kopilkaurokov.ru - сайт для учителей

Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей

Сын есімні? ма?ыналы? т?рлері

Нажмите, чтобы узнать подробности

Білімділік:  Сын есімні? ма?ыналы? т?рлерін, оны? жасалу жолдарын ме?герту.

Дамытушылы?:   Салыстыру, талдау, синтездеу, ой ?орытыныдысын жасауды,  м?тін ??растыра білуді игерту.

Т?рбиелік:   Шыдамды, сабырлы болу?а, ана тіліні? ?адірін жете т?сініп, ??рметтеуге,  ?лтты?  д?ст?рді аялай білуге  баулу.

О?ытуды? н?тижесі: ?з ойын еркін жеткізеді, д?лелдейді.

                                            Сыни ойлау да?дысы жетіледі.

                        Топпен ж?мыс жасай алады, топты? ереже шы?арады.

Саба?ты? типі:  Білім да?дысын ?алыптастыру

Саба?ты? т?рі:  теориялы?-т?жірибешілік

Саба?ты? ?дісі:  талдау-жина?тау, ынталандыру, ой салу

Саба?ты? к?рнекілігі:  Интербелсенді та?та, кестелер

П?наралы? байланыс:   ?дебиет 

Саба?ты? барысы: 

?йымдастыру:

Б?рын?ы білімдерін еске т?сіру. Жа?а саба??а енбес б?рын, сын есімні? жасалуын, оларды? негізігі,  туынды т?рлерін бірнеше мысалдармен д?лелдетіп, еске т?сіремін.

Т?менде берілген ж?рна?тарды тиісті с?здерге жал?а?дар.

-ынды, -інді, - улы, -?ыр, -гір, -дай, -сыз, -?ыш

?ой... жуас, жолдас... адам,  жаса...  са?ат,  айт... а?ын,  біл... маман, ал... б?ркіт,  т?й... с?з.

Жа?а саба?

Сапалы? сын есімдер

Сапалы? сын есімдер  затты? сынын, сапасын білдіреді. С?ра?ы: ?андай? ?ай?  Мысалы:  ?андай кісі? ?ария кісі.

?жем ?андай? ?жем ?лкен.Ата-анам ?ай жаста? Ата-анам орта жаста. А?ам ?андай? А?ам жас.

     Сапалы? сын есімдер деп затты? ?р алуан сыр-сипатын, атап айт?анда –т?рі мен т?сін (?ара, а?, к?к, ?ызыл), сапасын (жа?сы, жаман, нашар, ?демі), к?лемі мен аума?ын (?лкен, кіші, ауыр, же?іл), д?мі мен иісін (ащы, т?тті) білдіретін с?здерді айтамыз.  Заттарды? белгілі бір сапасын  білдіретін с?здер сапалы? сын есім болып табылады.

Мысалы: Мені? ?жем зейнеткер.(?жем ?андай?)  Мені? ата-анам бар. Олар жас.

 

 

?атысты? сын есімдер

    Сын есім бас?а с?з табынан да жасала береді. Зат есім, есімдік, етістік, ?стеу с?з таптарына сын есім тудыратын ж?рна?тар жал?анып, туынды сын есім жасалады. Затты? сын-сипатын, ?р т?рлі белгісін бас?а с?з табыны? ?атысы ар?ылы білдіретін сын есімді ?атысты? сын есім дейміз. ?атысты? сын есімдер зат есімдерге т?мендегі ж?рна?тар жал?ану ар?ылы жасалады.

                           сапалы? сын есімдер:               ?атысты? сын есімдер:

                                   а?шыл                                               аттылы

 148- жатты?у (де?гейлік тапсырмалар)

І  де?гейдегі тапсырма

М?тінді пайымдап о?ып, мазм?нын ??гімеле?із (бір о?ушы м?нерлеп о?иды).

ІІ де?гейдегі тапсырма: ??рамында?ы сапалы? ж?не ?атысты? сын есімдерді ажыраты?ыз (Екі ба?ан?а б?лу).

ІІІ де?гейдегі тапсырма: Ертегіні ары ?арай жал?астырып, м?тінді ая?та?ыз.

Ой ?оз?ау:

І де?гейде мазм?нда?ан о?ушы?а с?ра?: М?тінде не туралы баяндалады, сын есімнен бол?ан ?андай с?здерді кездестірді?із?

ІІ де?гейдегі сапалы? ж?не ?атысты? сын есімді ажырат?ан о?ушылар?а с?ра?: Жатты?у м?тінінде  жесір ?йелді?, я?ни, ?ш ?лды? анасыны? шеберлігін, кестелеген орамалдарын ?андай с?здермен берген? Ма?ыналы? т?рлеріне ?арай ажыратып т?сіндір.

ІІІ де?гейдегі о?ушы?а с?ра?: Ертегіні ?алай жал?астырды?ыз? ??растыр?ан ?зіндіде сапалы? ж?не ?атысты? сын есімдер кездесе ме?

150- жатты?у. М?тінді дауыстап о?ы?дар. Сын есімдерді тауып, ?зіні? тіркескен с?зімен теріп жазы?дар, оларды с?ра? ?ою ар?ылы талда?дар.

І де?гейлі тапсырма: Сын есімді тауып тіркескен с?зімен бірге жазы?ыз.

ІІ де?гейлі тапсырма: М?тін мазм?нына с?йеніп сурет салы?ыз.

ІІІ де?гейлі тапсырма: М?тін ішінен бір тірек с?зді пайдаланып, м?тін ??растыры?ыздар.

Осы тектес м?тін ??растыр?ан ІІІ де?гейдегі о?ушылар бір-біріні? м?тініне пікір айтады. Бір-біріні? м?тінінде та?ырыпты? ашылуы мен ойды? ж?йелілігі, стилі, тіл к?ркемдігі, сауаттылы?ы тексеріледі.

Ой ?орыту. Б?л м?тіннен нені ?йренді??

О?ушы с?зі: 

  • тірек с?здерді пайдаланып жоспар ??руды;
  • м?тін ??растыруды;
  • жетістікті мада?тап, кемшілікті т?зетуді;
  • жолдастарымны? е?бегіне пікір айтып ?ана ?оймай, оны ба?алауды;
  • ?деби, к?ркем с?здерді ?олдана білуді ?йрендім.

Рефлексия:

  1. Сын есімні? ма?ыналы? т?рлері дегенді ?алай т?сінесі??   Сапалы? сын есім деген не? Мысалмен д?лелде?із.  ?атысты? сын есім деген не? Мысалмен д?лелде?із.
  2. ?ай с?здерден ?атысты? сын есім жасалады?  Б?гінгі саба?тан ал?ан ?серлерімен б?лісу.

Ба?алау.

О?ушылар?а берілген ба?алау пара?шаларын жинап алып, ба?алары ?ойылады .

?йге тапсырма:

1. 153,154-жатты?улары

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Наладить дисциплину на своих уроках.
Получить возможность работать творчески.

Просмотр содержимого документа
«Сын есімні? ма?ыналы? т?рлері »

Сабақтың тақырыбы: Сын есімнің мағыналық түрлері

Білімділік мақсаты: Сын есімнің мағыналық түрлерін, оның жасалу жолдарын меңгерту.

Дамытушылық: Салыстыру, талдау, синтездеу, ой қорытыныдысын жасауды, мәтін құрастыра білуді игерту.

Тәрбиелік: Шыдамды, сабырлы болуға, ана тілінің қадірін жете түсініп, құрметтеуге, ұлттық дәстүрді аялай білуге баулу.

Оқытудың нәтижесі: Өз ойын еркін жеткізеді, дәлелдейді.

Сыни ойлау дағдысы жетіледі.

Топпен жұмыс жасай алады, топтық ереже шығарады.

Сабақтың типі: Білім дағдысын қалыптастыру

Сабақтың түрі: теориялық-тәжірибешілік

Сабақтың әдісі: талдау-жинақтау, ынталандыру, ой салу

Сабақтың көрнекілігі: Интербелсенді тақта, кестелер

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру:

Бұрынғы білімдерін еске түсіру. Жаңа сабаққа енбес бұрын, сын есімнің жасалуын, олардың негізігі, туынды түрлерін бірнеше мысалдармен дәлелдетіп, еске түсіремін.

Төменде берілген жұрнақтарды тиісті сөздерге жалғаңдар.

-ынды, -інді, - улы, -ғыр, -гір, -дай, -сыз, -қыш

Қой... жуас, жолдас... адам, жаса... сағат, айт... ақын, біл... маман, ал... бүркіт, түй... сөз.

Жаңа сабақ

Сапалық сын есімдер

Сапалық сын есімдер заттың сынын, сапасын білдіреді. Сұрағы: Қандай? Қай? Мысалы: Қандай кісі? Қария кісі.

Әжем қандай? Әжем үлкен.Ата-анам қай жаста? Ата-анам орта жаста. Ағам қандай? Ағам жас.

Сапалық сын есімдер деп заттың әр алуан сыр-сипатын, атап айтқанда –түрі мен түсін (қара, ақ, көк, қызыл), сапасын (жақсы, жаман, нашар, әдемі), көлемі мен аумағын (үлкен, кіші, ауыр, жеңіл), дәмі мен иісін (ащы, тәтті) білдіретін сөздерді айтамыз. Заттардың белгілі бір сапасын білдіретін сөздер сапалық сын есім болып табылады.

Мысалы: Менің әжем зейнеткер.(Әжем қандай?) Менің ата-анам бар. Олар жас.





Қатыстық сын есімдер

Сын есім басқа сөз табынан да жасала береді. Зат есім, есімдік, етістік, үстеу сөз таптарына сын есім тудыратын жұрнақтар жалғанып, туынды сын есім жасалады. Заттың сын-сипатын, әр түрлі белгісін басқа сөз табының қатысы арқылы білдіретін сын есімді қатыстық сын есім дейміз. Қатыстық сын есімдер зат есімдерге төмендегі жұрнақтар жалғану арқылы жасалады.

Жұрнақтар мен олардың мағынасы

Негізгі түбір

Туынды сын есімдер

1. (-ды, -ді, -лы, -лі, -ты, -ті) Бір заттың екінші затқа қатысын білдіреді

Тау

Күш


Тау-лы

Күш-ті


2. (-дай, -дей, -тай, -тей) Белгілі бір заттың сын-сипаты мен белгісін басқа бір заттың қатысы арқылы білдіреді.

Бала

Сүт

Тас

Бала-дай

Сүт-тей

Тас-тай

3. (-лық, -лік, -дық, -дік, -тық, -тік) Өзге тілдерден алынған сөздерден сын есім жасайды

Аудан

Инженер

Коммунист

Аудан-дық

Инженер-лік

Коммунист-тік

4. (-сыз, -сіз) Болымсыз сын есім

Бұлт

Су

Тіс

Бұлт-сыз

Су-сыз

Тіс-сіз

5. (-қы, -кі, -ғы, -гі) Орынға немесе мезгілге қарым-қатынасын білдіреді

Күз

Жаз

Қыс

Көктем

Шет

Күз-гі

Жаз-ғы

Қыс-қы

Көктем-гі

Шет-кі



146- жаттығу. Сапалық сын есімдерді бір бөлек, қатыстық сын есімдерді бір бөлек, екі баған етіп жазыңдар.

сапалық сын есімдер: қатыстық сын есімдер:

ақшыл аттылы

148- жаттығу (деңгейлік тапсырмалар)

І деңгейдегі тапсырма

Мәтінді пайымдап оқып, мазмұнын әңгімелеңіз (бір оқушы мәнерлеп оқиды).

ІІ деңгейдегі тапсырма: Құрамындағы сапалық және қатыстық сын есімдерді ажыратыңыз (Екі бағанға бөлу).

ІІІ деңгейдегі тапсырма: Ертегіні ары қарай жалғастырып, мәтінді аяқтаңыз.

Ой қозғау:

І деңгейде мазмұндаған оқушыға сұрақ: Мәтінде не туралы баяндалады, сын есімнен болған қандай сөздерді кездестірдіңіз?

ІІ деңгейдегі сапалық және қатыстық сын есімді ажыратқан оқушыларға сұрақ: Жаттығу мәтінінде жесір әйелдің, яғни, үш ұлдың анасының шеберлігін, кестелеген орамалдарын қандай сөздермен берген? Мағыналық түрлеріне қарай ажыратып түсіндір.

Үлгі:

Сапалық сын есім

Қатыстық сын есім

Ескі үй, жесір әйел, керемет, шебер кісі, торқа орамал, үлкен орамал, әсем үй, кең аула, қызыл кірпіш,

Сабан төбелі үй, керемет өнерлі, кестелі бұйымдар, кестеленген үлкен орамал, көк шатырлы аспан түстес көгілдір қабырғалы әсем үй, қызыл босағалы қақпа да алтын сырлы. жемісті ағаштар, әнші құстар, кестелеген орамал

ІІІ деңгейдегі оқушыға сұрақ: Ертегіні қалай жалғастырдыңыз? Құрастырған үзіндіде сапалық және қатыстық сын есімдер кездесе ме?

150- жаттығу. Мәтінді дауыстап оқыңдар. Сын есімдерді тауып, өзінің тіркескен сөзімен теріп жазыңдар, оларды сұрақ қою арқылы талдаңдар.

І деңгейлі тапсырма: Сын есімді тауып тіркескен сөзімен бірге жазыңыз.

ІІ деңгейлі тапсырма: Мәтін мазмұнына сүйеніп сурет салыңыз.

ІІІ деңгейлі тапсырма: Мәтін ішінен бір тірек сөзді пайдаланып, мәтін құрастырыңыздар.

Осы тектес мәтін құрастырған ІІІ деңгейдегі оқушылар бір-бірінің мәтініне пікір айтады. Бір-бірінің мәтінінде тақырыптың ашылуы мен ойдың жүйелілігі, стилі, тіл көркемдігі, сауаттылығы тексеріледі.

Мынадай бағалау критерийі ұсынылады:

Оқушының аты-жөні

тақырыптың ашылуы

5 ұпай

ойдың жүйелілігі

5 ұпай

стилі


5 ұпай

тілдік көркемдігі

5 ұпай

сауат-тылығы

5 ұпай (әр қатеге -1 ұпайдан азайтылады)













Ой қорыту. Бұл мәтіннен нені үйрендің?

Оқушы сөзі:

  • тірек сөздерді пайдаланып жоспар құруды;

  • мәтін құрастыруды;

  • жетістікті мадақтап, кемшілікті түзетуді;

  • жолдастарымның еңбегіне пікір айтып қана қоймай, оны бағалауды;

  • әдеби, көркем сөздерді қолдана білуді үйрендім.

Рефлексия:

  1. Сын есімнің мағыналық түрлері дегенді қалай түсінесің? Сапалық сын есім деген не? Мысалмен дәлелдеңіз. Қатыстық сын есім деген не? Мысалмен дәлелдеңіз.

  2. Қай сөздерден қатыстық сын есім жасалады? Бүгінгі сабақтан алған әсерлерімен бөлісу.

Бағалау.

Оқушыларға берілген бағалау парақшаларын жинап алып, бағалары қойылады .

Үйге тапсырма:

1. 153,154-жаттығулар








Получите в подарок сайт учителя

Предмет: Прочее

Категория: Уроки

Целевая аудитория: 6 класс

Скачать
Сын есімні? ма?ыналы? т?рлері

Автор: Битешова Динара Маратовна

Дата: 13.02.2015

Номер свидетельства: 172700


Получите в подарок сайт учителя

Видеоуроки для учителей

Курсы для учителей

ПОЛУЧИТЕ СВИДЕТЕЛЬСТВО МГНОВЕННО

Добавить свою работу

* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт

Удобный поиск материалов для учителей

Ваш личный кабинет
Проверка свидетельства