ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСТЫҚ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ
И.ӘБДІКӘРІМОВ АТЫНДАҒЫ ҚЫЗЫЛОРДА АГРАРЛЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ
“БЕКIТЕМIН”
Директордың оқу iсi
жөнiндегi орынбасары
_________ Бекманов К.Б. «____»_______2015 ж
«Тартымдық жылжымалы құрам құрылысы»
пәні бойынша
АШЫҚ САБАҚТЫҢ
ЖОСПАРЫ
Сабақтың тақырыбы: Тепловоздың экипаж бөлігі.
Тепловоз рамасы
Оқытушы: Барысов Жасұлан Жетпісбайұлы.
Әдістемелік талдау «Теміржол мамандықтары пәндері» циклдық комиссиясының отырысында қаралып, мақұлданды.
Хаттама №___ «___» __________ 2015 ж.
ЦӘК төрағасы _____________ Әбдіқадыр А.Т.
Колледждің әдіскері_________ Тулегенова Ф.Ж.
Қызылорда, 2015 ж
Сабақ жоспары.
Сабақ өтілетін күн: 19.02.2015 ж
Оқу тобы: ТХ-12о
Сабақтың тақырыбы: Тепловоздың экипаж бөлігі. Тепловоз рамасы
Сабақтың түрі: теориялық
Сабақтың типі: құрамдас
Сабақтың мақсаттары:
а) білімділік:
оқушыларды жылжымалы құрамалардың экипаж бөліктерінің құрылысымен, сипаттамаларымен, типтері және негізгі көрсеткіштерімен таныстыру.
б) тәрбиелік:
оқушылардың жаңа сабақ тақырыбына қызықтыруарқылы оқушыларды еңбексүйгіштікке, адамгершілікке, жауапкершілікке тәрбиелеу.
в) дамытушылық:
сабақ барысында проблемалық жағдайлар тудыру, деңгейлік тапсырмалар үлестіру, топтық жарыс өткізу сияқты әдістерді қолдану арқылы оқушылардың бойындағы мамандық бойынша қабілеттерді қалыптастыру және одан әрі жетілдіру.
Оқыту әдістері: түсіндірмелі - иллюстративті әдіс (баяндау, лекция, иллюстрация арқылы түсіндіру), интерактивтік әдістер (ой шақыру, рольдік ойын, топқа бөліп жұмыс істеу);
Сабақтың көрнектілігі: компьютер, проектор, слайдтар, интерактивті тақта, карточкалар, тест тапсырмалары, макеттер.
Пәнаралық байланыс: тарих, теміржолдың жалпы курсы, физика, материалтану.
Сабақтың барысы
I. Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылардың сабаққа қатысу көрсеткішін тексеру, олардың дайындығына және дәрісхана тазалығына назар аудару.
II. Өткен тарау бойынша оқушылардың білімін тексеру.
Тақырыбы: «Тепловоз берілістерінің түрлері және қолданылуы. Тепловоздардағы электр машиналар және аккумулятор батареялары».
III. Өткен тарау бойынша оқушылардың білімін бағалап, кемшіліктері мен жетістіктерін атап өтіп, оқытушының қорытындылауы.
IV. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
Оқушыларды жаңа сабақ тақырыбымен, мақсатымен және қаралатын сұрақтарымен таныстыру.
Жаңа тақырыпты оқытушының түсіндірмелі-иллюстративті әдістерді (лекция, слайдтар, суреттер) қолдану арқылы түсіндіруі.
V. Жаңа тақырыпты бекіту.
VI. Оқытушының жауаптарды толықтыра отырып белсенділерді бағалауы және қорытындылауы.
VII. Үйге тапсырма беру.
VIII. Сабақтың аяқталуын хабарлау.
Өткен тақырып бойынша оқушылар білімін тексеру сұрақтары.
I – «Бой сергіту» сайысы.
Үй тапсырмасын сұрау «жарыс» түрінде өтіледі. Сұрақтар карточкалар арқылы үш бригада ұжымына үлестіріледі.
Оқытушы оқушылардың сұрақтарға жауап беру көрсеткішіне қарай «қызыл», «жасыл», «сары» жетондарды үлестіреді.
«Қызыл» жетон - 5 ұпайды, «жасыл» жетон - 4 ұпайды, ал «сары» жетон - тиісінше 3 ұпайды білдіреді.
Карточка сұрақтары:
Тартым берілістердің қажеттілігі.
Гидравликалық беріліске түсінік. Жұмыс істеу принципі.
Рекуперативті және реостатты тежеу дегеніміз не?
Электрлік берілістердің типтері.
Тепловоздың негізгі электрлі машиналары.
Тартым электрлі қозғалтқыштардың қызметі және орналасуы.
Тепловоздардағы екімашиналы агрегаттардың қызметі.
Аккумулятор батареялары дегеніміз не?
Тартым генератордың қызметі және орналасуы.
Электрлі берілістердің артықшылықтары мен кемшіліктері.
Сілтілі және қышқылды АБ - н сипатта.
2ТЭ10М тепловозындағы салқындату камерасы желдеткішінің
жетегі.
жалғануы.
орналасуы және жұмыс істеу принципі.
сыз және сызбасына түсінік бер.
Механикалық берілістің артықшылықтары мен кемшіліктері.
Тартым берілістердің типтері және құрылысы.
Тепловоздың көмекші электр машиналары және жабдықтары.
Қызметі. Орналасуы.
Жаңа сабақ тақырыбы: «Тепловоздың экипаж бөлігі. Тепловоз рамасы».
Қаралатын сұрақтар:
Тепловоз экипажының негізгі тораптары.
Экипаж бөліктерінің жұмыс жағдайы.
Тепловоз рамасы жайлы жалпы түсінік.
Рама типтері және құрылысы.
ДӘРІС
Экипаждың негізгі тораптары. Тепловоздың экипаж бөлігіне дизельді, көмекші жабдықтарды және берілістерді орналастыруға қызмет ететін, рельспен өзара әрекеттесе отырып тартым күшін тудыратын, көлденең күштерді (тартым және тежеу) құрамға, сонымен қатар тік жүктемені рельске беретін тораптар мен жабдықтар жатады.
Тепловоз экипажының негізгі тораптарына соққы қабылдау - тіркеу қондырғыларымен бірге негізгі рама (сур.1), шанақ (сур.2) және жүріс бөлігі (сур.3,4) жатады.
2ТЭ10М тепловозының негізгі рамасы.
Сурет 1. 2ТЭ10М тепловозының негізгі рамасы.
1 – соққы-тарту қондырғысы;
2,3 - баласттар;
4 - домкрат арқылы көтеруге арналған кронштейн;
5 - отын багын бекітуге арналған кронштейн;
6 - аккумуляторларды батареяларын орналастыруға арналған жәшік;
7 - науа (желоб);
8 - жұтып алу қондырғысын орналастыруға арналған жәшік;
9 - кондуиттар (ТЭҚ салқындату үшін);
10 - каналдар;
11 - тығындауыш;
12 - шкворень сақинасы;
13 - шкворень;
14 - күшейткіш жолақ (полоса);
15 - аралық балка;
16 - швеллер;
17 - обечайка;
18 - стакан;
19 - тірек сақинасы;
20 - жол тазартқышты бекітуге арналған кронштейн;
21 - қосымша балласт;
I – тепловоздың ортаңғы секциясы рамасының алдыңғы бөлігі;
2ТЭ10М тепловозының шанағы (кузовы)
.
Сурет 2. 2ТЭ10М тепловозының шанағы (кузовы).
2ТЭ10М тепловозы арбасының жалпы көрінісі
Сурет 3. 2ТЭ10М тепловозы арбасының жалпы көрінісі.
2ТЭ10М тепловозының арбасы
Сурет 4. 2ТЭ10М тепловозының арбасы
1 - арба рамасы;
2 - тартым редукторының қаптамасы (кожух);
3 - ТЭҚ (ТЭД);
4 - құм құбыры;
5 - шеткі өс буксасы;
5 - тербелісті өшіргіш;
7 - тірек ;
8 - доңғалақ жұбы;
9 - шквореньдік балка;
10 - серіппе;
11 - ортаңғы өс буксасы;
12 - букса жетегі;
13 - тежеу цилиндрі;
14 - ТЭҚ – ты ілу кронштейні;
15 - шкворень табандығы;
16 - тежеу цилиндрін бекіту кронштейні;
17 - букса жетегін бекітуші кіші кронштейні;
18 - фрикциялық тербелісті өшіргішті бекіту кронштейні;
19 - букса жетегін бекітуші үлкен кронштейн;
20 - серіппелі кешеннің тірегі;
Экипаж бөліктерінің жұмыс жағдайы. Экипаж тораптары мен
бөлшектері өте күрделі жағдайда жұмыс жасайды және олар әртүрлі функциялар атқарады.
Тепловоздың негізгі рамасы қуат қондырғылары үшін тірек, негіз қызметін атқарады. Ол арқылы тік жүктемелер – жүріс бөлігіне, ал көлденең жүктемелер – автоматты тіркегіш қондырғысы арқылы құрамға беріледі.
Шанақ (кузов) қуат қондырғылары мен көмекші жабдықтарды атмосфералық әсерлерден қорғайтын сыртқы қоршау қызметін атқарады. Кейбір тепловоздарда шанақ (кузов) негізгі рамамен конструкциялық біріктірілген («алып жүруші шанақ» немесе «салмақ түсетін шанақ») және оның жүктемелерін қабылдайды (сур.5). Негізі локомотивтерде шанақтың 2 типі қолданылады: вагон және капот типті.
Сурет 5. ТЭП70 тепловозының шанағы.
Доңғалақ жұптары (сур.6) рельс колеясы бойынша локомотив қозғалысын бағыттайды, ол арқылы локомотивтің салмағы рельске беріледі, тартым күші мен тежеу күшінің пайда болуына әсер етеді. Доңғалақ жұптарының осі рамамен байланыстырылған мойынтіректерде айналады. Тепловоздан рельс жолдарына түсетін динамикалық әсерді төмендету және де кедір - бұдыр жолдарда пайда болған кері соққыларды қуат қондырғылары мен машинист бригадасына жұмсартып беру үшін рама (арба немесе тепловоз) буксаға арнайы жұмсақ звенолар (рессорлар мен серіппелер) арқылы ілінген, оны көбіне рессорлы немесе серпімді ілініс деп атайды.
С
урет 6. 2ТЭ10М тепловозының
доңғалақ жұбы.
2ТЭ10М тепловозының буксасы
Сурет 7. 2ТЭ10М тепловозының буксасы.
1 - лабиринтті сақина;
2 - планка;
3 - артқы қақпақ;
4 - қаңқа;
5,8 - роликті мойынтіректер;
6,7 - дистанционды сақиналар;
9 - алдыңғы қақпақ;
10 - кронштейн;
11 - тіректі шарикті мойынтірек;
12,17 - тоқтатқыш (стопорлы) сақиналар;
13 - тірек;
14 - амортизатор;
15 - серіппе;
16 - болт;
18 - тығын (пробка);
19 - жіп (нитка);
20 - жетектеме;
Т
епловоздардағы доңғалақ жұптары өсінің саны тепловоздың салмағымен немесе әр өстен рельске түсетін шеткі жүктемемен анықталады. Электрлі берілісті жоғары салмағы бар тепловоздарда көбіне кемі 6 өс болады. Осы өс саны біртұтас рамаға орналастырылса, онда тепловоздың қисық жолдармен қозғалуы кезінде қиындықтар туындар еді (сур. 8). Сондықтан да доңғалақ жұптары негізгі рамаға емес, бірнеше арбаға біріктіріледі, ал арба өз кезегінде локомотив өсіне қатысты бірнеше градусқа айнала алады. Бұл бұрыш үлкен емес, магистраль тепловоздары үшін 3-4 %-тан (қисықтан өтудің ең кіші радиусы 125 м), ал маневрлі және өндірістік тепловоздар үшін 4-7 % (қисықтан өтудің ең кіші радиусы тиісінше 80 м – 40 м) аспайды. Қазіргі заманғы тепловоздар арбалы экипажға ие. Қуаты аз гидравликалық берілісті өндіріс тепловоздары арбасыз етіліп жасалады. Олардың доңғалақ жұптары буксаларымен тікелей негізгі рамаға орнатылады.
Сурет 8. Тепловоздың қисы
жолда қозғалу сұлбасы.
Тепловоз рамасы жайлы жалпы түсінік. Тепловоздың негізгі рамасы қуат қондырғылар мен көмекші жабдықтар үшін негіз қызметін атқарады. Сондықтан да ол барлық қондырғылар орналастырылған кезде берік және сенімді жұмыс жасауы керек.
Негізгі рама тік және бүйір күштерді беруге қызмет еткендіктен ол осы бағыттарда берік және қатаң болуы тиіс.
Тепловоздардың қуаты артқан сайын рамаға түсетін тік (бір
дизель - генератордың салмағы 27-29 тонна), сонымен қатар көлденең жүктемелер де артады. Сондықтан да, ол тепловоздың ең ауыр және үлкен бөлшегі.
Рама типтері және құрылысы. Тепловоздарда негізгі раманың екі типі қолданылады: салмақ түсетін рама және шанақпен біріктірілген рама. Салмақ түсетін рама ТЭ3, 2ТЭ10М (В), 2ТЭ116 сияқты жүк тепловоздарында, ал шанақпен біріктірілген рама ТЭП10, ТЭП60, ТЭП70 сияқты жолаушы тепловоздарында орнатылған. Мысал ретінде 2ТЭ10М, (2ТЭ116) типті жүк тепловозының рамасын қарастырайық (сур.1).
Т 16
15
8
6
епловоз рамасы көбіне СТ3 типті болаттан, пісіру арқылы жасалады. Оның каркасы № 45а формалы екітаврдан жасалған екі жоталық (хребтовая) балкадан , екі алып жүруші швеллерден және бірнеше бүйірлік бекіткіштерден тұрады. Рама жоғарғы және төменгі жағынан болат төсеніш листтермен жабылған. Жоғарғы төсеніш листтер раманы тек дизель - генераторды орналастыруға арналған орында ғана жаппайды және оның қалыңдығы 4 мм. Ал, төменгі төсеніш листтер раманы тек жоталық балка аралығында жабады және оның қалыңдығы 8 мм, ал шквореньдер пісірілетін орындардың қалыңдығы 13 - 18 мм шамасында. Сонымен қатар раманың алдыңғы және артқы бөлігінде жұтып алу қондырғысын орналастыруға арналған жәшіктер екі жоталық балка аралығында орналастырылған. Ол арнайы 25ЛII типті болаттан дайындалған. Сонымен қатар ортаңғы бөлігінде жоталық балкалар мен алып жүруші швеллер аралығында аккумулятор батареяларын орналастыруға арналған жәшік орналастырылған.
Жаңа тақырыпты пысықтау.
II - «Кім жылдам?» cайысы
Жаңа тақырыпты пысықтау «топтық сайыс» түрінде өтіледі. Оқытушы бригадаларға сұрақтарға жауап беру көрсеткішіне қарай «қызыл», «жасыл», «сары» жетондарды үлестіреді.
Бригадаларға бөлінген топтармен «Кім жылдам?» сайысы ұйымдастырылады. Бұл сайыста қандай да бір бригада ойыншысы 2 сұраққа ғана жауап бере алады. Одан артық сұрақтарға жауап берген ойыншы жауабы қабылданбайды. Сұрақтарға қолын бірінші көтерген ойыншы жауап беру құқығына ие.
Пысықтау сұрақтары:
Тепловоз экипаж бөлігіне қандай қондырғылар жатады?
Шанақтың типтері және қажеттілігі.
Соққы қабылдау - тіркеу қондырғысының қызметі және орналасуы.
Салмақ түсетін және шанақпен біріктірілген рамаларды сипатта.
Негізгі раманың қызметі және типтері.
Тепловоздарға серпімді іліністің қызметі және орналасуы.
Буксаның қажеттілігі және орналасуы.
Локомотивтердегі доңғалақ жұптары өсінің саны қандай факторларға
тәуелді?
тепловоздарының арбасының өсі негізгі рама өсіне қатысты қанша бұрыш жасай алады?.
орналасуы.
«Кім жылдам?» сайысына қосымша ретінде әр бригададан бір - бір ойыншыдан шығып, өтілген жаңа тақырыпқа сәйкес сөздерді плакатқа түсіреді. Жаңа тақырыпқа сәйкес ең көп сөз енгізген ойыншы жеңіске жетеді.
III - «Шеберлер сайысы»
Жаңа тақырыпты пысықтау және бригадалар арасындағы жарысты қорытындылау мақсатында «Шеберлер сайысы» ұйымдастырылады. Бригада мүшелері өтілген жаңа тақырып бойынша 2 сұрақ дайындап, оны қарсылас бригада шеберлеріне үлестіреді. Шеберлер қойылған сұраққа жауап береді.
Қорытындылау.
Оқытушының жауаптарды толықтыра отырып белсенділерді бағалауы және қорытындылауы.
Үйге тапсырма беру. «Тепловозы» - авторы В.Д. Кузьмич. Беттер 285 - 287
а) Бүгінгі лекциядан түсінік дайындау.
в) Қосымша әдебиеттерден осы тақырып бойынша мәліметтер жинау.
Сабақтың аяқталуын хабарлау.
