Зерттеу ж?мысыны? методологиялы? негізі ретінде Л.С.Выготский - Д.Б.Эльконинні? м?дени-тарихи концепциясы, А.Н.Леонтьевті? теориясы, А.В.Запоржцті? бала эмоциясыны? даму механизмі туралы т?сінігі, Л.И.Божовичті? бала эмоциясыны? генезисі жайлы концепциясы, баланы? балалы? ша?та?ы дамуы ж?не ?о?амда?ы балалы? ша?ты? алар орны жайында?ы Д.И.Фельдштейн концепциясы, Е.А.Флерина мен Д.В.Менджерицкаяны? баланы? психикалы? дамуына ойыншы?тарды? ?сері туралы концепциясы, В.В.Абраменкованы? «бала-ойыншы?» байланысыны? психологиялы? ?зара іс-?рекетіндегі ?уаныш пен к?йзеліс механизмдері теориясы, М.В.Осоринаны? ойыншы?тарды? психика?а ?сері жайлы концепциясы
Зерттеу ж?мысында кешенді ?дістер ?олданылды: пайдаланыл?ан ?дебиеттерге теориялы? талдау ж?ргізу, ба?ылау, сауалнама, тест, 3-6 жаста?ы балаларды? эмоциясыны? дамуына гендерлік ойыншы?тар ?серіні? психологиялы? талдауы,
Зерттеу ж?мысыны? ма?саты: 3-6 жаста?ы балаларды? эмоциясыны? дамуына гендерлік ойы?шы?тарды? ?серін зерттеу
Бізді? пайымдауымызша, 1) жынысты? ж?не жас ерекшеліктеріне ?арай 3-6 жас аралы?ында?ы балаларды? ойыншы? та?дауында айырмашылы?тар бар 2) 3-6 жаста?ы балаларды? с?йікті ойыншы?тарымен ойнау процесі кезінде ?з сезімдерін шынайы к?рсете алуы арасында?ы байланыс 3) 3-6 жаста?ы балаларды? эмоциясыны? дамуына гендерлік ойыншы?тарды? ?сері бар екендігі
Зерттеу ж?мысына ?ара?анды ?аласыны? «Балапан» балаба?шасыны? 60 баласы ?атысты (30 ?л мен 30 ?ыз балалар).
Жо?арыда к?рсетілген с?ра?тар?а жауап алу ?шін біз мынадай ?дістемелермен ж?мыс ж?ргіздік:
Мектеп жасына дейінгі о?ушыларды? ойыншы? та?дауына негізделген ?дістеме.
Б?л ?дістеме мектеп жасына дейінгі балаларды? ойыншы? та?дауына байланысты ?дістеме. ?дістеме таблица т?рінде к?рініс береді. Ойыншы?тар топ?а жіктелген: ?уырша?тар, машиналар, спортты? ж?не музыкалы? ойыншы?тар, ??растыратын ойыншы?тар, ж?мса? ойыншы?тар. Таблицаны балаларды? ата-аналары толтырады. Таблицаны? 1-ші ба?анына балаларыны? ?йде бар ойыншы?тары белгіленеді, ал 2-ші ба?ан?а баласыны? к?бірек ойна?анды ?нататын ойыншы?ы белгіленеді. Со?ында пара?шалар жиналып, талдау жасалады.
2. 3-6 жаста?ы балаларды? ойыншы??а деген ?ызы?ушылы?тарын аны?тайтын ?дістеме
Б?л ?дістеме о?ушыларды? ?рбіреуіні? топта алар орнын аны?тайды ж?не оларды? белгілі бір категория?а топтастыпу?а м?мкіндік береді.
Б?л зерттеу ?дісі «??пия» деп аталатын ойын т?рінде ж?зеге асырылады. ?рбір бала?а пара?ша таратылады. Сол пара?ша?а балалар осы ойыншы?ты сыйла?ысы келетін 3 баланы? есімін жазады. Кімні? есімін жаз?анын ??пия ?стайды. ?а?азшалар жиналып, талдау жасалады. Дауыстар саналады.
I лидер — 5-тен к?п дауыс жина?андар
II ?абылданатындар - 3-4 дауыс жина?андар
III ?абылданбайтындар — 1-2 дауыс
IV сырт ?ал?андар - м?лде дауыс жинама?андар
5. «С?йікті ойыншы?ы?ны? суретін сал» ?дістемесі
Балалар?а А4 форматты пара??а т?рлі-т?сті ?арандаштармен ?здеріні? с?йікті ойыншы?тарыны? суретін салу тапсырылды. Б?л ойыншы? оларды? с?йікті немесе армандайтын ойыншы?ы болуы керек. Бала сурет салып бол?ан со? ?рбір баламен жеке ??гіме ж?ргізіледі. ??гіме барысында мына 3 с?ра??а жауап берулері керек:
Cен нені? суретін салды??
Б?л ойыншы? туралы не айтасы??
Не себепті б?л ойыншы? са?ан ?атты ?найды?
Кейбір балалар суреттерін бергілері келмейді, ондай жа?дайда бала?а та?ы да д?л осындай сурет салып берулерін ?тіну керек. Сонда олар суреттерін береді.
1. Ойыншы? та?дауы. ?ыздарды? к?бісі ?рт?рлі жануарлар мен ?уырша?тарды? суретін салады
2. ойыншы? сапасы. Бізді? ойла?анымыздай ?ыздар?а «?демілік» категориясы т?н. Сонымен ?оса «тірі секілді» (тама? жеу, ?йы?тату, емдеу, т.б) мотиві де жатады.
3. Эмоционалды-?атынасты? категория
?ыздар ойын процесі кезінде к?бінесе ананы? р?лін ойнайды. Олар ?ам?орлы? жаса?анды ?натады.
2. ?л балалар
Ойыншы?тар. С?йікті ойыншы?тары ретінде к?бінесе машиналар, робот, ?ару-жара? к?рсетіледі.
Сапасы. ?лдар ?шін бірінші орында ойыншы?ты? техникалы? ??рылысы ма?ызды. Олар машиналардан коллекция жаса?анды ?натады. Олар ойыншы?та ерлік, батырлы? немесе ?ор?ыныш ?ялататын белгілер бол?анын ?натады, мультфильм кейіпкерлерін та?да?анды жа?сы к?реді.
Эмоционалды-?атынасты? категориясы
сауалнама ж?ргізу барысында ?лдар ойыншы?ты достарымен, ата-анасымен уа?ыт ?ткізу ?шін пайдаланатындарын атап ?ткен. Ал ?ыздар болса жеке шетте ?здерімен ?здері ойнап отыра береді. Кейбір ?лдар та?да?ан ойыншы?тары оларды? болаша? маманды?тарымен ты?ыз байланысты екендігін де айт?ан.
?зге н?тижелер:
Сурет сал?ызу ар?ылы зерттеу ж?мысын ж?ргізген кезде кейбір балаларда психотравманы? бар екендігін а??арды?. Мысалы :
С?німай, 5 жаста, екі т?сті доп салыпты. ?зіні? ??гімесі кезінде онда кішкентай кезінде осындай доп бол?анын айтты. А?асы саба? о?ымай сол доппен ойнап жат?анда, анасы келіп допты пыша?пен жарып жіберген. ?ызды? бойында сол с?ттегі ?ор?ыныш ?алып ?ой?ан.
Баян (6 жаста) ?ріптер белгіленген кубиктерді? суретін сал?ан. Ол ?зіні? ??гімесі барысында таяуда жазуды ?йренгендігін, ?кесіні? оламен бірге т?рмайтынды?ын айт?аню кубиктардан ?ке деген с?зді ??растырып жазды. Осы?ан ?арап оны? ?кесін са?ынып ж?ргендігін а??ару?а болады.
Айтг?л (4 жаста) ?лкен ?демі к?белекті? суретін сал?ан. Б?л суретті т?сіндіру барысында ол мамасы ?шып кеткен жал?ыз ?алып ?ой?ан бала-к?белек деп айт?ан. Шын м?нінде оларды? отбасында таяуда анасы д?ниеге с?би ?келіпті. Анасы к?п уа?ытын с?бимен ?ткізетіндіктен балада ?ыз?аныш сезіміту?ан, ?рі анасыны? ??ша?ы жетіспейді.
Марат (5 жаста) екі ?олтырауын мен жыланны? суретін сал?ан. Ол ?зінде к?п ойыншы? барын, біра? осылармен ойна?анды ?нататынын айт?ан. Біра? ?азір жылан оларды? ба?шасында ?алып ?ой?ан, онда о?ан ешкім тама? бермейтіндігін, кешке ешкімні? ертегі о?ып бермейтіндігін ?йы?татпайтынды?ын айт?ан. Б?л айт?андарына ?арап оны? бойында ?ыздар?а т?н ?асиеттерді? бар екендігін а??ару?а болады. Егер ол баламен ?азірден бастап психологиялы? ж?мыс ж?ргізбесе, кейін ?иын болатынды?ын айта кеткенім ж?н
Сонымен, 3-6 жаста?ы балаларды? эмоциясына гендерлік ойыншы?тарды? ?серін теориялы? ж?не эксперименталды талдау ар?ылы зерттеп мынадай ?орытынды?а келдік.
3-6 жаста?ы балаларды? психикалы? дамуыны? ?зіндік ерекшеліктері бар. Осы жас кезе?інде жеке т?л?а?а т?н сапалар ж?не барлы? психикалы? ?асиеттер, танымды? процестер ?алыптасады. Балалы? кезе?де ?сіп келе жат?ан адамдарды? дамуы объективті т?рде ж?зеге асады ж?не субъективті т?р?ыда ?йымдастырылады. ?рбір бала осы к?п жоспарлы т?рде ж?зеге асатын, белгілі бір за?дылы?тар?а ба?ынатын, ?зіне т?н ерекшелігі бар к?рделі процестен ?теді.
Бала эмоциясыны? дамуыны? ?зіндік ерекшеліктері бар ж?не ол жеке т?л?аны? толы? дамып, ?алыптасуыны? негізгі шарттарыны? бірі болып табылады. Адамны? т?л?а болып ?алыптасуына оны? сезімдері, психикасында?ы эмоцияны? ?алпы, к?йі ?серін тигізеді. Кейбір т?ра?ты эмоциялы? ?арым-?атынас т?рлері жеке т?л?аны? сапалы? ?асиеттеріне айналуы м?мкін ж?не баланы? ?орша?ан ортамен ?рекеттесуінде жиі ?айталанып отыратын болады. Ересектер ?з эмоциясын бас?ара білуі керек, ж?не эмоциялы? сапалар ?леуметтік ма?ызды болуы ?ажет.
Бала эмоциясыны? онтогенезде дамуы оны? іс-?рекетіні? мазм?ны мен ??рылымыны? ?згерістерімен ты?ыз байланысты, осыны? ар?асында баланы? айналасында?ы адамдармен ?арым-?атынасы ж?зеге асады. Балалы? кезе?де эмоция прогресивті т?рде дамиды ж?не ?мірді? ?леуметтік шарттары мен т?рбие ?серінен эмоцияны? к?рделі формалары ?алыптасады.
Бала эмоциясыны? дамуына ?сер ететін негізгі ??ралдарды? бірі-ойыншы?. ?рбір ойыншы? баланы? жас ерекшеліктеріне с?йкес ??растырыл?ан ж?не белгілі бір психологиялы? тапсырмалар?а ие. ?лкендер балалар?а ойыншы?ты эмоциялы? ?арым-?атынас объектісі ретінде алып береді. Ойыншы?пен ойнау ?стінде бала рефлексия?а ?йренеді. Бала ойыншы?ымен ойнау кезінде ?зіні?, айналасында?ыларды?, ?з т?сінігіндегі к?йді бастан кешіреді. ?р бала ойыншы?тарымен ерекше ?арым-?атынас орнатып, ?р т?рлі сезімді, эмоциялы? к?й кешеді.
?ылыми ?дебиеттерге теориялы? талдау жасау барысында балалар ойыншы?тарыны? гендерлік белгілер бойынша б?лінетіндігі аны?талып отыр. Ойыншы?ты? гендерлік белгісін оны? атынан немесе ?орапшасынан бай?ау?а болады. Ш.Берн, Е.Кампени, С.Миллер, С.Эстелл сия?ты шет елдік ?алымдар е?бектерінде ата-аналарыны? балаларына жынысына с?йкес ойыншы? сатып ?перетіндігі ж?не ?з баласыны? ?арама-?арсы жынысты бала ойыншы?тарымен ойнауына ?р ата-ана ?рт?рлі ?арайтынды?ы аны?тал?ан. Баланы? ?андай ойыншы?пен ойнайтынды?ына ?арап оны? жынысты? идентификациясын бай?ау?а болады.
Эксперимент н?тижесінде ?л балаларды? машина, ?скери ойыншы?тармен, ал ?ыздарды? ?уырша?тармен ойна?анды ж?н к?ретіндігі бай?алады. Алын?ан к?рсеткіштерге талдау ж?ргізу барысында ?ыздарда ханшайым-?уырша?тар ал ?лдарда-рейнджер мен ?рмекші-адам ойыншы?тар позициясы алда екендігі аны?талды. Барлы? жаста?ы ?лдар мен ?ыздар ж?мса? ойыншы?тардан- ит, ?онжы?, ?оян, маймылды ?натады екен. Ж?мса? ж?ні мамы? ойыншы?тар балаларда жа?ымды эмоция ту?ызып, олармен ойын ойнау?а итермелейді, ал суы? материалдан жасал?ан ойыншы?тарды б?рі ?абылдай бермейді. Біра?, эксперименталды зерттеу н?тижесінде ?лдарды?-пластмасса, ал ?ыздарды? ж?мса?, мамы? ж?нді ойыншы?тармен ойна?анды ?нататынды?ы аны?талып отыр. Балалы? кезе?де ?р бала белгілі бір ойыншы?ты жа?ын тартып, онымен ?за? уа?ыт ойна?анды, ?натып с?йікті ойыншы?ы болады. Біра? бізді? зерттеу ж?мысы н?тижесінде ?лдарды? ?штен бір б?лігінде (31%) ал ?ыздарды? 69%-ында ?ана с?йікті ойыншы?тары бар екендігі аны?талды. Сонымен ?оса ата-аналарыны? баласымен бас?а жынысты балалар ойындарымен ойнай беретіндігі аны?талды.
Эксперименттік зерттеу барысында балалар с?йікті ойыншы?тарымен ойнау барысында ?з сезімдерін шынайы к?рсететіндігі аны?талып отыр. 3-6 жаста?ы балаларды? ?уаныш, уайым-?ай?ы, ашу сия?ты эмоциялы? к?йді тез ?рі же?іл танитынды?ы бай?алады. Зерттеушілерді? 14%-ына ?ызы?ушылы? эмоциясы таныс болып шы?ты. Зерттеу ж?мысыны? н?тижесі бойынша баланы? с?йікті ойыншы?ыны? жо?ты?ы, баланы? агрессивті ойыншы?тар та?дауы оны? эмоциясыны? ?лсіз т?рде дамитынды?ын ж?не бас?а сезім т?рлерін ме?геруде ?иынды?тар бар екендігін к?рсетеді.
Пайдалан?ан ?деби
Аннотация: В статье приведены эмпирические результаты проведенного исследования влияния гендерных игрушек на эмоции детей 3-6 летнего возраста.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«3-6 жаста?ы балаларды? эмоциясыны? дамуына гендерлік ойы?шы?тарды? ?сері »
3-6 жастағы балалардың эмоциясының дамуына
гендерлік ойықшықтардың әсері
Каниева Г.У., Кенжеева Ш.А
Негізгі ұғымдар: гендерлік ойыншықтар, ойыншық таңдаудағы мотивтері, эмоция дамуы, балалардың қалайтын ойыншықтары.
Зерттеу жұмысының методологиялық негізі ретінде Л.С.Выготский - Д.Б.Элькониннің мәдени-тарихи концепциясы, А.Н.Леонтьевтің теориясы, А.В.Запоржцтің бала эмоциясының даму механизмі туралы түсінігі, Л.И.Божовичтің бала эмоциясының генезисі жайлы концепциясы, баланың балалық шақтағы дамуы және қоғамдағы балалық шақтың алар орны жайындағы Д.И.Фельдштейн концепциясы, Е.А.Флерина мен Д.В.Менджерицкаяның баланың психикалық дамуына ойыншықтардың әсері туралы концепциясы, В.В.Абраменкованың «бала-ойыншық» байланысының психологиялық өзара іс-әрекетіндегі қуаныш пен күйзеліс механизмдері теориясы, М.В.Осоринаның ойыншықтардың психикаға әсері жайлы концепциясы
Зерттеу жұмысында кешенді әдістер қолданылды: пайдаланылған әдебиеттерге теориялық талдау жүргізу, бақылау, сауалнама, тест, 3-6 жастағы балалардың эмоциясының дамуына гендерлік ойыншықтар әсерінің психологиялық талдауы,
Зерттеу жұмысының мақсаты: 3-6 жастағы балалардың эмоциясының дамуына гендерлік ойықшықтардың әсерін зерттеу
Біздің пайымдауымызша, 1) жыныстық және жас ерекшеліктеріне қарай 3-6 жас аралығындағы балалардың ойыншық таңдауында айырмашылықтар бар 2) 3-6 жастағы балалардың сүйікті ойыншықтарымен ойнау процесі кезінде өз сезімдерін шынайы көрсете алуы арасындағы байланыс 3) 3-6 жастағы балалардың эмоциясының дамуына гендерлік ойыншықтардың әсері бар екендігі
Зерттеу жұмысына Қарағанды қаласының «Балапан» балабақшасының 60 баласы қатысты (30 ұл мен 30 қыз балалар).
Жоғарыда көрсетілген сұрақтарға жауап алу үшін біз мынадай әдістемелермен жұмыс жүргіздік:
Мектеп жасына дейінгі оқушылардың ойыншық таңдауына негізделген әдістеме.
Бұл әдістеме мектеп жасына дейінгі балалардың ойыншық таңдауына байланысты әдістеме. Әдістеме таблица түрінде көрініс береді. Ойыншықтар топқа жіктелген: қуыршақтар, машиналар, спорттық және музыкалық ойыншықтар, құрастыратын ойыншықтар, жұмсақ ойыншықтар. Таблицаны балалардың ата-аналары толтырады. Таблицаның 1-ші бағанына балаларының үйде бар ойыншықтары белгіленеді, ал 2-ші бағанға баласының көбірек ойнағанды ұнататын ойыншығы белгіленеді. Соңында парақшалар жиналып, талдау жасалады.
2. 3-6 жастағы балалардың ойыншыққа деген қызығушылықтарын анықтайтын әдістеме
Анкета балалардың ойыншықтарға қарым-қатынасын зерттеуге бағытталған. 16 сұрақтан тұрады, жауаптары мынаны анықтауға мүмкіндік береді:
a) ата-аналардың балаларының басқа жынысты балалар ойыншықтарымен ойнауына реакциясы
b) балалардың гендерлік ойыншықтарға өз есімдерін беру персонификациясы
c) балалардың ең үлкен қызығушылық тудыратын ойыншықтары
d) ойыншық таңдауда балалар жынысын ескеру
е) балалардың сүйікті ойыншығының болу (болмауы)
3. 3-6 жастағы балалардың ойын процесін бақылау әдісі
Бұл мақсатқа бағытталған бақылау әдісі оқушылардың ойыншықтарға қарым-қатынасын анықтауға мүмкіндік береді.
Бақылау әдісі төмендегідей көрсеткіштерді айқындайды:
a) баланың бір ойыншықпен ұзақ уақыт бойы ойнауы
b) ойын процесінде ойыншықтардың ауысу жиілігі
c) баланың ойыншықпен ойнау кезінде өз эмоциясын шынайы білдіруі
4. « Балалардың өзара қарым-қатынасын зерттеу» социометрия әдісі
Бұл әдістеме оқушылардың әрбіреуінің топта алар орнын анықтайды және олардың белгілі бір категорияға топтастыпуға мүмкіндік береді.
Бұл зерттеу әдісі «Құпия» деп аталатын ойын түрінде жүзеге асырылады. Әрбір балаға парақша таратылады. Сол парақшаға балалар осы ойыншықты сыйлағысы келетін 3 баланың есімін жазады. Кімнің есімін жазғанын құпия ұстайды. Қағазшалар жиналып, талдау жасалады. Дауыстар саналады.
I лидер — 5-тен көп дауыс жинағандар
II қабылданатындар - 3-4 дауыс жинағандар
III қабылданбайтындар — 1-2 дауыс
IV сырт қалғандар - мүлде дауыс жинамағандар
5. «Сүйікті ойыншығыңның суретін сал» әдістемесі
Балаларға А4 форматты параққа түрлі-түсті қарандаштармен өздерінің сүйікті ойыншықтарының суретін салу тапсырылды. Бұл ойыншық олардың сүйікті немесе армандайтын ойыншығы болуы керек. Бала сурет салып болған соң әрбір баламен жеке әңгіме жүргізіледі. Әңгіме барысында мына 3 сұраққа жауап берулері керек:
Cен ненің суретін салдың?
Бұл ойыншық туралы не айтасың?
Не себепті бұл ойыншық саған қатты ұнайды?
Кейбір балалар суреттерін бергілері келмейді, ондай жағдайда балаға тағы да дәл осындай сурет салып берулерін өтіну керек. Сонда олар суреттерін береді.
Нәтижелерін қорытындылау контент-талдау арқылы жүзеге асады. Балалардың жауаптары қысқаша бланкке түсіріледі. Біздің зерттеу жұмысында балалар жауабының 3 түрлі категориясы бөліп көрсетіледі: 1)мағыналық (ойыншық аты) 2) сапалық (баланың ойыншық қасиеттерін сипаттауы) 3) эмоционалды-қатынастық (кім сыйлады, кіммен бірге бұл ойыншықпен ойнайды, ойыншықты сыйлаған адамға көзқарасың кандай)
Нәтижелері:
1. Қыз балалар
1. Ойыншық таңдауы. Қыздардың көбісі әртүрлі жануарлар мен қуыршақтардың суретін салады
2. ойыншық сапасы. Біздің ойлағанымыздай қыздарға «әдемілік» категориясы тән. Сонымен қоса «тірі секілді» (тамақ жеу, ұйықтату, емдеу, т.б) мотиві де жатады.
3. Эмоционалды-қатынастық категория
Қыздар ойын процесі кезінде көбінесе ананың рөлін ойнайды. Олар қамқорлық жасағанды ұнатады.
2. Ұл балалар
Ойыншықтар. Сүйікті ойыншықтары ретінде көбінесе машиналар, робот, қару-жарақ көрсетіледі.
Сапасы. Ұлдар үшін бірінші орында ойыншықтың техникалық құрылысы маңызды. Олар машиналардан коллекция жасағанды ұнатады. Олар ойыншықта ерлік, батырлық немесе қорқыныш ұялататын белгілер болғанын ұнатады, мультфильм кейіпкерлерін таңдағанды жақсы көреді.
Эмоционалды-қатынастық категориясы
сауалнама жүргізу барысында ұлдар ойыншықты достарымен, ата-анасымен уақыт өткізу үшін пайдаланатындарын атап өткен. Ал қыздар болса жеке шетте өздерімен өздері ойнап отыра береді. Кейбір ұлдар таңдаған ойыншықтары олардың болашақ мамандықтарымен тығыз байланысты екендігін де айтқан.
Өзге нәтижелер:
Сурет салғызу арқылы зерттеу жұмысын жүргізген кезде кейбір балаларда психотравманың бар екендігін аңғардық. Мысалы :
Сәнімай, 5 жаста, екі түсті доп салыпты. Өзінің әңгімесі кезінде онда кішкентай кезінде осындай доп болғанын айтты. Ағасы сабақ оқымай сол доппен ойнап жатқанда, анасы келіп допты пышақпен жарып жіберген. Қыздың бойында сол сәттегі қорқыныш қалып қойған.
Баян (6 жаста) әріптер белгіленген кубиктердің суретін салған. Ол өзінің әңгімесі барысында таяуда жазуды үйренгендігін, әкесінің оламен бірге тұрмайтындығын айтқаню кубиктардан әке деген сөзді құрастырып жазды. Осыған қарап оның әкесін сағынып жүргендігін аңғаруға болады.
Айтгүл (4 жаста) үлкен әдемі көбелектің суретін салған. Бұл суретті түсіндіру барысында ол мамасы ұшып кеткен жалғыз қалып қойған бала-көбелек деп айтқан. Шын мәнінде олардың отбасында таяуда анасы дүниеге сәби әкеліпті. Анасы көп уақытын сәбимен өткізетіндіктен балада қызғаныш сезімітуған, әрі анасының құшағы жетіспейді.
Марат (5 жаста) екі қолтырауын мен жыланның суретін салған. Ол өзінде көп ойыншық барын, бірақ осылармен ойнағанды ұнататынын айтқан. Бірақ қазір жылан олардың бақшасында қалып қойған, онда оған ешкім тамақ бермейтіндігін, кешке ешкімнің ертегі оқып бермейтіндігін ұйықтатпайтындығын айтқан. Бұл айтқандарына қарап оның бойында қыздарға тән қасиеттердің бар екендігін аңғаруға болады. Егер ол баламен қазірден бастап психологиялық жұмыс жүргізбесе, кейін қиын болатындығын айта кеткенім жөн
Сонымен, 3-6 жастағы балалардың эмоциясына гендерлік ойыншықтардың әсерін теориялық және эксперименталды талдау арқылы зерттеп мынадай қорытындыға келдік.
3-6 жастағы балалардың психикалық дамуының өзіндік ерекшеліктері бар. Осы жас кезеңінде жеке тұлғаға тән сапалар және барлық психикалық қасиеттер, танымдық процестер қалыптасады. Балалық кезеңде өсіп келе жатқан адамдардың дамуы объективті түрде жүзеге асады және субъективті тұрғыда ұйымдастырылады. Әрбір бала осы көп жоспарлы түрде жүзеге асатын, белгілі бір заңдылықтарға бағынатын, өзіне тән ерекшелігі бар күрделі процестен өтеді.
Бала эмоциясының дамуының өзіндік ерекшеліктері бар және ол жеке тұлғаның толық дамып, қалыптасуының негізгі шарттарының бірі болып табылады. Адамның тұлға болып қалыптасуына оның сезімдері, психикасындағы эмоцияның қалпы, күйі әсерін тигізеді. Кейбір тұрақты эмоциялық қарым-қатынас түрлері жеке тұлғаның сапалық қасиеттеріне айналуы мүмкін және баланың қоршаған ортамен әрекеттесуінде жиі қайталанып отыратын болады. Ересектер өз эмоциясын басқара білуі керек, және эмоциялық сапалар әлеуметтік маңызды болуы қажет.
Бала эмоциясының онтогенезде дамуы оның іс-әрекетінің мазмұны мен құрылымының өзгерістерімен тығыз байланысты, осының арқасында баланың айналасындағы адамдармен қарым-қатынасы жүзеге асады. Балалық кезеңде эмоция прогресивті түрде дамиды және өмірдің әлеуметтік шарттары мен тәрбие әсерінен эмоцияның күрделі формалары қалыптасады.
Бала эмоциясының дамуына әсер ететін негізгі құралдардың бірі-ойыншық. Әрбір ойыншық баланың жас ерекшеліктеріне сәйкес құрастырылған және белгілі бір психологиялық тапсырмаларға ие. Үлкендер балаларға ойыншықты эмоциялық қарым-қатынас объектісі ретінде алып береді. Ойыншықпен ойнау үстінде бала рефлексияға үйренеді. Бала ойыншығымен ойнау кезінде өзінің, айналасындағылардың, өз түсінігіндегі күйді бастан кешіреді. Әр бала ойыншықтарымен ерекше қарым-қатынас орнатып, әр түрлі сезімді, эмоциялық күй кешеді.
Ғылыми әдебиеттерге теориялық талдау жасау барысында балалар ойыншықтарының гендерлік белгілер бойынша бөлінетіндігі анықталып отыр. Ойыншықтың гендерлік белгісін оның атынан немесе қорапшасынан байқауға болады. Ш.Берн, Е.Кампени, С.Миллер, С.Эстелл сияқты шет елдік ғалымдар еңбектерінде ата-аналарының балаларына жынысына сәйкес ойыншық сатып әперетіндігі және өз баласының қарама-қарсы жынысты бала ойыншықтарымен ойнауына әр ата-ана әртүрлі қарайтындығы анықталған. Баланың қандай ойыншықпен ойнайтындығына қарап оның жыныстық идентификациясын байқауға болады.
Эксперимент нәтижесінде ұл балалардың машина, әскери ойыншықтармен, ал қыздардың қуыршақтармен ойнағанды жөн көретіндігі байқалады. Алынған көрсеткіштерге талдау жүргізу барысында қыздарда ханшайым-қуыршақтар ал ұлдарда-рейнджер мен өрмекші-адам ойыншықтар позициясы алда екендігі анықталды. Барлық жастағы ұлдар мен қыздар жұмсақ ойыншықтардан- ит, қонжық, қоян, маймылды ұнатады екен. Жұмсақ жүні мамық ойыншықтар балаларда жағымды эмоция туғызып, олармен ойын ойнауға итермелейді, ал суық материалдан жасалған ойыншықтарды бәрі қабылдай бермейді. Бірақ, эксперименталды зерттеу нәтижесінде ұлдардың-пластмасса, ал қыздардың жұмсақ, мамық жүнді ойыншықтармен ойнағанды ұнататындығы анықталып отыр. Балалық кезеңде әр бала белгілі бір ойыншықты жақын тартып, онымен ұзақ уақыт ойнағанды, ұнатып сүйікті ойыншығы болады. Бірақ біздің зерттеу жұмысы нәтижесінде ұлдардың үштен бір бөлігінде (31%) ал қыздардың 69%-ында ғана сүйікті ойыншықтары бар екендігі анықталды. Сонымен қоса ата-аналарының баласымен басқа жынысты балалар ойындарымен ойнай беретіндігі анықталды.
Эксперименттік зерттеу барысында балалар сүйікті ойыншықтарымен ойнау барысында өз сезімдерін шынайы көрсететіндігі анықталып отыр. 3-6 жастағы балалардың қуаныш, уайым-қайғы, ашу сияқты эмоциялық күйді тез әрі жеңіл танитындығы байқалады. Зерттеушілердің 14%-ына қызығушылық эмоциясы таныс болып шықты. Зерттеу жұмысының нәтижесі бойынша баланың сүйікті ойыншығының жоқтығы, баланың агрессивті ойыншықтар таңдауы оның эмоциясының әлсіз түрде дамитындығын және басқа сезім түрлерін меңгеруде қиындықтар бар екендігін көрсетеді.
Пайдаланған әдеби
Аннотация: В статье приведены эмпирические результаты проведенного исследования влияния гендерных игрушек на эмоции детей 3-6 летнего возраста.
