Жаминат Керимова. «Тул къыз».

Къумукъ адабият. 9 клас.

Дарсны темасы: Жаминат Керимова . «Тул къыз». 2-6 бёлюк.

Дарсны мурады: 1. Поэманы экинчи - алтынчы бёлюклерин

охумакъ, оланы аслу маънасын ачмакъ.

2.Яшланы патриот гьислерин уятмакъ, дав гел-

тирген къыйынлыкъланы эсгере туруп, яшланы

«Давлар болмасын!»-деген ойгъа гелтирмек.

3. Яшланы адабият асарны чеберлик янына

агьамият берме уьйретмек.

Къурал: Там газет, суратлар.

Дарсны барышы.

Эпиграф:

Юрек булан алгъанман

Алгъан - алгъан абатым,

Йыр булан юрегимден

Чыкъгъан эки къанатым.

Макътав болсун халкъыма

Йырларымдан тоймайгъан,

Къанаты сынгъан къушдай

Болма мени къоймайгъан.

/Ж.Керимова/

I. Къурум мюгьлет.

Муаллимни сёзю:

Жаминатны яшаву къыйын болгъанны гьакъында гетген дарсда сёйледик. Оьзюню къыйынлы гьалына да къарамайлы, ана тилин кёп сюеген таргъулу къыз оьзюню Ватанына бакъгъан сюювюн йырларындан таба халкъына етишдирген. Къыйын къысмат огъар гьислерин айтма, адамлагъа йыры булан ювукъ болма четим этип болмагъан. Бу дарсгъа эпиграф этилип алынгъан сёзлер - Жаминатны оьзюню сёзлери. Оьзюню эки де аягъы юрюмейли, юрек булан абат алагъанын, йырлары къанатлары болуп бийик кёкге багъып талпынгъанын айта, оьзюню шо талпынывуна гюч береген азиз къумукъ халкъын шаир абурлай ва сыйлай. Жаминатны тилини байлыгъына мюкюр болгъан Камал Абуков Жаминатгъа: «Къумукъ поэзияны жавгьары» деген. О сёзлер тегин айтылмагъанын шу дарсда исбат этме къаражакъбыз. Жаминатны бары яшаву – язгъан асарларыны ичинде. Ону гьакъында кёстекли йырав С.Амирханов булай деген:

Таргъуну гёзел къызы,

Жаминат сени атынг…

(яшлар йырны йырлайлар.)

Жаминат

Яшлыкъны къызыл гюлю,

Жаминат сени атынг.

Бизин «Дослукъ» журналгъа

Чыкъгъан йырынг, суратынг.

П-в

Огь Жаминат, Жаминат!

Кёкню айны, юлдузу.

Биз сенден сююнебиз,

Таргъуну гёзел къызы.

Мени кёп сюйген йырым

Сен язгъан йыр «Гюльнарат».

Радиодан эшитсем,

Юрегим бола рагьат

П-в

Ёл йыракъ болгъан булан,

Юрек ювукъ болажакъ.

Сен язгъан йыр «Гульнарат»

Даим эсде къалажакъ.

П-в

II, Сынавун мекенлещдирив: Жаминат Керимова «Тул къыз»

биринчи бёлюк .

1. Яшланы Жаминат Керимованы яшаву ва яратывчулугъу гьакъда хабарлаву. Яшлар язгъан конспектлерине гёре, рефератларына, докладларына гёре Жаминатны яшаву гьакъда хабарлай.

2. Яшланы Жаминатны асарларыны атларын, къачан китаплары чыкъгъанны билегенлигин тергемек учун цифралар гёрсетемен, олар шо йылда къайсы китап язылгъанын айта:

1970-«Яшланы сеси»,

1973- «Чыракъ»,

1978- «Насибим мени»,

1984 –«Айры яр»,

1985- «Гюн сагьат»,

1986 «Таргъуну тангы»,

1990- «Огь, къатынлар»,

1991 «Йылан къыз»,

1999 «Эллийинчи язбаш».

3. Кроссворд чечдирив.

Экев досканы алдында ишлей.

Уьстден тюпге: Солдан онггъа:

1.Ж.Керимованы 1991-нчи йылда 6.Жаминатны 1978-нчи йылда

чыкъгъан китабыны аты. чыкъгъан китабыны аты.

2.Жаминатны инг сыйлы къылыгъы. 7.Жаминатны шиърулары чыкъгъан

3.Шаир къызны аты. гьукуматны (элни) аты.

4. 1973-нчю йылда чыкъгъан 8. Ж.Керимованы шиърулары

ортакъ шиъру китапны аты. чыкъгъан гьукуматны(элни) аты.

5.Ж.Керимованы 1985-нчи йылда 9. Шаирни шиърулары шу гьукумат-

чыкъгъан китабыны аты. да да (элде де) чыкъгъан.

10.Жаминат тувгъан юртну аты.

4. Поэманы яшлагъа гёнгюнден айтдырыв.

5. Соравлагъа жавап берив:

-Тул къыз деген калиманы нечик англайсыз?

- Таргъулу къызны келпетин ачмакъ учун шаир не йимик чебер сёзлер къоллай?

(Боран ургъан гюлдей сёнген яшлыкълар,

Ол къыз учун битмей къалгъан къайгъы-зар, гюл ачгъан баш сюювю сёнмеген къыз. Ону гёзлери зарлы, бети бюрюшме, сюювю гючлю, гюнесувдай таза зарлы сюювю, къара чачы къардай болуп агъаргъан, къуруп къалгъан гюл терекге ошагъан)

-Автор бу къызны яшавуна нечик талчыгъа?

- Бу юртну уланлары нечик дав этген?

III. Янгылыкъ ачыв : «Тул къыз». 2-6 бёлюклер.

1. Гиришив сёз. Блокадада, къамавда болгъан Ленинградны эсгеремен. (суратлар гёрсетемен)

2. Сёзлюк иш:

Тарих - история.

Инсаплы - эдепли, намуслу, къылыкълы.

Яв - дав.

Хат – кагъыз.

Гюнесув – ртуть.

3. Муаллимни поэманы эсгерилген бёлюклерин таъсирли кюйде охуву.

4. Яшлагъа поэмадан къызны ва ананы сёйлевюн бетлеге гёре охутдурув(сагьналашдырыв).

5. Поэманы охулгъан бёлюклеринден тенглешдиривлени, метафораланы, эпитетлени табыв.

Боран ургъан гюлдей сёнген яшлыкълар- тенглешдирив

Чайканы акъ къанатыдай-тенглешдирив.

Гюнесувдай таза – тенглешдирив.

Гем-гёк кёкню оьбюп мени гёзлерим – метафора.

Къанлы дав – эпитет.

Тул къыз десем, тунугъуп бир нечелер-анафора.

Гём-гёк кёкню оьбюп мени гёзлерим –анафора.

Гёрген сайын ону зарлы гёзлерин-анафора

IV. Башлапгъы бажарывлукъларын болдурув:

- Дав битгенде давдан къайтгъан уланлагъа тул къыз нечик къарай болгъан?

-Тойлар болагъанда огъар тынч болгъанмы экен?

- «Гёзле мени» деп Европаны не ерлеринден огъар кагъызлар гелген?

-Къыз къоччакъ сюйгенин нечик гёзлеген?

- Дагъы булай къайгъыда бирдагъы адам бар. О кимдир, негер о дагъы да бек къайгъыра?

- Не саялы шаир тул къызгъа дюньяны лап да сыйлы ташларындан эсделик салар эдим дей?

-Шу къызны келпетин ачып ким хабарлар? (Бир нече яшны хабарлаву).

Олар тул къызны гючлю намусуну, къайратлы ягьыны, сюйгенине аминлигини, огъар инанагъанлыгъыны гьакъында айта.Автор огъар дюньядагъы инг де сыйлы ташлардан эсделик салыр эдим дегени де шо саялы.

V. Рефлексия.

1. Мен бу поэманы не ерлерин ушатдым?

2. Неге?

3. Шулай асарлар бизде не йимик къылыкъланы тарбиялай?

Дарсны гьасиллерин чыгъарыв.

VI. Уьйге иш: «Тул къыз» деген поэмадагъы тул къызны гьакъында сочинение язмакъ.

О къыз йимик Кёстекде де сюйгенин гёзлеп къыз кюйде къалгъан къыз бар, шону гьакъыда да сочинениеде эсгермек.