Урок "Буряад арадай хубса?ан тухай домог"

Урок по бурятскому языку.

Хэшээлэй темэ: Буряад арадай хубсаhан тухай домог.

Зорилго:

1. Практическа: домог уншаха, удхаарнь хєєрэлдєє їнгэргэхэ.

2. hургалгын: буряад арадай хубсаhан буряад зоной ажабайдалда ямар нүлөө үзүүлнэб гэжэ ойлгуулха. Буряад арадай хубсаhанай гүнзэгы удха тайлбарилга.

3. Хүгжөөлгын: hурагшадай аман ба бэшэмэл хэлэлгэ хүгжөөхэ, анхарал, ухаан бодол хурсадхаха.

4. Хүмүүжүүлгын: буряад арадайнгаа хубсаhанда, түүхэ домогто гамтайгаар хандаха, хүндэлжэ ябахые хүмүүжүүлхэ.

Хэрэгсэл: буряад хубсаhан, зурагууд, электронно ном,

компьютер, проектор, экран.

Хэшээлэй ябаса.

I. 1.Эмхидхэлэй уе.

2.Зохёол уншахын урда хэгдэхэ ажал.

- Коммуникативная экспозиция – презентация.

II. Хэшээлэй гол шухала шата.

1.Антиципация.

- Энэ домогой нэрэ уншаад, таанад юун гэжэ ойлгонобта?

- Домог соо ямар саг харуулагдадаг бэ?

- Энэ домог соо ямар сагай хубсаhан тухай хэлэгдэнэб гэжэ hананабта?

2.Уншалгын шата.

а) Багшын уншалга.

БУРЯАД ХУБСАЋАНАЙ УДХА ТУХАЙ ДОМОГ

Эртэ урда сагта нэгэ шүдхэртэй газар байдаг байгаа ха. Тиишээ ошоћон хїн бусажа ерэдэггүй бэлэй.

Нэгэтэ нэгэ баатар хүбүүн “Би заабол ошожо їзэхэм” гээд, зүрхэлэн зүдхэшэбэ гэнэ. Тэрэниие айл аймагынь, аха дүүнэрынь яашье хорижо ядаба ха. Тиигэжэ аюултай замда түхеэржэ эхилбэ.

Эжынь баатар хүбүүндээ хубсаћа хунарыень єєрєє оёжо үгэбэ. Малгайдань дэнзэ хадаба. Гуталайнь улые бухын арћаар уллаба. Хутагынь эшые шаргал тэхын эбэрээр эшэлбэ. Дэгэлэйнь хамсыда хара азаргын туруу хадаба. Энгэр таладань буура тэмээнэй зогдор хабшуулба.

Баатар хүбүүн эжынгээ оёћон хубсаћа үмдэжэ, энэ бэеэ бэелжэ, эрэлхэг зоригоо хүбшэлжэ, эмниг хүлэг мориндоо эмээлээ тохон мордобо ха. Яба ябаћаар байтараа, хада хабсагайда тулажа, харанхы ћүниие үнгэргэхэ болобо.

Баатар хүбүүн мориёо шүдэрлєєд, ташуураараа єєрыгєє тойруулан түхэреэн сахариг зураад, гартаа хутага ташуур хоёроо барићан зандаа унташаба ха.

Тиигэжэ байтарнь, гэнтэ тэнгэри газар хоёрой хаха ћүрэмєєр дуун лужаганашаба. Ћалхи шуурган хүүен эшхэржэ, элдэб муухай абяа шэмээн гараба. Тиихэдэнь баатар хүбүүн “Шүдхэр гээшэнь ерэбэл ха” гэжэ ойлгоодхибо.

Шүдхэр ерэ ерэћээр баатар хүбүүндэ аћалдажал мэдэбэ. Теэд хүсэ шадалынь хүрэхєєр бэшэ хэбэртэй:

– Хүлэйнь улаћаа татаха гэхэдэмни, хүрин буха хүлзэбэл даа, гарћаань ошоод татаха гэхэдэмни, хара азарга сабшабал даа, араћаань ошожо татаха гэхэдэмни, буура тэмээн буужа ерэбэл даа, уураг тархииень ћорохом гээд, тархићаань татахадамни, баатар хүбүүнэй дэнзэдэ шарбуулбаб, – гэжэ хэлээд, шүдхэр амияа табишоо ћэн ха.

Удангүй улаан нараншье гараба. Баатар хүбүүнэй тойроод харахада, үнөөхи шїдхэрэй хохимой тархићаа ондоо юумэн харагданагүй. Хүлэг мориниинь ногоо шэмхэлжэ эдеэлћэн зандаа. Өөрынь бэе гэмтээшьегүй. Баатарай гэртээ харижа ерэхэдэнь, айл аймагынь хотоймо ехэ найр наада хэбэ ха.

Эрдэниин тарнитай буряад хубсаћанай ямар үүргэтэй, ямар удхатай байћые манай арад зон иигэжэ түүхэ домог соогоо түүрээн магтаћан байха юм.

б ) Контроль понимания.

- Энэ домог соо юун тухай хэлэгдэнэб?

- Домог соо хэды нюур хабааданаб?

в ) Снятие трудностей.Словарная работа.(Использование слайдов, прямой перевод, создание пассивного словаря).

Шэнэ їгэнїїд:

- шүдхэр - чёрт

- дэнзэ - серебряное навершие

- зогдор -

-шүдэр - путы

-ташуур – плётка, кнут

- гуталай хоншоор- носок обуви

- гуталай ула - подошва

- хутагын эшэ – рукоять ножа

- дэгэлэй хамсы - рукав

- туруу – копыта (манжеты)

- энгэр - запах

- сахариг – круг,

- хохимой тархи - череп

-дуун лужаганашаба – раздался громкий звук

- азарга – жеребец

г) Дахин уншалга. (өр соогоо уншалга)

II. Гол удхыень элирүүлгэ.

(Домог хэдэн хубинуудта хубаалга)

- Энэ домог соо ямар газар тухай хэлэгдэнэб?

- Баатар хүбүүн хайшаа, юундэ ошохоёо hанааб?

- Эжынь хүбүүгээ холын харгыда хайшан гэжэ бэлдээб? Энээн тухай олоод уншагты.( Зураг зуралга)

- Харгыдаа хонолгодо бэлдэхэ тухай хєєрэгты.

- Юундэ баатар хүбүүн сахариг зурааб?

-Ондоо арадай зохёол соо сахариг шүдхэрһөө хайшан гэжэ абарнаб? (Н,В.Гоголь «Вий»)(Раскрытие значение круга в культуре разных народов) Энээн тухай олоод уншагты.( Зураг зуралга)

- Хїбїїн амар унтажа шадаа гү? Юундэ?

- Хайшан гэжэ хүбүүн амиды мэндэ гарсалдааб? Энээн тухай олоод уншагты.

- Юундэ хүбүүнэй бусахада найр наадан болооб?

Ш. Текст хуряамжалга.

-Түсэб табилга.

1. Шүдхэртэй газар

2. Холын харгыда бэлдэлгэ.

3. Шүдхэртэй уулзалга.

4. Гэртээ бусалга.

- Мэдүүлэлнүүд дээрэ хүдэлмэри.

А)Эртэ урда сагта…….

Б)Малгайдань дэнзэ хадаба……..

В)Баатар хүбүүн мориёо шүдэрлэжэ………

Г) Хүлэйнь улаhаа татаха гэhэмни ……

Д) Удангүй улаан наран гаража ерэбэ…..

IV/ Интерпретация.

-Эрдэниин тарнитай буряад хубсаhан ямар үүргэтэй, ямар удхатайб гэжэ мэдэхэ болобобта?

V. Гэрэй даабари .

Энэ домогой хубинуудай удхаар зураг зураха.

VI. Хэшээлэй дүн гаргалга.