Коммуникациядағы вербалды емес қарым-қатынас тәсілінің маңыздылығы

Коммуникациядағы вербалды емес қарым-қатынас

тәсілінің маңыздылығы

Республикалық жоғары медицина колледжі

«Психология негіздері және коммуникативті дағдылар»

пәнінің оқытушысы

К.К. Елеуова

Альберт Мейерабиан ақпараттың ауызша аудармасымен (тек сөздермен) 7% -ға, дыбыстық құралдармен (дыбыс тонусын, дыбысты интонациялауды) 38% -ға, вербалды емес құралдармен 55% -ға жетеді деп тапты. Профессор Бирдвисл адамдармен қарым-қатынаста ауызша емес құралдардың үлесі бойынша ұқсас зерттеулер жүргізді. Ол орташа есеппен күніне 10-11 минут сөйлесетінін және әр сөйлемнің орта есеппен 2,5 секундтан аспайтынын анықтады.

Альберт Мейерабиан әңгімелесу барысында вербалды сөйлесудің 35% -дан аз екенін және ақпараттың 65% -дан астамы вербалды емес сөйлесу құралдары арқылы берілетінін анықтады.

Негізгі коммуникациялық қимылдар және олардың шығу тегі

Бүкіл әлемде негізгі байланыс қимылдары бір-бірінен ерекшеленбейді. Адамдар бақытты болған кезде күледі, ал қайғылы болғанда мұңаяды, ал ашуланғанда - олардың ашуланған көрінісі белең алады.

Басты изеу дүние жүзінің барлық жерінде "ия" дегенді білдіреді немесе бір затты мақұлдауда қолданылады. Бұл қимылды саңырау немесе соқыр адамдар қолданатындықтан бұл туа біткен қимыл сияқты көрінеді. Басты шайқау келіспеушілікті көрсету үшін қолданылады, сондай-ақ бұл қимыл жан-жақты болып табылады және де бұл қимыл балалық шақта ойлап табылған қимиылдардың бірі болуы мүмкін. Бала сүтін еміп болған кейін ол анасының кеудесінен бас тартады және басын ары-бері сермей бастайды. Бала тойғаннан кейін ата-анасы беріп отырған қасықтан арлы-берлі басын ала қашады. Сонымен ол тез арада басты шайқау келіспеушілікті білдіретінін түсінеді.

Кейбір жесттердің пайда болу себебін адамдардың алғашқы қауымдық құрылысына байланыстыруымызға болады. Тістерді қытырлату жаудың шабуылынан сақтану үшін қолданылса, қазіргі кезде адамның қаскүнемдігімен ұнамсыз болғаны немесе басқа тәсілмен оның қастықшылығын көрсетеді. Күдікті бастапқыда қауіптің символы болды, бірақ бүгінгі күні ол мейірімділікті, рахат пен жақсы қасиетті білдіреді.

Иықты жоғары төмен қимылдату жесті жақсы әмбебап қимылдың үлгісі болып табылады. Бұл адамның не туралы айтып жатқанын білмейді немесе түсінбейді дегенді білдіреді. Бұл үш компоненттен тұратын кешенді қимыл: алақанды ашу, иықты көтеру және көтерілген қастар.

Қалай вербалдық тілдерде мәдениетке қарай айырмашылық болса, солай бір ұлттық вербалды емес әрекеті екінші ұлтты кінен ажыратылады.

Кейбір қимылдар жалпыға танымал болуы мүмкін және бір елде нақты түсіндіріле алады бірақ басқа мағынада болуы мүмкін. Мысалы, әртүрлі ұлттар тарапынан үш типтік қимылдың саусақтардың сақинасы, саусақты көтеріп V-тәріздес саусақ қимылы.

Окей немесе дөңгелек жесті қол саусақтарынан жасалатын

Бұл қимыл 19- ғасырдың басында Америкада танымал болды, сол кезде бас әріптермен және сөз тіркестерін бастапқы әріптермен қысқарту науқаны басталған болатын.

Баспасөзде "ОК" деген сөздің мағынасы әртүрлі. Кейбіреулер бұл әріптердің мағынасы "All correct"- ия, дұрыс, бірақ орфографиялық қателіктің әсерінен , ол "Оll -Кorrect"-ке өзгерген десе, кейбіреулер бұл ағылшынның "нокаут" сөзіне антоним, қысқартқанда "ОК" әріптерімен қысқартылған дейді. Тағы бір теория анықталған ол бойынша бұл "Oll Kinderhoor"-дің, Америка президентінің сайлау алдындағы лозунгының инициалына байланысты пайда болған делінеді. Бұл тұжырымдардың қайсысы дұрыс екеніне біз көз жеткізе алмаймыз, бірақ дөңгелектің өзі "О" әрпін білдіріп , О'key сөзіне ұқсайды. Демек "ОК"ағылшын тілдес елдерде бұл жестің пайда болуы басқаша мағына береді.

Мысалы: Францияда бұл "ноль" немесе "ештеңе", ал Японияда "ақша" ал кейбір Жерорта теңізі бассейнінің елдерінде бұл жест гомосексуалды еркектерді көрсету үшін пайдаланылады. Сондықтан, әртүрлі елдерде саяхаттаған кезде, сіз ережеге мойынұсынуыңыз керек.

Бас бармақты жоғары көтеру

Америка, Англия, Австралия мен Жаңа Зеландияда бас бармақты жоғары көтеру үш түрлі мағынада қолданылады. Көбіне ол такси такси тоқтату үшін қолданылады. Екінші мағынасы бәрі жақсы деген мағына білдіреді. Ал бас бармақ жоғары арада көтерілсе бұл балағаттауды білдіреді. Кейбір елдерде мысалы Грецияда бұл жест "аузыңды жап" деген мағына білдіреді, сол себепті Греция жолында осы жестпен машина тоқтатып тұрған ағылшынды көз алдарыңызға елестетіңіздер. Ал, Италияда бұл бірді білдірсе, онда сұқ саусақты көтеру екі дегенді білдіреді.

Саусақтармен "V" тәріздес белгі

Бұл белгі Ұлыбритания мен Австралияда атақты белгі және ол жағымсыз белгі болып есептелінеді. Екінші дүние дүзілік соғыста Уинстон Черчилль "V" осы белгі жеңісті білдіреді деп жариялаған, бірақ ол сөйлеушіге алақанының сыртымен бағытталады. Егер де бұл белгі сөйлеушіге алақан жағымен қаратылса онда бұл белгі "аузыңды жапшы" деген сөзді білдіреді. Еуропаның көп жерлерінде, бұл белгі бәрібір "жеңіс" деген мағынаны білдіреді. Сондықтан ағылшындар осы белгілермен еуропалықтарға "аузыңды жапшы" деген белгіні көрсетеді, олар бұл белгіні түсінбейді, қандай жеңісті ағылшындықтар меңзеді. Көп елдерде бұл белгі екі деген санды білдіреді.

Бұл мысалдар адамның қандай да бір ұмтыла байланыста дұрыс емес ойларға алып келеді. Сондықтан ең алдымен қолмен немесе денемен белгілер жасар алдында адамның ұлтына назар аударыңыз.

Жесттер жиынтығы

Дене тілін үйренуде жаңадан үйренушілердің ең негізгі қателігі бір жестті негізгі етіп алып қарап, басқа жесттерден алшақтатып қарауы. Мысалы желкені қасу көптеген мағынаны білдіреді терлеу, сенімсіздікті, ұмытшақтықты, өтірік айтуды да білдіреді. Басқа тілдер секілді вербалды емес коммуникация сөйлемдерден және тыныс белгілерінен тұрады. Әрбір жест бір сөз секілді бірнеше мағынаны білдіруі мүмкін. Бұл сөздің толық мағынасын түсіну үшін, сөзді басқа сөздермен сөйлемге қойғанда түсінуге болады. Қадағалаушы адам вербалды емес жесттерді қадағалап, айтушының жесттерін сөйлемдермен салыстыра алады.

Сыни бағаланатын коэфциентті белгілейтін қимылдардың жиынтығын көрсетеді. Бұл жерде негізгі жест сұқ саусақты бетке тіреп, бас бармақты иек астына жіберіп қалған саусақтармен аузын жабады. Тыңдаушы адам сізге сыни көзбен қарап отыр дегенді білдіретін тағы бір жест аяғын айқастырып екінші қолымен құшаңқырап өзін қорғағандай етіп басын бір жаққа қарай бұрады. Бұл вербалды емес қарым-қатынас «Маған сенің айтып жатқанын ұнамайды, мен сенімен келіспеймін» - дегенді білдіреді.

Конгруэнттілік – сөзбен жесттің сәйкес келуі

Егер сіз суреттігідей адаммен сұхбаттасушы болсаңыз және сіздің айтқан сөздеріңізге оның ойын сұрасаңыз ол сізбен келіспейтінін айтар еді, яғни оның вербалды емес сигналдары конгруэнттілік болар еді, демек оның айтып отырған әңгімесіне сәйкес келер еді. Егер де ол сіздің айтып жатқан әңгімеңіз оған ұнағанын айтса, онда ол өтірік айтып отыр және оның сөзі мен жесті конгруэентті емес екенін көрсетеді. Зерттеулер бойынша вербалды емес сигналдар вербалды сигналдарға қарағанда бес есе көп мәлімет береді,

Егер сигналдар конгруэнтті болмаса онда адамдар вербалды емес сигналдарға вербалдыға қарағанда көп көңіл бөледі.

Политиктердің трибунада тұрып қолдарын айқастырып ( жабық поза) иектерін түсіріп (сыни немесе қақтығыстың поза ) мен жесттерін идеяларына мейірімді достық пен қараймын дегендерін жиі көруімізге болады. Ол трибунаны ұру арқылы өзінің шындықты айтып тұрғанын мейірімділігін, достығын көрсеткісі келеді. Зигмунд Фрейд бақылауы бойынша бір пациенттің оны сөзбен некеде бақытты екенін айта отырып, ол ессіз сақинасын шешіп киіп отырғанын байқаған. Зигмунд Фрейд бұл жесттің мағынасын түсініп, бұл емделушінің отбасындағы проблемалар ашылғанда таңғалмаған. Дұрыс жесттерді түсіндіру үшін қимылдардың үйлесімділігі мен вербалды және вербалды емес қимылдардың кілтін таба білу керек.

Визуалды қатынасу (көз жанасуы) көзқарас арқылы контакт, вербальды коммуникацияның әсерін күшейте түседі. Көзбен жанасу – вербальды емес қатынасу әдісі, басқа адам туралы біршама ақпарат жинауға мүмкіншілік береді. Өзара көзқарасы адамнан туындаған ситуацияға араласуға құштарлығын, немесе керісінше, қарсылығын айқындайды. Мысалы, шашыраңқы қарау немесе тік емес, шетке қарау адамның қатынасуға назарының немесе ниетінің жоқтығын білдірсе, ал тік қарау оның құштарлығын, даярлығын білдіреді.

Дене қимылдары, дене қалпы қарым-қатынас үстінде науқастан қосымша ақпарат жинастыруға мүмкіншілік береді. Мысалы, науқастың жүрі мәнері оның физикалық жағдайын, көңіл-күйін сипаттайды. Қол сермеу (жест) және дене қалпы (поза) пациенттің мінезі мен көңіл-күйін көрсетеді. Толқу үстінде науқас үнемі басының, бетінің әр жеріне қолымен тиіп кетіп немесе уқалап, сипалап тұрады. Науқастың қолын кеудесіне айқастыру, қолын арқасына ұстауы сияқты жестілер оның қорғаныш реакцияларын білдіреді. Ал қолдарын беліне таянуы, алақанын төмен қарап ұстауы, саусақтарын жоғары бағытта ұстауы сияқты жесттер науқастың қарсылығын білдіреді. Егер науқас дәрігерді мұқият тыңдаса, мынандай дене қалпы байқалады: қолдары иегінде, басы сәл еңкейінкі, қолдарының саусақтары төмен бағытталған.

Науқастың бет әлпеті, мимикасы қарым –қатынас кезінде маңызды орын алады. Бет әлпет науқастың психологиялық құбылыстарын сипаттайды: назалануы, қорқуын, қайғыруын және т.б. мысалы, еріннің бұрыштары төмен түсіп тұрса, науқастың қайғыру үстінде екенін, шаршауын көрсетеді. Ал ерін бұрыштары жоғары қарай бағытталса – медициналық қызметкерге тәуелділігін, оның мақылдауын, демеуін күтіп тұрғанын білдіреді. Ауыз сызығы тік болса-науқастың жағдайы жақсарған деп болжауға болады.

Жабық позалар – науқастың қатынасуға қарсылық жағынан сездіреді. Оларға жататындар: кеудесіне қолдарын айқастыра тұруы – “Наполеон позасы”, аяғын айқастыра отыру, қол ұшын қалтаға салуы немесе қолдарын арқасына жасыруы,басын және денесін басқа жаққа бұрып ұстауы,

Ашық позалар – науқастың ара қатынасқа және әрекетке даярлығын көрсетеді. Оларға жататындар: басы және денесі қатынасушыға қарай бұрылған, бетке тіке қарау.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Аллан Пиз «Язык телодвижений» ЭКСМО 2012 г.

2. Л.Т. Кулимова «Коммуникация негіздері» Қарағанды , 2012 ж.