Сәлеметсіздер ме, қымбатты әріптестер! Бүгінгі біздің «Бала біздің жанымызда!» тақырыбындағы тренингтік сабағымыз балалармен жұмыс істеудің тиімді әдіс-тәсілдеріне үйрету мақсатында жүргізілгелі отыр. Тренингімізді бастамас бұрын, ең алдымен қолымыздан ұстап, шаттық шеңберіне тұрайық. Қане, бәріміз бір - біріміздің қолымыздан ұстап шеңбер құрайық. Осы дөңгелек шеңберді неге шаттық, жылулық шеңбері деп атаймыз? Қалай ойлайсыздар? Шеңберге тұрудың үлкен бір қасиеті бар. Шеңберіміз — көктегі жылу беретін күн сияқты дөңгелек. Шеңберге тұрып, бір - бірімізді жақсы көре аламыз, жақсылық пен жылулығымызды сыйлай білуге үйренеміз. Міне, сондықтан бұл шеңберді жылулық, шаттық шеңбері деп атаймыз. Енді бәріміз жақсылық тілеп, шаттана қуанып, күлкімізді сыйлайық.
Шаңырақ құру
Дөңгеленіп тұрайық,
Керегені құрайық,
Уықтар боп иіліп,
Шаңыраққа киіліп,
Киіз үйді құрайық
«Орын ауыстыру» ойыны
Мақсаты: жұмысқа деген қарым-қатынас құру.
Ойын барысы: жүргізуші қатысушыларға басқа орынға тұруын сұрайды:
- Кім бүгін жұмысқа таңертең ерте келді?
- Кім кеше «Жаңалықтар» телебағдарламасын көрді?
- Кімнің көңіл-күйі көтеріңкі?
- Кім қаңтар айында ашық сабақ жүргізді?
- Кім тәтті жегенді жақсы көреді?
- Кім ұйықтағанды жақсы көреді?
- Өткен «мазасыздық» туралы семинар кімнің есінде қалды?
- Кім бүгінгі тренингтік сабақтан жаңа нәрсе үйренгісі келеді?
II. Негізгі бөлім
Ересек адам мазасыз баламен әңгімелескен кезінде, ең алдымен, өз эмоцияларын басқарып үйренуі, эмоциялық қысымды азайта білуі керек.
«Өз эмоциямызды қалай басқарамыз» шағын лекциясы
Негативті эмоциялар бізге жұмыс істеуге немесе жұмысты жалғастыруға, ойымызды жинақтауға кедергі келтіреді. Сол эмоциялар болған кездегі жағдайда өз-өзіңізге қалай көмектесе аласыз?
- Сіз түсініп, жанашырлық танытатын адамдарға айтып, өз эмоцияңызды шығарып тастауға болады.
- Егер де сіз жалғыз болсаңыз, жастықты соққылап немесе дымқыл орамалды қысуға болады – бұл босаңсуға көмектеседі, өйткені әдетте, негативті эмоциялар болған кезде энергияның көп бөлігі иық бұлшықеттерінде, қолдың жоғарғы бөлігі мен саусақтарда жиналады.
- Кез келген кенеттен болатын дыбыс шығару – қысым тамақ бөлігінде «қамалып қалуы» мүмкін.
- Үш-төрт рет қатарынан қысқа дем алып, дәл сонша рет қысқа демді шығару арқылы тыныс алу тәсілін пайдалануға болады.
«Қарым-қатынас барьерлері» жаттығуы
Жүргізуші қатысушыларға «Айша енді менімен ойнағысы келмейді. Ол бүгін басқа қызбен күліп, ойнады, ал маған тіпті қараған да жоқ» - деп айтқан қыздың шағымына олар не деп жауап беретіндігін жазуын ұсынады.
Мынандай жауаптар болды:
Сіздің баланы дұрыс тыңдап жатқандығыңызды білдіретін белгілер мыналар болып табылады:
- Баланың жағымсыз уайымдауы жоғалады немесе өте күшті әлсірейді. Қуанышымен бөліссе екі еселенеді, қайғысымен бөліссе екі есе азаяды;
- Үлкен адам оны тыңдауға дайын екендігін білген бала өзі туралы көбірек айта бастайды, айтатын тақырыбы өзгеріп, дами түседі. Кейде бір әңгімеде кенеттен көптеген мәселелер мен реніштердің бар екендігі анықталады.
- Бала өз мәселесін шешу үшін өзі алға жылжиды. Қорытынды: осыны тыңдай білу:
- Көздердің байланысы:
- Көңіл-күйі бұзылған балаға сұрақтар қоймау, сіздің жауабыңыз – бекітуші форма;
- Үзіліс сақтау;
- Сезімдерін көрсетіп баламен не болғандығын қайталап айту.
Құрметті тәрбиешілер! Сіздерге осы айтылған тыңдай білу тәсілдерін тәжірибе жүзінде қолданып көру мүмкіндігі бар.
«Жағдаятты ойнау» жаттығуы
Жүргізуші жұптарға (топтарға) бөлінген қатысушыларға болжамды жағдаяттары бар карточкалар таратады және де оларды талқылап, ойнауын сұрайды.
- «Анасы 4 жасар Мадинаны ұйықтауға жатқызып жатыр, қызы онымен отыра тұруын өтінеді: Анашым, енді кішкене, енді біраз отыра тұршы».
- «Анасы қызымен балабақшадағы топтың суретін қарап отыр. Қызы тәрбиешісін көрсетті (суретте оның беті сырылып қалыпты): Оны көргім келмейді!»
- «Анасы Алиханды ұйықтауға жатқызып жатыр. Бала қырсығып жатыр: «Ұйықтамаймын, ұйқым келген жоқ! (үзіліс). Әкем қашан келеді? Мен күтіп шаршадым!» (Әкем ұзақ іссапарға кетті және де жақын арада келмейді)».
Жағдаятты ойнап болған соң жүргізуші: «Жаттығуды орындау оңай болды ма?» деп сұрайды.
Белсенді тыңдау – бұл баламен жақсы байланыс орнату жолы, сіз оны сөзсіз, оның барлық бас тартулары, қиыншылықтарымен, уайымдауларымен қабылдайтындығыңызды көрсету тәсілі екендігі туралы қорытынды шығарады.
«Белсенді тыңдау» шағын лекциясы (жалғасы)
- «Құрметті педагогтар. Балаға жасаған қатаң ескертуіңізді есіңізге түсіріп, сол туралы айтып беріңіз». Тәрбиешілердің әңгімесі (талқылау).
Жүргізуші: Балалар қарым-қатынастың мұндай стиліне қандай жауап қайтарады? (қатысушылардың жауабы).
- Мұндай қарым-қатынас баланы тығырыққа тіреуі мүмкін және де зиянды, өйткені бала:
- ол нені дұрыс жасамағандығын білмеуі мүмкін;
- сіздің оны жақсы көретіндігіңізге күмәндана бастауы мүмкін;
- оның іс-әрекеті сізді неліктен ызаландыратынын түсінбеуі мүмкін;
- қырсығып, өзін бұрынғысынша ұстауы мүмкін, өйткені ол да ызаланып, сізге жағатындай жағдайда емес екендігін сезінеді;
- тұйықталып, қарым-қатынастан қашып, өзіне деген сенімділігін жоғалтуы мүмкін.
Мұндай жағдайды болдырмау үшін және де біруақытта оның мінез-құлқын жақсарту үшін «Мен – пікірін айтуды (высказывание)» қолдану керек және де «Сен – пікірін айтудан» аулақ болу керек.
«Сен – пікірін айту» - бұл біреуге ол туралы ақпарат, оның мінез-құлқын, іс-әрекетін және басқасын айту тәсілі, онда басқа адам туралы біздің айтқанымыздың дұрыстығы мен дұрыс еместігі туралы пікір қалады. Ол сіз сөйлесіп тұрған адамның көзқарасы мен сіздің көзқарасыңыздың арасында айырмашылық бар екендігін көрсетеді. Әдетте «Сен – пікірін айту» тәсілі бір адамға қатысты айтылған кезде, өте жылдам сол адамның ашуын немесе қоғаныш рекциясын туғызуы мүмкін. Әңгімелесуші өзінің айтқанын дұрыс деп есептейтіндігі соншалық, өзіне «Сен – пікірін айтуды» қолданатындығы ашуын келтіруі мүмкін. Мұндай жағдайларда жиі қандай да бір мәселемен байланысты емес, «Мен – пікірін айтуды» қолданған адамға қатысты қақтығыс туындауы мүмкін.
«Мен – пікірін айту» - бұл қандай да бір адамға өзіңіздің қажеттіліктеріңіз, сезімдеріңіз немесе бағалауларыңызды айтып отырған адамға ешбір қорлаусыз немесе оның айтқаны қате деусіз айту тәсілі. Сіз басқа адамға оның не айту керектігі немесе оның не істеу керектігі туралы емес, өзіңіздің нені қалап, сізге ненің қажет екендігін немесе өзіңіздің не ойлайтындығыңызды айтасыз. Сіз өз қызығушылығыңызды айтып, басқа адамға қысым келтірмейсіз. Осылай, басқа адамның айтқаны немесе істегені қате болмай, кінәланбайды және оған ешкім шабуылдамайды. Ол өзін қабырғаға тақалғандай сезінбейді, онда қорғану қажеттілігі туындамайды, сәйкесінше, қақтығыс туғызып, оны өршіту қажеттілігі болмайды. «Мен – пікірін айтудың» көмегімен адамның жеке қасиеттері емес, оның іс-әрекеті талқыланады.
«Мен – пікірін айту» шарттары
- іс-әрекеті немесе мінез-құлқын суреттеу
- сіздің соған деген қатынасыңызды айту
- ол сізді неліктен мазалайтындығын түсіндіру
«Мен – пікірін айту» формуласы
1. Қашан. (сізді қанағаттандыратын адамның мінез-құлқына нейтралды баға беру);
2. Мен сезінемін. (сезімді, эмоцияны атау);
3. Өйткені. (іс-әрекет сізге не үшін мәселелі болып тұрғандығы, ол сізге қалай әсер ететіндігін түсіндіру)
«Жағдаятты ойнау» жаттығуы
Жүргізуші қатысушыларға жағдаятты шешу үшін үш топқа бөлінулерін сұрайды.
Құрал-жабдықтар: жағдаяттар жазылған карточкалар
Тапсырма: Оқығаннан кейін, жағдаятты талдау, соған қатысты «Сен – пікірін айту» және «Мен – пікірін айтуды» жазу. Тапсырманы орындауға. минут беріледі. Содан кейін жағдаят оқылып, пікірлері қолдануы талқыланады.
1 жағдаят
«Сіз қызыңызды нешінші рет үстел басына тамақ ішуге шақырдыңыз. Ол: «Қазір» - дейді де өз ісін жалғастыра береді. Сіз ашулана бастайсыз».
2 жағдаят
«Сізде досыңызбен (құрбыңызбен) сөйлесетін маңызды әңгіме бар. Балаңыз қайта-қайта әңгімені үзе береді».
3 жағдаят
«Сіз үйге шаршаңқы болып келдіңіз. Сіздің жеткіншек ұлыңыз достарын алып келіпті, үйде музыка, көңіл көтеріп жатыр. Үстелде олардың шай ішкендерінің белгісі бар. Сізде ашу мен реніштің аралас сезімі бар».
Рефлексия: Тапсырманы орындаған кезде қандай сезімде болдыңыз? Қандай қиындық болды? Сізге не кедергі болды немесе сізге не көмектесті?
«Біздің балалар» видеоролик көрсету
Видео бойынша ой қорыту.
«Кірпі билейді» (видео)
Мақсаты: көңіл-күйді көтеру
Қатысушылардың барлығы ортаға шығып билейді.
