1. «Тіл – адамны? адамды? белгісіні? зоры, ж?мсайтын ?аруыны? бірі», – дейді Ахмет Байт?рсынов.
«—————–», -………..
2.Міржа?ып Дулатов Ахмет Байт?рсынов шы?армалары туралы былай деді:
«А?ын аз Байт?рсынов Ахметтей,
С?зі – алтын, ма?ынасы – меруерттей.»
………. : «.————–».
3. «Жары? к?рмей жатса? да ?за?, ке? тілім,
– деп ?з тіліне аяныш білдіре отырып, Ма?жан Ж?мабаев с?йсіне былай дейді:- Таза, тере?, ?ткір, к?шті, ке? тілім!»
«————, – ……….. ———–.»
4. С?кен Сейфуллин: «Ке?се тілі ?аза?ша болмай, іс о?байды…,»- деп айтты ?зіні? ма?аласында.
…………. : « ————-,» – …………..
5.Ж?сіпбек Аймауытов: « Ана тілі – халы? болып жасал?аннан бері жан д?ниесіні? айнасы,-дей келе,- ?сіп-?ніп, т?рлене беретін, м??гі ??ламайтын б?йтерегі.»-дейді.
………. : «———,- ………, – ———».
6.Елбасы ?з жолдауында ?аза? ?аза?пен ?аза?ша с?йлесуі ?ажеттігін баса айтты.
………. …………. ………. …..
3.Осы мысалдар?а ?арап отырып ереже шы?арту.
Т?л с?з
С?йлеуші ?з с?зінде бас?а адамны? айт?ан с?зін ?згертпей, сол айтыл?ан к?йде беруін т?л с?з деп атаймыз
Автор с?зі
Т?л с?збен байланысты айтыл?ан с?йлеушіні? ?з с?зі автор с?зі деп аталады
Т?леу с?з
С?йлеушіні? ?з с?зіні? ішінде бас?аны? с?зін ?згертіп, жалпы мазм?нын ?ана са?тап айтуын т?леу с?з деп атайды
М.?уезов талант ?уатыны? ар?асында ?ана сана мен жан д?ние сілкінісіне шыдап, еліні? намысы мен туына айналды.
(Даниял К?кітай?лы)
Берілген автор с?зіні? ма?ынасына ?арай т?л с?з ойлап жаз.
Абай ішінен: «.», - деген ?ле? жолдарын ?айталай берді. Халы? даналы?ында мынадай с?з бар: «..»
Автор с?зі т?л с?зді? ортасында келуі тиіс. Т?л с?з бен автор с?зі бір-бірімен дедім к?мекші етістігі ар?ылы байланысатын мысал ойлап жаз.
«Кім тез о?и алады» жатты?уы.
Шарты: та?тада жазыл?ан с?йлемдегі с?здерді? орындары ауысып келген, оларды тиісті т?ртібіне келтіріп, с?йлемді кім тез тауып о?и алады? Д?рыс жауабын д?птерге жазып, с?йлемді т?л с?зге айналдырып, орын т?ртібін ауызша айту.
1. Айтындаршы ?алдыр?ан деуге ?лмейт??ын бола артына ма с?з ?лді. (?ажетті тыныс белгілері: ?тір, н?кте).
Жауабы: ?лді деуге бола ма, айты?даршы,
?лмейт??ын артына с?з ?алдыр?ан.
2. XV а?ыз?а кейінгі танып айнал?ан ?мір аты с?рген Асан?ай?ы ?рпа? ?улие ?асырда.
Кейінгі ?рпа? ?улие танып, аты а?ыз?а айнал?ан Асан?ай?ы XV ?асырда ?мір с?рген.
Т?сіндірмелі жазу (ша?ын диктант)
Т?л с?з бен автор с?зіні? орын т?ртібіне байланысты бірнеше мысалдар о?ылады. С?йлемдерді д?птерге алдын-ала арнайы белгіленген сызба ар?ылы жазып, ?рбір о?ушы ?здері тексеріп, ба?алайды. Д?рыс жазылуын м??алім тексереді.
Шалкиіз жырау:
Са?ан д?шпан – ма?ан жау,
Керекті к?ні алдында
?азизлеген с?лтан жаным аяман! – деп, ?зіні? Темірді? жанашар жыршысы бол?анын мойындай келеді де, кейін:
Жа?сы?нан мені кем к?рді?,
Жаманы?мен те? к?рді?.
Ата?нан ?ал?ан к?п халы?ты
Тек бір жардан ??латты?, - деп, хан т??ымыны? опасызды?ына к?зі жетіп, ашынып, шынды?ты бетіне айтады.
Сызбасы: а т !- а : т, - а.
(М?нда басты назар т?л с?з бен автор с?зін бір-бірінен ажырата біліп, орын т?ртібін д?рыс к?рсете алу?а аударылады).
2.Жа?сылы? пен жаманды?, ерлік пен ездік егіз деп ???ан жырау былай дейді:
Бір жа?сы?а басы? ?осып с?з айтса?,
Сол жа?сы жаманлы?ы? жа?сылы??а жыр етер.
Бір жаман?а басы? ?осып с?з айтса?,
Сол жаман сыры? са?ламай,
?рдайым д?шпаны?а ?р ісі?ді ?ор етер.
Саба?ты бекіту: ?тілген та?ырыптар бойынша о?ушылар бір-біріне с?ра? ?ойып, жауаптарын айтады. Б?л – саба?ты ?орыту, бекіту с?ра?тары болып есептеледі.
Біреуді? с?зі ?андай жолмен беріледі?
Т?л с?з деген не?
Автор с?зі деген не?
Т?л с?з бен авто с?здері бір-бірінен ?алай ажыратылады?
Т?л с?з автор с?зімен не ар?ылы байланысады?
Т?л с?з бен т?леу с?з автор с?зінсіз айтыла ма?
Т?л с?зді? мазм?ны автор с?зіні? ы??айына ?арай ?андай болып келеді?
Т?леу с?з бен автор с?зіні? орын т?ртібі.
?й тапсырмасы: К?ркем шы?армадан т?л с?з бен автор с?зіне бес мысал жазып келу.
Ба?алау.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Т?л с?з бен автор с?зіні? орын т?ртібі »
Сабақтың тақырыбы:Төл сөз бен автор сөзінің орын тәртібі
Сабақтың мақсаты:
Білімділік – төл сөз бен автор сөзі, төлеу сөз туралы білімдерін кеңейту, орын тәртібі мен тыныс белгілерін меңгерту.
Дамытушылығы – оқушылардың ойлау қабілетін, зейінін, пәнге деген қызығушылығын, сөйлем құрауын дамыту;
Тәрбиелік – отан сүйгіштікке, ұлтжандылыққа, еңбекке, өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу, ана тіліне деген сүйіспеншілігін арттыру
Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты игеру
Сабақ әдісі:сұрақ-жауап, түсіндіру, талдау
Көрнекілігі: тірек-сызба, интерактивті тақта.
Сабақтың барысы.
Ұйымдастыру кезеңі
Оқушылармен амандасу, түгендеу, сынып тазалығына көңіл бөлу.
Үй тапсырмасы
Үйге берген тапсырманы тексеру.
Жаңа сабақ
Мысалдар
Сызба-кестелер
1. «Тіл – адамның адамдық белгісінің зоры, жұмсайтын қаруының бірі», – дейді Ахмет Байтұрсынов.
«—————–», -……….. .
2.Міржақып Дулатов Ахмет Байтұрсынов шығармалары туралы былай деді:
«Ақын аз Байтұрсынов Ахметтей,
Сөзі – алтын, мағынасы – меруерттей.»
……….. : «.————–».
3. «Жарық көрмей жатсаң да ұзақ, кең тілім,
– деп өз тіліне аяныш білдіре отырып, Мағжан Жұмабаев сүйсіне былай дейді:- Таза , терең, өткір, күшті, кең тілім!»
«———— , – ………. . ———–.»
4. Сәкен Сейфуллин: «Кеңсе тілі қазақша болмай, іс оңбайды…,»- деп айтты өзінің мақаласында.
…………. : « ————- ,» – …………. .
5.Жүсіпбек Аймауытов: « Ана тілі – халық болып жасалғаннан бері жан дүниесінің айнасы,-дей келе,- өсіп-өніп, түрлене беретін, мәңгі құламайтын бәйтерегі.»-дейді.
……….. : «———,- ………, – ———» .
6.Елбасы өз жолдауында қазақ қазақпен қазақша сөйлесуі қажеттігін баса айтты.
……….. ………….. ……….. …. .
3.Осы мысалдарға қарап отырып ереже шығарту.
Төл сөз
Сөйлеуші өз сөзінде басқа адамның айтқан сөзін өзгертпей , сол айтылған күйде беруін төл сөз деп атаймыз
Автор сөзі
Төл сөзбен байланысты айтылған сөйлеушінің өз сөзі автор сөзі деп аталады
Төлеу сөз
Сөйлеушінің өз сөзінің ішінде басқаның сөзін өзгертіп, жалпы мазмұнын ғана сақтап айтуын төлеу сөз деп атайды
Тапсырмалар:
Берілген мысалды төл сөзге айналдыр, төл сөздің мазмұны қандай түрде берілген?
М.Әуезов талант қуатының арқасында ғана сана мен жан дүние сілкінісіне шыдап, елінің намысы мен туына айналды.
(Даниял Кәкітайұлы)
Берілген автор сөзінің мағынасына қарай төл сөз ойлап жаз.
Абай ішінен: «......», - деген өлең жолдарын қайталай берді. Халық даналығында мынадай сөз бар: «.....»
Автор сөзі төл сөздің ортасында келуі тиіс. Төл сөз бен автор сөзі бір-бірімен дедім көмекші етістігі арқылы байланысатын мысал ойлап жаз.
«Кім тез оқи алады» жаттығуы.
Шарты: тақтада жазылған сөйлемдегі сөздердің орындары ауысып келген, оларды тиісті тәртібіне келтіріп, сөйлемді кім тез тауып оқи алады? Дұрыс жауабын дәптерге жазып, сөйлемді төл сөзге айналдырып, орын тәртібін ауызша айту.
1. Айтындаршы қалдырған деуге өлмейтұғын бола артына ма сөз өлді. (Қажетті тыныс белгілері: үтір, нүкте).
Жауабы: Өлді деуге бола ма, айтыңдаршы,
Өлмейтұғын артына сөз қалдырған.
Абай
2. XV аңызға кейінгі танып айналған өмір аты сүрген Асанқайғы ұрпақ әулие ғасырда.
Кейінгі ұрпақ әулие танып, аты аңызға айналған Асанқайғы XV ғасырда өмір сүрген.
Түсіндірмелі жазу (шағын диктант)
Төл сөз бен автор сөзінің орын тәртібіне байланысты бірнеше мысалдар оқылады. Сөйлемдерді дәптерге алдын-ала арнайы белгіленген сызба арқылы жазып, әрбір оқушы өздері тексеріп, бағалайды. Дұрыс жазылуын мұғалім тексереді.
1. Шалкиіз жырау:
Саған дұшпан – маған жау,
Керекті күні алдында
Ғазизлеген сұлтан жаным аяман! –деп, өзінің Темірдің жанашар жыршысы болғанын мойындай келедіде, кейін:
Жақсыңнан мені кем көрдің,
Жаманыңмен тең көрдің.
Атаңнан қалған көп халықты
Тек бір жардан құлаттың, - деп, хан тұқымының опасыздығына көзі жетіп, ашынып, шындықты бетіне айтады.
Сызбасы: а т ! - а : т , - а .
(Мұнда басты назар төл сөз бен автор сөзін бір-бірінен ажырата біліп, орын тәртібін дұрыс көрсете алуға аударылады).
2.Жақсылық пен жамандық, ерлік пен ездік егіз деп ұққан жырау былай дейді:
Бір жақсыға басың қосып сөз айтсаң,
Сол жақсы жаманлығың жақсылыққа жыр етер.
Бір жаманға басың қосып сөз айтсаң,
Сол жаман сырың сақламай,
Әрдайым дұшпаныңа әр ісіңді қор етер.
Сызбасы: а : т .
Сабақты бекіту: Өтілген тақырыптар бойынша оқушылар бір-біріне сұрақ қойып, жауаптарын айтады. Бұл – сабақты қорыту, бекіту сұрақтары болып есептеледі.
Біреудің сөзі қандай жолмен беріледі?
Төл сөз деген не?
Автор сөзі деген не?
Төл сөз бен авто сөздері бір-бірінен қалай ажыратылады?
Төл сөз автор сөзімен не арқылы байланысады?
Төл сөз бен төлеу сөз автор сөзінсіз айтыла ма?
Төл сөздің мазмұны автор сөзінің ыңғайына қарай қандай болып келеді?
Төлеу сөз бен автор сөзінің орын тәртібі.
Үй тапсырмасы: Көркем шығармадан төл сөз бен автор сөзіне бес мысал жазып келу.
