мен дау-дамайлар.
6. 20 жас шағындағы өз шектеулігі мен қоғамға араласушылығы мен оған қарсы мәндері.
7. 30-60 жас аралығында жас ұрпақ қамқорлыққа өзін-өзі жегуі.
8. 60 жас және одан жоғары жаста өткізген өміріне қанағаттануы мен өкіну, түңілуі.
3 Жас дағдарысы
Ұраны: Мен өзім…!"
Өзін-өзі бағалау және өзіндіксана жетіледі.
Қарсылыққа қарсы жауап береді.
Өз құқығын қорғауға тырысады.
Басқарушы іс-әрекеті : Ойын
7 Жас дағдарысы
Баланың мектепке баруымен байланысты..
Жаңа ортаға бейімделуі,білімді игере алуындағы қиындықтар.
Басқарушы іс әрекеті ойын
Ашушаңдық.
Қорқыныштар, жоғары мазасыздық деңгейі
Жеткіншектік жас дағдарысы
Бастауыш сыныптан орта буынға өтуі.
Ағзасының жаңа жағдайға бейімделуі
Үлгерімінің төмендеуі
Ересектермен кикілжіңдерге келу.
Басқарушы іс-әрекеті: Құрдастарымен қарым- қатынас
Тұлғаралық дағдарыс кезінде
психологиялық көмек көрсету- өзекті мәселе.
3 жас дағдарысы кезінде көмек
Баланың жеке әлемін ұйымдастыру. (Ойыншықтар)
Пікірімен санасу.
Күн тәртібі.
Тыйым салулырадың нақтылы тәртібін қою.
7 жас дағдарысы кезінде көмек
Баланы алдын-ала мектепке дайындау. (Дамытушы ойындар, өлеңдер).
Құртастарымен қарым- қатынас жасауын қолдап отыру.
Қосымша сабақтарды азайту.
Көбірек мадақтау.
Жеткіншектік дағдарыс кезінде көмек
Түсіне білу, қолдау көрсету.
Тең құрбыдай әңгімелесу.
Баланы ешкіммен салыстырмай, қабылдау.
Досы болу.
Жеткіншектік дағдарыс тәжірибелік бөлім
Жеткіншектердің мазасыздану деңгейінің қаншалықты жоғары немесе төмен екендігін анықтау үшін Пригород жалпы орта білім беретін мектебінде жүргізілген психодиагностикалық
әдістеменің нәтижесін келесі кесте бойынша көрміз:
Қорытынды әдістеме 7-8 сынып оқушыларына жүргізіледі.
Жалпы 86 оқушы зерттеледі. Методика нәтижесін нормативтер көрсеткіші бойынша бағаланды.
Оқушылардың 30 пайызында мазасыздану деңгейінің жоғарылылығы байқалады.
Оның негізгі себебі, сынып ішіндегі қарым-қатынасқа, ұялшақтыққа, өзіне және айналадағыларға деген бейадекватты қ
арым-қатынасына келіп тіреледі. Бұл жағдайлар тереңдеп кетпес үшін, мазасыздану деңгейі жоғары болған оқушыларға көбірек көңіл бөліп, жеке әңгімелесу керек.
Сонымен қатар, сынып ішінде, топтық іс шаралар кезінде көбіек арластырып, сабақты әр уақытта сұрап, сұрақтарды көбірек болып, топтық әңгімелер, баланың жеке
мәселесін ұмыттыруға негіз болатын жеке әңгімелерді жүргізу қажет.
Мазасызданудың түрлері
1. мектептік
Зерттеушілер саны
2. өзіндік бағалау
23
3. жекеадамаралық
14
Жалпы
20
57
Ситуативті және мазасыздану деңгейі
Зерттеулер саны
Жоғары
68
Орташа
63
40
Төмен
50
8
Норма
12
қалғандары
Қорытынды: Зерттеу барлық 10-11 сынып оқушыларына жүргізіледі. Зерттелген оқушылар саны 28. Олар ішінен ситуативті мазасыздану деңгейінің барлық көрсеткіші бойынша 58 пайыз, жекелік мазасыздану көрсеткіші бойынша 63,9 пайыз мазасыздану көрсетті.
Сонымен, мектептегі кездесіп жатқан түрлі оқиғаларға байланысты барлық мектеп оқушыларының жалпы жағдайын анықтау мақсатында, олардың жас ерекшелігін ескере отырып жүргізілген диагностикалық әдістемелер мазасыздану орта сынып және жоғары сынып оқушыларына біршама тән екендігін дәлелдеп берді. Мұндай мінез құлықтың негізгі себебі, оқушылардың орта мен қарым-қатынасының төмендегі, алаңдаушылықтың басымдығы, өзіне деген сенімнің жоқтығымен байланысты.
Психикалық жағдайдың көрсеткіші жоғары болған оқушылардың уайымдай алуын дамыту қажет. Ол үшін зерттеуші анықталған оқушылардың өздері туралы не ойлайтынын, мәселенің себебі қандай екенін, сол жағдайда ол дұрыс түсті ме, не істеу керек деген сияқты мәселелерге баса назар аударып оның шешімін мұғалімдермен, ата-аналармен бірлесе отырып шешкен абзал. Тәжірибе барысында оқушылардың жалпы жағдайын анықтауға арналған зерттеулерді салыстырмалы түрде жүргізу үшін үшінші, жетінші-сегізінші, оныншы-онбірінші сыныптарда бір әдістеме боынша жүргіздік. Зерттеу нәтижесінің жалпыланған жиынтығын кестеде көрсеттік.
№
1.
Сыныптар
2.
Мазасызданудың барлық деңгейі бойынша көрсеткіш
3 сынып оқушылары
3.
Пайыз
10
8-9 сынып оқушылар
Зерттелген оқушылардың жалпы саны
9,8
57
10-11 сынып оқушылары
125
98
30
186
63
192
Көптеген сауалнамалар, бақылау және тәуелсіз мінездемелер жинау нәтижесінде мектептегі зерттелінген 7-8 сынып оқушыларының арасында оқытушылармен, құрбы-құрдастарымен, тіптен отбасында қарым-қатынас қиындықтарына бөленіп жүрген оқушылар бар екенін анықтадық
Зерттеулер нәтижесі бойынша белгілі болғандай, оқушылардың оқу және қарым қатынас барысындағы барлық қиындықтары өзіне сенбеушілік пен, мазасыздануы, өзін төмен бағалаумен байланысты екен. Сондықтанда оқушыларды бір коррекциялық топқа біріктіріп, коррекциялық жұмысты келесі бағыттар бойынша жүргізуді ұсындық:
1. Оқу дағдыларын қалыптастыру машықтарын жүргізу;
2. Баланың отбасы және қатарластары арасындағы қарым қатынасын реттеуге арналған ойын коррекцияларын ұйымдастыру;
3. Баланың қарым қатынасына кедергі болып отырған кейбір жеке қасиеттерін өңдеу қажет екенін түсіндіру және коррекциялау;
4. Баланың өзін-өзі бағалауын адекваттыққа жақындату мақсатымен баланың өзіндік бағалауын реттеу, көпнәрсе қолынан келетінін дәлелдеу мақсатында оның әрекеттерін ұйымдастыру.
Жеткіншектермен жүргізілген түзету- дамыту жұмыстары
Қолданылған әдебиеттер
Мещеряков Б.Г. Зинченко В. П. Большой психологический словарь. М. , 2003.
Выготский Л.С. Проблема возраста. Вопросы детской психологии. Санкт-Петербург, 1997.
Выготский Л.С. Кризис трех лет. Вопросы детской психологии. Санкт-Петербург, 1997.
Л.Ф.Обухова. Детская (возрастная) психология. М., 1996.
