4. Білім алушылардың жаңа материалдарды түсініп және белсенді игерудегі дайындық кезеңі
15
«Миға шабул», АКТ әдістерін қолдану
Сұрақтар қою
Интернет,
көрнекіліктер, оқулық
5. Жаңа білімді қабылдау кезеңі
20
Түсіндірме жұмыстары
Толық түсініп алу
Альбом, сән журналдары, көрнекіліктер
6. Жаңа материалды білімалушының түсінуін тексеру кезеңі
10
Анықтама беру
Жауап беру
Конспект
7. Жаңа материалды бекіту кезеңі
20
Сұрақ қою
Сұрақтарға дұрыс жауап беру
Конспект, оқулық
8. Білім алушыларды үй жұмысы туралы ақпараттандыру, оларды орындау бойынша нұсқаулық кезеңі
5
Үй тапсырмасын беру, оқулықты нұсқаулық
Нұсқаулықтарды толық түсініп алу
Оқулықтар,
интернет
9. Сабақты қорытындылау
5
Бағалау
Жақсы баға алу
Сабақ барысы және жұмыс уақытын зерделеу
Сабақ кезеңінің атауы
Жұмыс нысаны/студенттердің оқу қызметін ұйымдастыру
Ұзақтығы
Психология ғылымы туралы түсінік.
90 мин
Дайындық
Оқу құралдарын түгелдеу, көрнекілік құралдар
5 мин
Үй жұмысын тексеру
Түсіндіру
Жаңа сабақ, интерактивті тақта, парақша дайындау
40мин
Әдіс түрлерін қолдану
Сөйлеу, АКТ, «миға шабул»
20 мин
Қандай дәрежеде түсінгенін тексеру
Сұрақ қою
20 мин
Қорытынды, талап қою
Бағалау, үй тапсырмасы, қосымша талаптары
5 мин
Жаңа сабақ бойынша білім-білік дағдыларын қалыптастыру
Психология - психикалық құбылыстардың (жан қуаттарының) пайда болу, даму және қалыптасу заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Психикалық құбылыстар бізді қоршап тұрған сыртқы дүние заттары мен құбылыстардың мидағы әр түрлі бейнелері болып табылады.Олар көпшілігімізге өз тәжірбиемізден жақсы мәлім, тілімізде жиі кездесетін ұғымдар. Бір қарағанда бұлардың мәнін әрқайсымыз тез ажырататын да білетін де сияқтымыз. Бірақ психикалық құбылыстардың мәнін ғылыми тұрғыдан түсіну арқылы ғана жан-жақты ажыратуға болады. Осы мәселені ғылыми жолмен баяндауы, олардың өзіндік заңдылықтарын айқындауы- сөз болып отырған психология ғылымы қарастырады. Психология ерте замандардан келе жатқан білім салаларының бірі. Оның дүниеге тұңғыш келген жері Греция. “Психология” термині гректің екі сөзінен тұрады: оның біріншісі- “псюхе” (жан), екіншісі- “логос”(сөз, ілім). Сөйтіп, бұл сөз “жан туралы ілім” деген ұғымды білдіреді.Ерте замандарда пайда болып, ғасырлар бойы соқыр сенім-нанымдар мен кейбір зиялылардың көзқарастарында насихатталып келген түсініктер бойынша, адамда тәннен тәуелсіз “жан” болады, мәңгі-бақи жасайтын жан адамның барлық психикалық тіршілігінің (ойының, сезімінің, еркінің) иесі де, себепшісі де. Жан туралы осындай жалған түсініктің пайда болуына алғашқы адамдардың табиғат сырларын дұрыс түсіне алмауы себеп болды.Олар дүниеде табиғатқа бағынбайтын, одан оқшау тұратын ерекше бір сиқырлы күш бар, ал жан болатын болса, соның бір көрінісі, ұйқы кезінде ол денеден уақытша шығып кетеді де, адам оянған кезде қайтып келеді, егер келмей қалса, адам өледі деп тұжырымдалды. Жан туралы осындай амнистик пікірлер кейбір тайпалардың арасында күні бүгінге дейін кездеседі. Мәселен, Лусан аралының (Филипины) тұрғындары тагалдар ұйықтап жатқан адамды еш уақытта оятпайды. Өйткені олар ұйқы кезінде адамның жаны басқа жақта жүреді дейді. Тасманиялықтардың тілінде жан мен көлеңкенің ұғымы бір сөзбен беріледі, өйткені оның ойынша, жан мен көлеңке бір іспеттес нәрсе. Абипон тайпасының индеецтері “локаль” деген сөз арқылы көлеңкенің, жанның, дыбыс берудің, бейненің ұғымын береді. Жан туралы осы тектес қарапайым түсініктердің пайда болуы адамдардың өздерінің дене құрлысы жайында ғылыми түсінігі жоқ кездерде, яғни жан мен тәннің толысуы бір-бірінен байланысын дұрыс ажырата алмай жан өлгеннен кейін денеден шығып кететін, мәңгі-бақи өмір сүретін нәрсе деп ұғынудың нәтижесі еді. Жан туралы ғылыми түсінік ежелгі гректердің әмбебап ғалымы Аристотель (б.з.д. 384-322) есімімен байланысты.
Жаңа сабақты бекіту:
1.Психология ғылымының қалыптасу кезеңдері қандай?
2. Р.Декарттың психологияға енгізген жаңалығы және ол сол кездегі ғылымның дамуына қалай әсер етті?
4. Білім алушылардың жаңа материалдарды түсініп және белсенді игерудегі дайындық кезеңі
10
АКТ әдістерін қолдану
Сұрақтар қою
Интернет,
көрнекіліктер, оқулық
5. Жаңа білімді қабылдау кезеңі
20
Түсіндірме жұмыстары
Толық түсініп алу
Альбом, сән журналдары, көрнекіліктер
6. Жаңа материалды білімалушының түсінуін тексеру кезеңі
10
Анықтама беру
Жауап беру
Конспект
7. Жаңа материалды бекіту кезеңі
20
Практикалық жұмыстың барысын түсіндіру
Практикалық жұмысты орындау
Практиқалық жұмыс № 1
8. Білім алушыларды үй жұмысы туралы ақпараттандыру, оларды орындау бойынша нұсқаулық кезеңі
5
Үй тапсырмасын беру, оқулықты нұсқаулық
Нұсқаулықтарды толық түсініп алу
Оқулықтар,
интернет
9. Сабақты қорытындылау
5
Бағалау
Жақсы баға алу
Сабақ барысы және жұмыс уақытын зерделеу
Сабақ кезеңінің атауы
Жұмыс нысаны/студенттердің оқу қызметін ұйымдастыру
Ұзақтығы
Темперамент және мінез.
90 мин
Дайындық
Оқу құралдарын түгелдеу, көрнекілік құралдар
5 мин
Үй жұмысын тексеру
Сұрақ қою арқылы жалпы түсініктерін анықтау
10 мин
Түсіндіру
Жаңа сабақ, интерактивті тақта, парақша дайындау
30мин
Әдіс түрлерін қолдану
Сөйлеу, АКТ, практикалық
20 мин
Қандай дәрежеде түсінгенін тексеру
Практикалық жұмыс № 1
20 мин
Қорытынды, талап қою
Бағалау, үй тапсырмасы, қосымша талаптары
5 мин
Өткен сабақты қайталау:
1.Психология ғылымының қалыптасу кезеңдері қандай?
2. Р.Декарттың психологияға енгізген жаңалығы және ол сол кездегі ғылымның дамуына қалай әсер етті?
3.Психология салалары қандай?
4.Психология ғылымы нені зерттейді?
5.Психикалық құбылыстарға не жатады?
Жаңа сабақ бойынша білім-білік дағдыларын қалыптастыру
Темперамент дегеніміз психикалыќ процестердің өтуінің динамикалық ерекшеліктерін және адам мінез-қүлқын, олардың күшін, жылдамдығын, пайда болуын, тоқталуы мен өзгерісін сипаттайтын қасиетгер жиынтығы. Темперамент қасиеттерін адамның түлғалық қырларына шартты түрде жатқызуға болады. Өйткені, олар биологиялық тәуелді болғандықтан адамның дара ерекшеліктерін қүрайды. Темпераменттің төрт түрі бар: сангвиник, меланхолик, холерик, флегматик. Бұл төрт типтің ішінде сангвиник пен оған қарама-қарсы - меланхолик сезім темпераментіне жатады. Алғашқысы түйсіктер жүйке жүйесінде және адамның санасында аса жылдамдықпен пайда болады және сырттай бірден байқалады, бірақ іштей түрақсыздығымен сипатталады.
Меланхоликтемпераментінде түйсік (сезім) сырт кезге онша байқалмайды, бірақ іштей өте терең және үзақ болып келеді.
Сангвиниктемпераменті көңілді адамдарға тән. Ол болашаққа сенімді, әзілкеш болып келеді. Ол тез қызбаланады, бірақ тез сабасына түседі, жақында ғана өзін баураған нәрсеге қызығушылығы тез басылады.
Сангвиниккөп уәде береді, бірақ өзінің уәдесін орындай бермейді. Ол бейтаныс адамдармен тез және оңай тіл табыса алады. Ақкөңіл және әрдайым көмек беруге дайын түрады.. Оны ауыр ой мен дене еңбегі тез шаршатады.
Меланхолик темпераменті көңілсіз адамға тән. Ондай адамның, әдетте, ішкі өмірі күрделі және ауыр болып келеді. Ол өзіне қатыстылардың бәріне үлкен мән береді, тынымсыз және нәзік жанды болып келеді. Ол көбінесе және уәде берер кезде өзін ерекше бақылай алады, өзі орындай алмайтын нәрсе үшін ешқашан уәде бермейді.
Холерик темпераменті қызба адамға тән. Мүндай адамды «ол өте қызба, шыдамсыз» дейді. Алайда, оның айтқанын жөн санап, дүрыс деп қабылдаса ол мінезінен тез қайтады. Оның қозғалысы шалт келеді. Флегматик темпераменті салқынқанды адамға тән. Ол ауыр және белсенді жүмыстан гөрі әрекетсіздікке бейім. Мүндай адам әсерлене бермейді, алайда, әсерленсе сол күйде үзақ болады.
Мінез - бүл түлғаның адамдарға және орындалатын жүмысқа қатынасын анықтайтын түрақты белгілерінің жиынтығы. Мінез іс-әрекетте және қарым-қатынаста (темперамент сияқты) көрініс береді және ол адамның өзіне ғана тән қүлық ерекшелігін білдіреді. Қарым-қатынас мәнері тәрбиелі, инабатты немесе үстамсыз, сыпайы не дөрекі болуы мүмкін. Темпераментпен салыстырғанда мінез жүйке жүйесінің қасиеттеріне ғана байланысты емес, ол адам мәдениеті, оның тәрбиесіне де тәуелді.
Практикалық жұмыс № 1
Темперамент және мінез.
Жұмыс барысы:
Тест арқылы өз темпераментін анықтау.
Түстер арқылы мінезін анықтау.
Қорытынды.
Жаңа сабақты бекіту:
1. Темперамент қанша түрге бөлінеді?
2. Холерикке сипаттама бер?
3. Мінез калай қалыптасады?
4. Меланхоликке сипаттама бер?
5. Темпераменттерге сипаттама жаса?
Үйге тапсырма: конспектті қайталау, оқулық 50 бет.
4. Білім алушылардың жаңа материалдарды түсініп және белсенді игерудегі дайындық кезеңі
10
АКТ әдістерін қолдану
Сұрақтар қою
Интернет,
көрнекіліктер, оқулық
5. Жаңа білімді қабылдау кезеңі
20
Түсіндірме жұмыстары
Толық түсініп алу
Альбом, сән журналдары, көрнекіліктер
6. Жаңа материалды білімалушының түсінуін тексеру кезеңі
10
Анықтама беру
Жауап беру
Конспект
7. Жаңа материалды бекіту кезеңі
20
Практикалық жұмыстың барысын түсіндіру
Практикалық жұмысты орындау
Практиқалық жұмыс № 2
8. Білім алушыларды үй жұмысы туралы ақпараттандыру, оларды орындау бойынша нұсқаулық кезеңі
5
Үй тапсырмасын беру, оқулықты нұсқаулық
Нұсқаулықтарды толық түсініп алу
Оқулықтар,
интернет
9. Сабақты қорытындылау
5
Бағалау
Жақсы баға алу
Сабақ барысы және жұмыс уақытын зерделеу
Сабақ кезеңінің атауы
Жұмыс нысаны/студенттердің оқу қызметін ұйымдастыру
Ұзақтығы
Қызмет көрсетудің этикалық мәдениеті туралы түсінік.
90 мин
Дайындық
Оқу құралдарын түгелдеу, көрнекілік құралдар
5 мин
Үй жұмысын тексеру
Сұрақ қою арқылы жалпы түсініктерін анықтау
10 мин
Түсіндіру
Жаңа сабақ, интерактивті тақта, парақша дайындау
30мин
Әдіс түрлерін қолдану
Сөйлеу, АКТ, практикалық
20 мин
Қандай дәрежеде түсінгенін тексеру
Практикалық жұмыс № 2
20 мин
Қорытынды, талап қою
Бағалау, үй тапсырмасы, қосымша талаптары
5 мин
Өткен сабақты қайталау:
1. Темперамент қанша түрге бөлінеді?
2. Холерикке сипаттама бер?
3. Мінез калай қалыптасады?
4. Меланхоликке сипаттама бер?
5. Темпераменттерге сипаттама жаса?
Жаңа сабақ бойынша білім-білік дағдыларын қалыптастыру
1.Этика туралытүсінік
Этикет адам мен қоғам мәдениетінің құрамдас бөлігі болып табылатын адамдардың
ішкі қатынастарының пайда болу процесін реттейтін өзін - өзі ұстау ережелерінің
жиынтығы.
Этикет адамның сыртқы келбетінің элементі ретінде ішкі мәнімен сәйкес бола
бермейді, бала күнінен дипломатиялық қатынастардың даналығын сіңіріп өскен адам
өнегесіз, адамгершіліксіз, менменшіл болып қалуы мүмкін. Бірақта осындай адамның
мәдениетті, тәрбиелі болуы екіталай. Өзге адамдарға деген шынайы силастықтың сыртқы
көрінісінде, адамның өзіндік абыройына, көмекке әзірлігі, қолдаушылық сияқты мінез – құлықтық мазмұнға ие болғанда өзін - өзі ұстаудың сыртқы нысаны шынайы мәдениеттің
элементі мен көрсеткіші болып табылады. Адамның өзін - өзі ұстауында сыртқы және ішкі бірлігі екі жарым мың жыл бұрын «мінез – құлықтың алтын ережесінде», «Басқалардың өзіңе қандай қарым – қатынаста
болсын десең, басқаларға да сондай қарым –қатынаста бол» дегенді білдіреді. Біз бұл қағиданы Конфуцидің ілімінде, ежелгі Индия эпосы «Махабхараттан» және Библиядан да кездестіреміз. Өзіндік абыройын сезіну адамның өзін - өзі бағалауын бекітетін этиканың негізі болып табылады. Адамдарға қатысты әдептілік, шынайылылық, табиғилық, ілтипаттылық (этиканың маңызды кредосы) қарым – қатынастағы мәнерлілік пен жалғандылықты айыптайтын этиканың маңызды кредосы.
Көбінесе қазіргі заманғы этиканың мінез – құлықтық шарттастығы жақсы мәнер мен
өзін - өзі ұстау ережелерін зеріккен мырзалар немесе әлеуметтік топтардың назымен
қалыптасқан жоқ, ал адамдардың объективті қажеттіліктерін реттеп, жоғарылатудың
күшімен, өзін - өзі құрметтеуге, басқа адамдардың қадірлеуі мен тануы, қарым – қатынас
пен бауырмалдылықты әлеуметтік қамсыздандырып, оларды жылы және адами ету болып
табылады. Әсіресе, бізге бұл қажеттілік қазір қоғамымызды менмендік пен
бөлектенушілік меңзегенде аса қажет, ал альтруизм ұғымы келмеске кеткен сияқты.
Қазіргі заманғы жеке әлеуметтік топтардың кәсіби ерекшеліктері мен қоғамның
кейбір өмірлік қызметінің аясындағы кәсібилік сияқты өмірлік жағдайлардың
ерекшелікреімен айқындалатын этикеттің әртүрлі нысандары. Сондықтан, бүгінгі күні
этикетті кәсіби, қызметтік, ғылыми, медициналық, дипломатиялық және т.б. түрлерге
бөледі.
Этика – Мораль және адамгершілік туралы ғылым. Этика терминін философияға
алғаш енгізген адамзаттың Ұлы ұстаздарының бірі – Аристотель.
Этика деп – этикалық ізгіліктерді зерттейтін ғылымды айтқан. Ол бойынша адам
бойындағы ізгіліктер екі негізгі түрден тұрады:
1.Этикалық ізгіліктер.
2.Дианоэтикалық ізгіліктер.
Этикалық ізгіліктер адамның мінез-құлқына, күш-қуатына байланысты болады.
Олар мыналар: жомарттық,батылдық,шыншылдық.
Ал Дианоэтикалық ізгіліктер адамның ақыл парасатына байланысты дүниелер.
Олар мыналар болып есептеледі:Ақыл мен парасат.
Этиканың негізгі зерттейтін пәні Мораль болып табылады.Ол адамзатпен бірге
бірігіп этиканы құрайды.
Адамгершілік – адамгершілік құлық жеке адамның қоғамда өмір сүре алатын
басқалармен қарым – қатынаста болатын қабілеті. Ол адамдардың ішкі дүниесінің көрінісі.
Ал мораль өзінің мәні жағынан жеке тұлғамен қауымның адам мен азаматтың
арасындағы ізгілік ережелерінің жиынтығы.
2.Этиканың қалыптасуы мен даму кезеңдері.
Этика ғылым ретінде ежелгі Грецияда қалыптасқан. Этиканың негізгі элементтері
Платонның, Аристотельдің еңбектерінде кездеседі. Этика Грек тілінен аударғанда «Әдеп»
дегенді білдіреді.
Этика Ежелгі Грецияда философиялық ғылым ретінде пайда болған екен. Ежелгі
Греция құл иеленушілік мемлекет болған еді. Сондықтан ол Ежелгі Грецияда орнаған
әлеуметтік теңсіздікті қалыпты жағдай екендігіне сенімді болды. Мысалы: Аристотель
әрбір осы Ежелгі Грециядағы адам белгілі бір Полистің мүшесі болу керек деп білді.
Полистің мүшесі емес құлдарды ол адам қатарына қосқан жоқ еді.
Аристотель Этикасында «Құбатөбел», немесе «Алтын орта» ұстанымы ізгіліктерді
анықтаушы маңызға ие болды. Өйткені Аристотельдің айтуынша екі шеткі күйлердің
ортасын таба білгенде ғана адам ізгілікке жетеді – деген екен.
Мысалы: Жомарттық малшашпақ пен дүниеқоңыздықтың орта шені, Батылдық,
Көзсіз батылдықпен Қоянжүрек қорқақтықтың дәл ортасы.
Жалпы Антикалық этикаға байланысты оған тиесілі ең негізгі 3-мұрат бар.
1.Адам мен Полис бірлігі.
2.Адамның құдіретіне өзін-өзі жетілдіру қабілетіне мейлінше сену.
3.Эвдомоманы яғни бақытты адам мұраттарының ең биік шыңы деп тану.
3. Қазіргі этика теориялары.
Қазіргі этика адамзат тарихының ежелгі кезеңімен өте тыгыз байланысты. Қазіргі
кезде этиканың ең басты пәні Мораль. Ол күнделікті этикетпен тығыз байланысты.
Коптеген философиялық,теориялық пәндермен салыстырғанда этиканың категориялары күнделікті тілде кең пайдаланылатын сөздерден тұрады. Олар: Достық, Махабат, Жомарттық, ізгілікпен пен зұлымдық, ұят, абырой, парыз, Әділеттілік бақыт.
Қазіргі нарықтық эканомика жағдайында іскерлік қажетті қасиеттердің біріне
айналып отыр. Іскер деп – нарық экономикасына әбден бейімделген өз ісін жетік білетін
адамды айтады. Іскерліктің маңызды ұстанымына Сенім жатады. Әріптес адамдар
арасында сенім болмай іс оңға баспайды.
Жалпы сенім - адамдардың қарым-қатынасын мүмкін ететін фактор.
Әдеп – қазіргі этиканың маңызды ұстанымы болып табылады. Әдеп амандасудан
басталады. Қазіргі кездегі этика халықаралық қарым-қатынаста ереже ретінде кең
қолданылады. Мысалы Мемлекет және Үкімет басшылары, Министрлер, Елшілер кездесу өткізгенде белгілі-бір әдеп ережелерін сақтай отырып кездесу жүргізеді. Қазіргі кезде дін, құқық, өнер сияқты Моральда қоғамдық сананың бір формасына айналды. Көптеген
ерекшеліктермен қатар Мораль басқа қоғамдық сана формасымен тығыз байланыста
дамиды. Қазіргі біздің қоғамда Этика дін мен де тығыз байланысты. Мысалы: Исламның
этикалық тұрғыдан қарастырған өлшемдері Мораль нормаларына да қатысы бар. Өйткені
Ислам діні қазіргі кезде әділеттілікті, бейбітшілікті кеңінен марапаттайды.
Қазіргі этика күнделікті адамдар арасында кеңінен этикет түрінде қолданылады.
Мысалы: Бақыт дегеніміз бұқара санасында бақытқа мынадай 4 түсініктеме
берілген.
1. Бақыт дегеніміз – жолы болып жұлдызы жаңғандық.
2. Бақыт дегеніміз – Қуаныш, Ләззат және жан қызығы.
3. Бақыт дегеніміз – Ең жоғарғы ізгілікке қол жеткізу.
4. Бақыт дегеніміз - өз-өзіңе, жалпы өмірге көңілі толған төрт құбылаң түгелдік
күйі.
Қызмет көрсектудің мәдениеті ұғымына елдің ұлттық салт дәстүріне, қазіргі заманғы қызмет көрсетудің дүниежүзілік стандарттарының талаптарына сай және тұтынушыларға сапалы қызмет көрсететін ұстанымдар, жоғарғы діни құндылықтар және жүріс тұрыс этикасы эталонды еңбек нормаларының жүйесі деп түсіндіріледі.
Қызмет көрсетудің мәдениеті туралы сөз еткенде, бұл ұғымды елдің бүкіл ұлттық қызмет көрсету аясына немесе бір салаға (қоғамдық тамақтандыру қызметі) не болмаса фирма, өндіріске жатқызуға болады. Нақты қызметкедің іс әрекеті қызмет көрсетудің мәдениетінің талаптарына түгелімен не жартылай сәйкес болуы мүмкін. Бұл талаптар ол жұмыс істейтін қызмет көрсетудің аясында жасалған. Сонымен қатар қызмет мәдениеті жоғарыда көрсетілген деңгейлеріне бір бірімен байланысты болып келеді және қызмет көрсетудің мәдениеті өзінен өзі пайда болмайды. Ең алдымен еңбек мәдениетіне сервистің техникалық және технологиялық жағы байланысқан рационалды талаптары, дамудың сапасы мен динамикасы, қызмет көрсетудің психологиясы мен эстетикасы жатады. Кез келген сервистік кәсіпкерлері мен менеджерлері қазіргі талапқа сай ұлттық дәстүрлерді жандандыра отырып сервис қызметін тиімді пайдаланады. Сервис менеджменті ыңғайлы сапалы, мәдениетті қызмет көрсету ең бірінші өздеріне қажет егер жақсы болмаса фирма дамуына кері әсері болуы мүмкін.Сондықтан дамыған елдерде қызмет көрсету мәдени талаптарының біріңғай кешенін әзірлеп оның өздерінің фирмаларына енгізіп, оның орындалуын бақылайды. Менеджменттің стратегиясы былай құрылады: Қызметкерлеріне қызмет көрсету мәдениетін бұйрық арқылы емес оларды әкімшіліктің пікірі арқылы, сабақтар өткізу және эстетика арқылы үйретіледі.
Практикалық жұмыс № 2
Қызмет көрсетуде этикалық мәдениетті қолдану.
Жұмыс барысы:
Психологиялық жағдаяттар.
Әр-түрлі жағдаяттардан шығу жолдары.
Қорытынды.
Жаңа сабақты бекіту:
1. Ұлттық салт дәстүрінің мәдениеті?
2. Қызмет мәдениеті атап беріндер ?
3. Сервис дегеніміз не?
4. Меланхоликке сипаттама бер?
Үйге тапсырма: конспектті қайталау, оқулық 50 бет.
4. Білім алушылардың жаңа материалдарды түсініп және белсенді игерудегі дайындық кезеңі
10
АКТ әдістерін қолдану
Сұрақтар қою
Интернет,
көрнекіліктер, оқулық
5. Жаңа білімді қабылдау кезеңі
20
Түсіндірме жұмыстары
Толық түсініп алу
Альбом, сән журналдары, көрнекіліктер
6. Жаңа материалды білімалушының түсінуін тексеру кезеңі
10
Анықтама беру
Жауап беру
Конспект
7. Жаңа материалды бекіту кезеңі
20
Практикалық жұмыстың барысын түсіндіру
Практикалық жұмысты орындау
Практиқалық жұмыс № 3
8. Білім алушыларды үй жұмысы туралы ақпараттандыру, оларды орындау бойынша нұсқаулық кезеңі
5
Үй тапсырмасын беру, оқулықты нұсқаулық
Нұсқаулықтарды толық түсініп алу
Оқулықтар,
интернет
9. Сабақты қорытындылау
5
Бағалау
Жақсы баға алу
Сабақ барысы және жұмыс уақытын зерделеу
Сабақ кезеңінің атауы
Жұмыс нысаны/студенттердің оқу қызметін ұйымдастыру
Ұзақтығы
Кәсіби этика кодекстері. Кәсіби сана.
90 мин
Дайындық
Оқу құралдарын түгелдеу, көрнекілік құралдар
5 мин
Үй жұмысын тексеру
Сұрақ қою арқылы жалпы түсініктерін анықтау
10 мин
Түсіндіру
Жаңа сабақ, интерактивті тақта, парақша дайындау
30мин
Әдіс түрлерін қолдану
Сөйлеу, АКТ, практикалық
20 мин
Қандай дәрежеде түсінгенін тексеру
Практикалық жұмыс №3
20 мин
Қорытынды, талап қою
Бағалау, үй тапсырмасы, қосымша талаптары
5 мин
Өткен сабақты қайталау:
1. Ұлттық салт дәстүрінің мәдениеті?
2. Қызмет мәдениеті атап беріндер ?
3. Сервис дегеніміз не?
4. Меланхоликке сипаттама бер?
Жаңа сабақ бойынша білім-білік дағдыларын қалыптастыру
Кәсіби этика кодекстері. Кәсіби сана
Әдеп жөніндегі уәкіл – қызметтік әдеп нормаларының сақталуын және мемлекеттік қызмет, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнама мен Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің әдеп кодексін (бұдан әрі – Әдеп кодексі) бұзушылықтардың профилактикасын қамтамасыз ету қызметін жүзеге асыратын, сондай-ақ өз функциялары шегінде мемлекеттік қызметшілер мен азаматтарға консультация беретін мемлекеттік қызметші. 2. Әдеп жөніндегі уәкіл өз қызметінде «Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы» 2015 жылғы 23 қарашадағы, «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» 2015 жылғы 18 қарашадағы Қазақстан Республикасының заңдарын, Әдеп кодексін, осы Ережені, сондай-ақ Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық актілерін басшылыққа алады. Әдеп жөніндегі уәкіл орталық атқарушы органдарда, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдарда (құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдарды қоспағанда), облыстар, республикалық маңызы бар қалалар және астана әкімдерінің аппараттарында енгізіледі. 3. Әдеп жөніндегі уәкілдің функцияларын жүктеуді орталық атқарушы органдарда – орталық атқарушы органдардың жауапты хатшылары немесе белгіленген тәртіппен орталық атқарушы органдардың жауапты хатшыларының өкілеттіктері жүктелген лауазымды адамдар, ал орталық атқарушы органдардың жауапты хатшылары немесе аталған лауазымды адамдар болмаған жағдайда – мемлекеттік органдардың басшылары, жергілікті атқарушы органдарда – облыстар, республикалық маңызы бар қалалар және астана әкімдері аппараттарының басшылары жүзеге асырады. Әдеп жөніндегі уәкілдің функциялары ұжымда қадірлі және құрметке ие болған мемлекеттік қызметшіге жүктеледі. 2. Әдеп жөніндегі уәкілдің негізгі функциялары 4. Әдеп жөніндегі уәкіл өз құзыреті шегінде мынадай функцияларды жүзеге асырады:
1) мемлекеттік қызметшілерге Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы заңнамасының және Әдеп кодексінің талаптарын сақтау мәселелері бойынша консультациялық көмек көрсетеді;
2) мемлекеттік қызметшілердің заңдарда белгіленген шектеулер мен тыйымдарды сақтауына ықпал етеді;
3) өзі жұмыс істейтін мемлекеттік орган басшылығының тапсырмасы бойынша мемлекеттік қызметшілердің қызметтік әдеп нормаларын бұзу фактілері бойынша жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарайды;
4) ұжымда жалпы қабылданған моральдық-әдептілік нормаларына сәйкес келетін өзара қатынастар мәдениетін қалыптастыруға жәрдемдеседі;
5) мемлекеттік қызметшілердің құқықтары мен заңды мүдделері бұзылған жағдайларда, оларды қорғауға және қалпына келтіруге бағытталған шараларды қабылдайды;
6) мемлекеттік қызметшілердің қызметтік әдеп нормаларын сақтауын мониторингтеуді және бақылауды жүзеге асырады;
7) мемлекеттік органдардың құрылымдық бөлімшелері басшыларының қызметтік әдеп нормаларын бұзу деректері бойынша тиісті шараларды қабылдамау жағдайлары туралы мемлекеттік органның басшылығына хабарлайды;
8) мемлекеттік қызметшілер Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы заңнамасын және Әдеп кодексін бұзған жағдайларда, құқық бұзушылықтарды жасауға ықпал ететін себептер мен шарттарды талдайды және мемлекеттік органның басшылығына оларды жою туралы ұсынымдар енгізеді;
9) Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы заңнамасын және Әдеп кодексін бұзу профилактикасыжәне оған жол бермеу, сондай-ақ мемлекеттік қызметтің оң бейнесін қалыптастыру мақсатында азаматтық қоғам институттарымен және мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл жасайды;
10) Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы заңнамасын және Әдеп кодексін сақтау мәселелері бойынша мемлекеттік қызметшілермен түсіндіру жұмыстарын тұрақты негізде жүргізеді;
11) заңнамада белгіленген тәртіппен тиісті лауазымды адамдарға қызметтік әдеп нормаларын бұзуға жол берген мемлекеттікқызметшілердің жауапкершілігін қарау туралы ұсыныммен жүгінеді;
12) қызметтік әдеп нормаларын бұзудың профилактикасы мақсатында өзге де қызметті ұйымдастырады.
Практикалық жұмыс № 3
Кәсіби этика кодекстері. Кәсіби сана
Жұмыс барысы:
Психологиялық жағдаяттар.
Әр-түрлі жағдаяттардан шығу жолдары.
Қорытынды.
Жаңа сабақты бекіту:
1. Әдеп жөніндегі функцияларын ата? 2. Ұжымдағы моральдық-әдептілік нормаларын ата? 3. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жүмыстар? 4. Заңнамада белгіленген тәртіптерін ата ?
Үйге тапсырма: конспектті қайталау, оқулық 187 бет.
4. Білім алушылардың жаңа материалдарды түсініп және белсенді игерудегі дайындық кезеңі
10
АКТ әдістерін қолдану
Сұрақтар қою
Интернет,
көрнекіліктер, оқулық
5. Жаңа білімді қабылдау кезеңі
20
Түсіндірме жұмыстары
Толық түсініп алу
Альбом, сән журналдары, көрнекіліктер
6. Жаңа материалды білімалушының түсінуін тексеру кезеңі
10
Анықтама беру
Жауап беру
Конспект
7. Жаңа материалды бекіту кезеңі
20
Практикалық жұмыстың барысын түсіндіру
Практикалық жұмысты орындау
Практиқалық жұмыс № 4
8. Білім алушыларды үй жұмысы туралы ақпараттандыру, оларды орындау бойынша нұсқаулық кезеңі
5
Үй тапсырмасын беру, оқулықты нұсқаулық
Нұсқаулықтарды толық түсініп алу
Оқулықтар,
интернет
9. Сабақты қорытындылау
5
Бағалау
Жақсы баға алу
Сабақ барысы және жұмыс уақытын зерделеу
Сабақ кезеңінің атауы
Жұмыс нысаны/студенттердің оқу қызметін ұйымдастыру
Ұзақтығы
Қызмет көрсетушілер мен тұтынушы арасындағы өзара шағын және конфликтер.
90 мин
Дайындық
Оқу құралдарын түгелдеу, көрнекілік құралдар
5 мин
Үй жұмысын тексеру
Сұрақ қою арқылы жалпы түсініктерін анықтау
10 мин
Түсіндіру
Жаңа сабақ, интерактивті тақта, парақша дайындау
30мин
Әдіс түрлерін қолдану
Сөйлеу, АКТ, практикалық
20 мин
Қандай дәрежеде түсінгенін тексеру
Практикалық жұмыс № 4
20 мин
Қорытынды, талап қою
Бағалау, үй тапсырмасы, қосымша талаптары
5 мин
Өткен сабақты қайталау:
1. Әдеп жөніндегі функцияларын ата? 2. Ұжымдағы моральдық-әдептілік нормаларын ата? 3. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жүмыстар? 4. Заңнамада белгіленген тәртіптерін ата ?
Жаңа сабақ бойынша білім-білік дағдыларын қалыптастыру
Қызмет көрсетушілер мен тұтынушы арасындағы өзара шағын және конфликтер.
Конфликт латын тілінен аударылғанда кезде қақтығыс деген мағынаны білдіреді. Бұл оппоненттердің немесе субъектілердің ара қатынасындағы қарама-қарсы бағытталған мақсаттардың қызығушылықтардың, позициялардың ойлардың немесе көзқарастарының қақтығысуы. Кез-келген конфликтінің негізінде қандай да бірсылтаудағы қарама-қарсы бағыты бар жағдай жатыр немесе мақсаттарымен тілектерінің және қызығушылықтарының сәйкес келмеуі. Конфликт қиын шешілетін шиеленістер, қарама-қарсы қызығушылықтар түйіскен кезде пайда болады. Конфликт-жеке адам, әлеуметтік топ, социум деңгейіндегі қарама-қарсылық күресінің бейнесі. Сондықтан, конфликт лидерлік қатынастардың нормасы деп айту дұрыс. Жалпы конфликт дегеніміз - адамдар арасында олардың белгілі бір ойларының, мақсаттарының, мүдделерінің, құндылықтарының және тағы басқа ерекшеліктерінің сәйкес келу, келмеуінен туатын жағдай. "Конфликт" термині көптеген құбылыстарға таралған. Әлеуметтік конфликт барлық жағынан адамдармен байланысты. Әлеуметтік конфликтте аз дегенде екі қарама-қарсы жақ болу керек. Олардың әрекеттері өз қызығушылықтарына бағытталған, осыдан екі жақтық қақтығыс пайда болады. Сондықтан да барлық конфликтке адамдарды қоздыратын қысым тән. Әрбір конфликтте оның қатысушылары-конфликттантар болады. Оларда ерік, жігер, сана бар және өз әрекеттерінің мағынасын түсініп, оларға жауап бере алады. Әрбір қатысушы-субъект болып табылады, субъект бір немесе бірнеше адам болуы мүмкін. Қарсы субъекттер бір-біріне оппонент болады, олардан басқа да субъекттер болуы мүмкін. Бұлар бақылаушылар. Бақылаушылар екі жақ арасында бейбіт функцияны атқарады. Бірақ олар тез арада оппонент болып кетуі мүмкін. Конфликт даму үшін инцидент керек. Конфликт пәні әдетте белгілі. Кейде ұзаққа созылған конфликт кезінде оны бөліп қарастыру қиынға соғады, өйткені көптеген толықтырушы мәнжайлар көбейіп кетеді. Сонымен қатар мәні жоқ конфликттер де болады. Егер жағдай айқындалмаса, онда оппоненттер ерте әлде кеш бір-біріне зиян келтіреді. Біздің өмірімізде көп адамдар конфликтке түскен шығар. Кейде адам бір немесе бірнеше адамдармен инициатор да болып кетуі мүмкін, әлде аяқ астынан конфликтке түсіп қалуы мүмкін. Кейде еріксіз екі адамның арасына арбитр немесе бір жақты қорғаушы ретінде де боласын.
Конфликттің басталуы үш шартпен байланысты: 1. Бірінші қатысушы саналы және белсенді түрде конфликт инициаторына қарсы әрекет етеді; 2. Екінші қатысушы бұл әрекеттердің оған қарсы бағытталғанын ұғынады; 3. Үшінші қатысушы конфликт инициаторына қарсы жауап ретінде белсенді әрекеттер қолданады.
Бұл мезеттен конфликт басталды деуге болады.
Конфликт элементтері: Екі қатысушы немесе конфликттің екі жағы Жақтардың қызығушылығы мен құндылықтардың өзара сәйкессіздігі Қарама-қарсы жақтың қызығушылығын, жоспарын бұзуға бағытталған мінез-құлық Басқа жаққа әсер ету үшін күш қолдану Екі жақтардың мінез-құлығы, әрекеттерінің қарама-қайшылығы Сыртқы орта сипаты, үшінші қатысушының болуы Қатысушылардың өзіндік ерекшеліктері: агрессивтілік, авторитеттілік Конфликттік қатынастың стратегиясы мен тактикасы.
Конфликтінің түрлері. 1. Ашық және жабық конфликт 2. Мотивациялық конфликт 3. Коммуникация (қарым-қатынас) конфликті 4. Мақсатқа жету жолындағы конфликт 5. Статустық конфликт 6. Жеке және топтық конфликтілер 7. Таңдау конфликтісі 8. Аз мөлшердегі қатыгездікті таңдау конфликті 9. Қарама-қарсы қабылдау конфликті 10. Қажеттілік конфликтісі 11. Әлеуметтік норманың және қажеттілік конфликтісі.
Практикалық жұмыс № 4
Қызмет көрсетушілер мен тұтынушы арасындағы өзара шағын және конфликтер.
Жұмыс барысы:
Психологиялық жағдаяттар. Топтық жұмыс.
Әр-түрлі жағдаяттардан шығу жолдары. Кластер қорғау.
Қорытынды.
Жаңа сабақты бекіту:
1. Конфликт дегеніміз не? 2. Конфликтің басталуы неге байланысты? 3. Конфликт қанша түрге болінеді? 4. Конфликтті болдырмау жолдары?
Үйге тапсырма: конспектті қайталау, оқулық 189 бет.
4. Білім алушылардың жаңа материалдарды түсініп және белсенді игерудегі дайындық кезеңі
5
АКТ әдістерін қолдану
Сұрақтар қою
Интернет,
көрнекіліктер, оқулық
5. Жаңа білімді қабылдау кезеңі
5
Түсіндірме жұмыстары
Толық түсініп алу
Альбом, сән журналдары, көрнекіліктер
6. Жаңа материалды білімалушының түсінуін тексеру кезеңі
10
Анықтама беру
Жауап беру
Конспект
7. Жаңа материалды бекіту кезеңі
40
Практикалық жұмыстың барысын түсіндіру
Практикалық жұмысты орындау
Практиқалық жұмыс № 5, 6
8. Білім алушыларды үй жұмысы туралы ақпараттандыру, оларды орындау бойынша нұсқаулық кезеңі
5
Үй тапсырмасын беру, оқулықты нұсқаулық
Нұсқаулықтарды толық түсініп алу
Оқулықтар,
интернет
9. Сабақты қорытындылау
5
Бағалау
Жақсы баға алу
Сабақ барысы және жұмыс уақытын зерделеу
Сабақ кезеңінің атауы
Жұмыс нысаны/студенттердің оқу қызметін ұйымдастыру
Ұзақтығы
Стрес. Стрестен шығу жолдары.
90 мин
Дайындық
Оқу құралдарын түгелдеу, көрнекілік құралдар
5 мин
Үй жұмысын тексеру
Сұрақ қою арқылы жалпы түсініктерін анықтау
10 мин
Түсіндіру
Жаңа сабақ, интерактивті тақта, парақша дайындау
15 мин
Әдіс түрлерін қолдану
Сөйлеу, АКТ, тренинг, практикалық
15 мин
Қандай дәрежеде түсінгенін тексеру
Практикалық жұмыс № 5, 6
40 мин
Қорытынды, талап қою
Бағалау, үй тапсырмасы, қосымша талаптары
5 мин
Өткен сабақты қайталау:
1 . Конфликт дегеніміз не? 2. Конфликтің басталуы неге байланысты? 3. Конфликт қанша түрге болінеді? 4. Конфликтті болдырмау жолдары.
Жаңа сабақ бойынша білім-білік дағдыларын қалыптастыру
Стрес – адамның мазасыздығынан туындайтын көбіне өзі бейімделмеген жұмыстардың шамадан тыс болуына байланысты бейімделген психикамен организмнің өзгерістерге ұшырауына әкелетін процесс ретінде саналады. «Стресс» ағылшын сөзі, аудармасы «қысым, тартылыс, қысым келтіру» деген мағынаны білдіреді. Ең алғашқы рет стресс сөзіне анықтама берген канадалық физиолог Ганс Селье Стресстің пайда болу себептері. Уақытты жетіспеушілігіне байланысты жұмыс, Ақпараттың шамадан тыстығы; Тұлғаға ұжымдық қысым; Өзіне және қоршаған ортаның өміріне қауіп төндіретін жұмыстар; Міндетті түрде шектелу; Өмірде мақсаттың болмауы; Болып жатқан жағдаяттарды қалыпқа келтіре алмау және тағы басқа. Стресс белгілері Үнемі шаршаңқылық сезімі; Эмоционалды ден саулығының азуы; Сыртқы ортадағы өзгерістерге байланысты қабылдауы мен белсенділіктегі өзгерістер; Себепсіз бастың ауруы мен қан қысымының көтерілуі; асқазан-ішек ауруларының жолдарының қозуы; Жыныс қызметіндегі бұзылыстар; Дене салмағының күрт азаю немесе ұлғаюы; Толығымен немесе сирек ұйқының бұзылуы; Ұйқылы-ояу жүру; Физикалық және эмоциялық жағдайлардағы тыныс алудың қиындауы. Стресске қарсы тұру факторлары Өз денсаулығын күту; Өз-өзін жоғары бағалау; Өзіне және өз қабілеттеріне деген сенімділік; Стресске қарсы тұра алу; Ашық қарым-қатынасқа түсе білу; Өз-өзін басқару; Оптимизм т.б. Зерттеу бойынша әйел адамдар ер адамдарға қарағанда ұзақ өмір сүреді екен. Психологтардың зерттеуі бойынша, әйелдер әңгімеге жақын, жылауға дайын тұрады. Сол арқылы іштегі барлық жағымсыз эмоция, энергияларын көз жасы арқылы, сырын бөлісу арқылы сыртқа шығарып отырады. Ал ер адамдар барлығын ішке сақтайды, олар жыламайды не әйелдер сияқты өсек әңгімеде жақын емес. Бұдан шығатын қорытынды: ер адамдарға айтар кеңесіміз, арасында жылап алғандарыныз дұрыс. Егер мәселе уақытында шешілмесе ол – стресске ұшырайды, стресс уақытында шешілмесе, оның арты депрессияға ұшырайды, депрессия – неврозға, невроз – соматикалық ауруларға ұшыратады. Сондықтан стресстің алдын алу үшін, мәселені уақытында шешкен дұрыс.
Практикалық жұмыс № 5
Тақырыбы: «Стресстен шығу жолдары» тренинг — Стресс туралы түсінік беру. — Стресстің адам денсаулығына кері әсерін түсіндіру. — Тренинг — жаттығулар арқылы стресстен шығу жолдарын көрсету. Міндеттері: — Позитивті ойды дамыту. — Стресстен арылуға психологиялық кеңес беру. Қатысушылар: оқушылар 1- жаттығу: «Бейдж» танысу жаттығуы: Мақсаты: Қатысушылардың тренингте өздерін еркін ұстауын және көңіл-күйін шоғырландыру. Тренинг кезеңдері/ жоспарланған уақыт: Ұйымдастыру кезеңі, 10 минут.. Жүргізілуі: Қатысушылар өздерінің таңдаған лақап аттарын немесе өзіне ұнайтын есімдерді берілген параққа түрлі түсті маркерлермен жазып, бейджге салып, неліктен осы есімді таңдағандықтарын түсіндіреді. 2. Жаттығу: «Менің сезімім» жаттығуы: Мақсаты: Іште жиналған жағымсыз эмоцияларды шығарып, жағымды эмоция қалыптастыру. Жүргізілуі: Қатысушыларға ақ парақ ұсынылады. Осы бөлінген бөлекшелерге ақ түске ақ бояумен өзінің ойына бірінші оралған жағымды суретті салып, ең жақын адамына тілектер жазу. Екінші бөлікке жасыл бояумен сурет салып, өз арман тілектерін жазу. Үшінші бөлікке қызыл түспен сурет салып, ішіндегі ашуын жазу. Төртінші бөлікке қара бояумен сурет салып, өміріңізде болған ең жағымсыз оқиғаңызды жа
Практикалық жұмыс № 6
3-Жаттығу:
«Рефрейминг» жаттығуы Мақсаты: Жұмыс барысында стрес туындататын жағымсыз мінез-құлықтардан арылту. Жүргізілуі: Тренинг қатысушылары жұп болып бөлінеді, жұптағыларға бір бірлерінің өздері ұнатпайтын, стрестің туындауына әкелетін ең жағымсыз қасиеттерін анықтауға 3 минут уақыт беріледі. Жұбыңыздың жұмыс барысында стреске әкеліп соқтыратын ең жағымсыз қасиетін жағымды қасиетке айналдыруға арналған постер жасау.
4-Жаттығу:
«Ақиқат орындығы» жаттығуы Мақсаты: қатысушылардың қорқыныштары мен стрестерінен арылту, ашық болуға шақыру. Жүргізілуі: Алдарыңызда таратпалар жиыны тұр. Енді сіздер кезекпен ортаға шығып, аяқталамаған сөйлемдерге жауап берулеріңіз керек. Таратпалардағы сөйлемдер: Ең үлкен қорқыныш бұл — … Мен мынадай адамдарға сенбеймін… Мен ренжимін, егер… Мен ұмытпаймын егер… Маған көңілсіз, егер… Егер маған дауыс көтерсе, мен… Егер мен сенімсіз болсам… Сөйлемді аяқтағанда қандай сезімде болғандығы жайлы сұралады. Бұл сәтте қолдау мен сүйенішті қажет етеді.
5-Жаттығу:
«Хат жазу» жаттығуы... Мақсаты: Ішкі мәселелерді зерттеу және түзету. Жүргізілуі: Қатысушылар шеңбер болып отырады. Тренердің нұсқау береді: сезіміңізді толық білдіре алмаған адамды еске түсіріңіз. Қандай сезіміңіз бар? Енді сол адамға хат жазып, сезіміңізді, айта алмай жүрген сөзіңізді, ойларыңызды жазыңыз. Ол үшін көзіңізді жұмып, сезімді (қуаныш, реніш, уайым, ыза, ашу) еске түсіріңіз. Енді «Қымбатты» немесе есімін жазып хатты жалғастырыңыз. Ішіңізде сақтаған бар сырыңызды төгіп, салып жазыңыз, іште ештеңе қалмасын, барлығын жазыңыз. Өзіңізге шектеу қоймаңыз, есесіне жеңілдеп, жадырап қаласыз. Қатысушылар эмоциясы талқыланады.
уақыт: Релаксация 7 минут
Бейнебаян релаксация6-жаттығу
«Чемодан, ет тартқыш, себет» жаттығуы: Ресурстар: Бейнебаян Слайд, үш түсті стикер. Мақсаты: Жүргізілген тренингтен өзіне керекті мағлұматтарды чемодандарына салып алып, қажетсіз деп танығандарын ет тартқыш арқылы тартып қоқыс себетіне тастау. Жүргізілуі: Тренинг қатысушыларына үш түсті стикер таратылып, мақсат бойынша түстерге өз ойларын жазып, қажетті деп танығандарын ортаға салуды ұсыну.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Күйзеліске ұшыраудан алыс болуды. Нені игеру керек: Күйзелістен шығу жолдарын. Нені біледі: Күйзелістің туындау себептерін.
Жаңа сабақты бекіту:
1. Стрес дегеніміз не? 2 Стрестін адамға әсері? 3.Стестін түрлерін ата? 4. Жағымды эмоцияны қалай қалыптастырады ?
4. Білім алушылардың жаңа материалдарды түсініп және белсенді игерудегі дайындық кезеңі
5
«Миға шабул», АКТ әдістерін қолдану
Сұрақтар қою
Интернет,
көрнекіліктер, оқулық
5. Жаңа білімді қабылдау кезеңі
5
Түсіндірме жұмыстары
Толық түсініп алу
Альбом, сән журналдары, көрнекіліктер
6. Жаңа материалды білімалушының түсінуін тексеру кезеңі
10
Анықтама беру
Жауап беру
Конспект
7. Жаңа материалды бекіту кезеңі
40
Практикалық жұмыстың барысын түсіндіру
Практикалық жұмысты орындау
Практиқалық жұмыс № 7, 8
8. Білім алушыларды үй жұмысы туралы ақпараттандыру, оларды орындау бойынша нұсқаулық кезеңі
5
Үй тапсырмасын беру, оқулықты нұсқаулық
Нұсқаулықтарды толық түсініп алу
Оқулықтар,
интернет
9. Сабақты қорытындылау
5
Бағалау
Жақсы баға алу
Сабақ барысы және жұмыс уақытын зерделеу
Сабақ кезеңінің атауы
Жұмыс нысаны/студенттердің оқу қызметін ұйымдастыру
Ұзақтығы
Зейінділік. Естің түрлері және сапалары.
90 мин
Дайындық
Оқу құралдарын түгелдеу, көрнекілік құралдар
5 мин
Үй жұмысын тексеру
Сұрақ қою арқылы жалпы түсініктерін анықтау
10 мин
Түсіндіру
Жаңа сабақ, интерактивті тақта, парақша дайындау
15 мин
Әдіс түрлерін қолдану
Сөйлеу, АКТ, практикалық
15 мин
Қандай дәрежеде түсінгенін тексеру
Практикалық жұмыс № 7, 8
40 мин
Қорытынды, талап қою
Бағалау, үй тапсырмасы, қосымша талаптары
5 мин
Өткен сабақты қайталау:
1. Стрес дегеніміз не? 2 Стрестін адамға әсері? 3.Стестін түрлерін ата? 4. Жағымды эмоцияны қалай қалыптастырады ?
Жаңа сабақ бойынша білім-білік дағдыларын қалыптастыру
Зейін, түрлері мен қасиеттері Зейін дегеніміз-адамның бойындағы маңызды тұлғалық белгілерді таңдауды және заттардың да қандай да болса белгілерін бөліп алуды айтамыз. Адамның психикалық әрекетінің белгілі бір нәрсеге бағытталып шоғырлануы. Адам өмірінде зейіннің алатын орны зор. Әсіресе, таным процесінде, білім алу ісінде маңызы ерекше. Шәкірттің сабақты түсіне қоймауы, есінде дұрыс сақтай алмауы, тапсырманы орындауда қате жіберуі оған дұрыстап зейін қоймаудан болады. Адамның зейіні ырықты зейін, ырықсыз зейін және үйреншікті зейін болып үшке бөлінеді. Адам өмірінде ырықсыз зейін де елеулі орын алады. Ал ырықты зейін әрекеті саналы түрде белгілі ерік күшін жұмсау арқылы орындалады. Үйреншікті зейін адамның әдетіне айналып кеткен зейін. Ол арнайы күш жұмсауды қажет етпейді. Жеке адам зейінінің негізгі ерекшеліктеріне тұрақтылық, оның бір нысаннан екінші нысанға оңай ауысуы, бөлінуі, нысандарды қамту көлемі, алаң болмаушылық, т.б. жатады. Зейіннің негізгі қасиеттері тұрақтылығы, зейіннің аударылуы,бөлінушілігі,көлемі,алаң болушылық. Зейіннің тұрақтылығы-адамның зейіні бір обьектіге немесе бір жұмысқа ұзағырақ тұрақтай алса, оны зейіннің тұрақтылығы дейді. Мысалы, өндіріс озатының не хирург дәрігердің жұмыс үстіндегі зейінін осыған жатқызуға болады.Зейіннің аударылуы деп бір обьектіден екінші обьектіге назарымызды көруді айтады. Зейіннің бөлінушілігі-адам санасының бір мезгілде бірнеше әрекетті атқара білу мүмкіншілігін зейіннің бөлінушілігі дейді. Адам зейінін екі не үш нәрсеге бөле алады. Зейіннің көлемі деп бір уақыттың ішінде оның қамтитын обьектілерінің санын айтады. Зейін көлемін анықтауға байланысты жасалған тәжірибелер тахистаскоп деген аспаппен тексеріледі. Алаң болушылық деп белгілі бір обьектіге саналы түрде зейінді ұйымдастыра алмаушылықты айтады. Әр нәрсеге ауып кете беретін жаңғалақ адамдардың зейіні көбінесе осындай болады.
Зейіннің түрлері – адамдардың зейіні ырықты, ырықсыз және үйреншікті болып үшке бөлінеді. Сыртқы дүниенің кез келген объектілері кейде ырықсыз-ақ біздің назарымызды өзіне тартады. Мәселен, көшемен кетіп бара жатқан адамның бояулы афишаға көзі түссе, оған мойнын бұрады не милиционердің ысқырығына жалт қарайды т.б. Адам өмірінде ырықсыз зейін елеулі орын алады. Зейіннің бұл түрі әсіресе жас балаларда жиі кездеседі. Өйткені балалық дәуірде адамның күрделі іс-әрекетке (оқу, еңбек т.б.) белгілі жүйеге келе қоймайды да осының нәтижесінде оның психикасы өте нәзік, түрлі сыртқы әсерге берілгіш келеді. Әрине,бұдан бала есейген соң, оның ырықсыз зейіні маңызын жояды деген қорытынды тумау қажет. Адам өмірінің барлық кезеңдерінде ырықсыз зейін тиісінше орын алып отырады. Қызығу – ырықсыз зейіннің бұлағы. Өйткені қызықты іске көңіліміз тез ауады. Мәселен, қызықты кітап оқуға ырықсыз зейін жеткілікті. Ал қызықсыз кітапты оқу – ырықты зейінді керек етеді. Ырықты зейінде қызығу орын алуы тиіс. Бірақ ырықты зейін де жанама, дәнекерлі қызығуды керек етеді. Мұнда адам істен шығатын нәтижеге қызығады, оны орындау үшін күш жұмсайды. Өйтпесе іс өнбейді, күткен нәтиже шықпайды.
Ырықсыз зейін физиологиялық тұрғыдан барлау (ориентировочный) рефлексінің жемісі болып табылады. Зейіннің бұл түрі жануарлар мен адамдардың сыртқы ортамен байланысында үлкен рөл атқарады. Ырықсыз зейін кез келген тітіркендіргіш арқылы пайда бола бермейді. Ырықсыз зейіннің көрінуіне төмендегі жағдайлар себеп болады:
а) күшті тітіркендіргіштер (көзді аштырмайтын жарық, қанық бояулы заттар, қатты дауыс, мұрын жаратын иіс т.б.), заттар мен құбылыстардың жаңалығы мен қозғалысы(мәселен, адамның үстіндегі киімінің өзгеруі, дыбыстың, жарықтың артуы не кемуі т.б.).
ә) адамның сыртқы дүниедегі объектілерге қатынас жасауының дәрежесі (қызығу, қажетсіну, көңіл күйінің хош болуы) ырықсыз зейіннің тууына жақсы әсер етеді.
Адамның ырықты зейіні әрекетті саналы түрде белгілі ерік күшін жұмсау арқылы орындалуынан көрінеді. Ырықты зейінде белгілі бір мақсат көздеп, объектіге ерекше зер алып отыру көзделеді, ол жұмыстың басынан аяғына дейін ерік-жігерді сарқа жұмсауды талап етеді. Ырықты зейін мынандай ерекшеліктермен сипатталады;
Қандай болмасын бір әрекеттің талабына сай зейініңді бағындыра алу үшін іс-әрекетке тікелей кірісу қажет.
Үйреншікті жұмыс жағдайын жасап алып, алаңдататын нәрселерден бойды аулақтатқан жөн.
Орындалатын істің мәнісін, маңызын түсіну үшін білімге шын ықыласпен берілген дұрыс.
Түрлі қолайсыз жағдайларда да жұмыс істеуге машықтану. Мәселен, көңілді алаң қылатын бөгде тітіркендіргіштердің (айқай-шу, тарсыл-гүрсілдер де) әсеріне берілмей жұмыс істей беру. Бұл зейінді шынықтырудың, оны мықты және шыдамды етіп тәрбиелеудің ең жақсы жолы болып табылады. Зейінді болуды өзіңе үнемі ескертіп отыру керек. Бір сөзбен айтқанда, ырықты зейін деп іс-әрекетті жоспарлы түрде [[ұйымдастыруды айтады. Зейіннің екі түрі де бір-бірінен ешқашан қалмай ілесіп отырады. Ырықты зейін ырықсызға, ырықсыз зейін ырықтыға қарай жиі алмасады. Шындығында, адамның үнемі ырықты зейін жағдайында болуы мүмкін де емес. Оқушы алғашқыда жай қызыққан нәрсесіне тікелей зейінін аударады, ал содан кейін сабақтың мақсатына қарай тікелей қызық емес басқа материалдарға да зейін қояды. Алғашқы уақытта қызықсыз болып көрінген сабақ кейін балаға түсінікті бола бастайды. Бұл кезде оның ырықсыз зейіні сыртқа теуіп, ырықты зейінінің пайда бола батстағаны. Зейіннің үйреншікті деп аталатын түрі де бар. Үйреншікті зейін – адамға табиғи сіңісіп кеткен, арнайы күш жұмсамай-ақ орындалатын зейін. Мәселен, бала оқуға төселсе, бұл оның тұрақты әдетіне айналса, оның зейіні де үйреншікті бола бастайды. Қандай нәрсеге болса да үйреніп, жаттығып алған соң, адамның іс-әрекеті дағдысына айналады. Үйреншікті зейіннің де табиғаты осыған ұқсас. Өйткені үйреншікті зейін ырықты зейіннен дамып қалыптасады. Зейіннің қай түрі болмасын іс-әрекеттен нәтиже шығаруға бағытталады. Егер адам жұмысқа өздігінен беріліп істесе ырықсыз зейіні көрінеді. Бірақ ұзақ жұмысты тікелей қызығып істей беру де оңай емес. Мұндай жағдайда ырықты зейінге орын беріледі. Ылғи ырықты зейінмен жұмыс істеу де адамды қажытып шаршатады. Сондықтан адам жұмысты зейіннің осы екі түрін қатынастыра отырып, үйреншікті зейінмен істеуді әдетке айналдыруы қажет.
Мектеп — оқушылардың зейінін оқу-тәрбие процесінің талаптарына байланысты жүйелі түрде қалыптастырып дамытатын негізгі орын болса, ал мұғалім — балалардың зейінін тәрбиелейтін негізгі тұлға. Бұрын ойыннан басқаға көңіл бөлмей келген бала оқуға бірден беріліп кетпейді, сабақтың басынан аяғына дейін отыруға оның шыдамы жетпейді. Олардың алғашқы кезде сабақтың аяқталуын асыға күтіп отыратындары да осыдан. Балада ырықсыз зейіннің басымырақ болуы ой-өрісінің көрнекілігіне де байланысты. Мәселен, бірінші сынып оқушылары түрлі нәрселерді санағанда, көбінесе олардың сыртқы формасына, бояуына көңіл аударады да, ең негізгі міндеті — есеп шығаруды ұмытып кетеді. Бұл жастағы балалардың зейініндегі екінші бір ерекшелік зейін көлемінің өте тар келетіндігі. Мұғалім осы жағдайды есінде қатты ұстағаны дұрыс. Ол сабақты бала ұғымына түсінікті, тіл жағынан жеңіл етіп берсе, көрнекі құралдарды тиісінше пайдаланса, бала зейіні бір объектіге тұрақтала түседі де, зейіннің бөлінуі кемитін болады. Оқушы зейіні негізінен сабақ үстінде тәрбиеленеді. Сабақтың әрбір минуты бала зейінін билеп алмайынша, мұғалімнің сөзі оның көкейіне қонбайды, қиялын толғандырмайды. Бір сөзбен айтқанда, зейінсіз өткен сабақ өзінің мақсатына жете де алмайды. Зейін тәрбиесінде әрбір мұғалімнің еске алатын кейбір шаралары мына төмендегілер:
1. Бірінші сыныптан бастап оқушыларды зейінділікке әдеттендіру, оларда зейіннің жоғары түрлерін дамыту естен шықпайтын болсын. Бұл жөнінде К. Д. Ушинский былай деген: «Балаға оқуды қызықты ете білу керек және сонымен қатар, оларды қызықтыра қоймайтын тапсырмаларды да бұлжытпай орындауды талап ету керек, бұл жұмысты орындағанда бір жағын басым етіп жібермей, екі жағын теңестіру арқылы еріксіз зейінді тудырып отырумен қатар, балада белсенді зейін шамалы болғанына қарамастан оны жаттықтырып отыру керек».
2. Бүкіл сыныпқа не жеке оқушыларға берілетін тапсырмалар дәл, анық, қысқа болып келсін.
3. Бала қайда жүрсе де (мектепте, үйде, далада) байқағыштыққа тәрбиеленуі тиіс.
4. Зейінді күшті және тұрақты ететін құбылыстың бірі — ерік.Сондықтан зейін тәрбиесін ерік тәрбиесімен ұштастырып отыру қажет.
5. Төменгі сынып оқушыларының жүйке жүйесінің әлде де болса, «қатая» қоймағандығы еске алынсын. Олардың шаршап кетпеуін қадағалау, орынсыз жалықтырмау, ауыр, жеңілдігі әр түрлі пәндерді күнделікті сабақ кестесіне талапқа сай орналастыру секілді мәселелер де зейін тәрбиесіне қатысы бар шаралар.
Оқушылардың зейінін дұрыс қалыптастыруға мұғалімнің жеке басының үлгі-өнегесінің де маңызы зор. Егер мұғалімнің өз зейіні дұрыс ұйымдаспаған болса, яғни, ол біресе оқытып тұрған сабағына, біресе сыныптағы оқушыларға алаңдап, нені бастап, нені қойғанын есінен шығарса, ондай мұғалім оқушылардың зейінін дұрыс тәрбиелей алмайды.
Мұғалім балаларға сабақ үстінде зейінін дұрыстап аудара алмаса, іске ынтасыз, ұқыпсыз кіріссе, берген сабағынан да жөнді нәтиже шығара алмайтын болады. Мұғалім: «Кейбір оқушылар сабаққа зейін қоймағандықтан үлгермейді» дейтін болса, бұл алдымен оның сабақты дұрыс ұйымдастыра алмауының нәтижесі, өз жұмысындағы кемшілігі болып табылады. Ы. Алтынсарин: «Егер балалар бірдемені түсінбейтін болса, онда оқытушы оларды кінәлауға тиіс емес, оларға түсіндіре алмай отырған өзін кінәлауға тиіс» —деп өте дұрыс айтқан.
Практикалық жұмыс № 7
Зейінді дамытуға арналған жаттығу
Зейінің ауысу қабілетін дамыту жаттығуын балаға ескертіп, бірнеше сөз тіркесі айтылады.
Нақты шарт: жануарды білдіретін болса, атдын естіген сәтте алақанын
шапалақтау . бала қателесіп кетсе, сөзді қайталап анық айтқызу. Ойынды екі рет қайталағанда уәде бойынша өсімдікті сипаттайтындай болуы керек.
2. Келесі бөлімінде 2- бөлімді қосып өткізуге болады. Яғни жануар туралы айтқанда қолдарын көтереді.
Зейіннің тұрақтылығын дамытуға арналған жаттығу.
Тапсырма: Зейіннің тұрақтылығын дамыту үшін газет-журналдан қысқаша жеңіл балаға түсінікті бір шумақ үзінді алып, әр жолды оқып отырып осы сөйлемдегі «а» дыбысының астын сызып, санап шық деп тапсырма беріп уақытты белгілеп, жазу таңбасының қанша қате жібергенін қадағалау керек.
Зейіннің бөлінуі мен ауысуына жаттығу.
Нұсқауда өзгеріс болады: әр қатардағы «а» әрпін сызып тастап, «б» әріпінің астын сыз немесе «а» әрпінің алдында «н» әрпі тұрса «а»- ны сызып таста, «а» әрпінің алдында «л» әрпі тұрса «ә» әрпінің астын сыз. Мұнда да жіберген қателігі мен уақыттың ұзақтығы эесепке алынады. Мұндай дамытушы жаттығуды жарыс түрінде өткізу керек.
Зейіннің бөлінуін дамытуға арналған жаттығу
Тапсырма: Кері санай білетін болса, 10,9,8,7,6,5,4,3,2,1 деп санай отырып, жалпы дамыту жаттығуы еңкею, отыру, бұрылу сияқты қарапайым жаттығуды орындату керек. Мұны жылдамырақ орындатуға немесе жаттығусыз санауға болады. Қателік санын, уақытты есептеуге болады.
Сен білетін бала үшін зейіннің бөлінуін жаттықтыру үшін мынадай жаттығу жүргізуге болады. 25 тор көзге ретсіз 1-ден 5-ке дейінгі сандар жазылған, соның ішінде 10 саны жоқ, бала қарап тұрып, қай санның жоқ екенін тез ауызша айтса, психолог жазу арқылы санап тұрады.
Практикалық жұмыс № 8
«Түгендеу-шатастыру» ойыны
Мақсаты: Еріксіз зейінді дамыту.
Жүргізуші сол жерде отырған баланың атымен, тегін қате айтады. Бала зейін қойып, мұқият тыңдап отырады. Тек қана атымен тегін дұрыс айтқанда ғана алға шығады.
Мақсаты: Баланың танымдық белсенділігін ояту, зейінін және ес процесін дамыту.
Тапсырма: Үстелдің үстіне бірнеше зат, не болмаса кішкентай бес ойыншық қощйылады. Балаға үстелде тұған ойыншықты есінде сақтау ұсынылады, содан кейін «көзіңді жұм» - деп нұсқау беріледі, осы кезде жүргізуші ойыншықтың біреуін алып тастайды да, қай ойыншықтың жоғалғанын табу ұсынылады.
Осы ойынның басқа нұсқасы: тапсырма заттың орналасуының өзгергенін табу болып табылады. Ойыншығы үстелдегі заттың қандай тәртіппен орналасқанын есінде сақтауы ұсынылады, ал кейін ойынды жүргізуші бірнеше заттың орнын ауыстырады да, не өзгеретінін табуды ұсынады.
Егер бұл ойын балаға тым қиын болса, онда сөзбен бірігіп айту тәсілі қолданады.
Жаңа сабақ бойынша білім-білік дағдыларын қалыптастыру
Сөз мәдениеті – сөзді орынды қолданып, қиюластырып, үндестіріп айта білу, емле мен тыныс белгілері ережелерін дұрыс сақтау, тілдің ғасырлар бойы сақталып келген көркемдігі мен тарихын, әсемдігін сақтай білу. Олай болса, шешендік өнер, сөйлеу мәдениеті, ауызша, жазбаша дұрыс сөйлеу –әдептіліктің биік шыңы.
Сөйлеу әдебі.
Сөйлегенде мынадай нәрселер ескерілуі тиіс:
* Орфоэпия заңдылықтарын сақтап, сөзді орынды қолдану;
* Қолды сермеу, қатты күлу, мәнсіз майысу, аса қатты сөйлеу орынсыз
қылықтарға жатады;
* Өзің туралы айта беру, барлық сөзді өзіңнен бастау – әдепсіздік саналады; * Білмейтін нәрсе туралы айтудың қажеті тіпті шамалы;
* Қатты сөйлеп тұрған адамға қатты жауап берудің қажеті жоқ, байыппен сөйлеп, дұрыс жауап берген абзал.
Тыңдай білу әдебі.
Тыңдай білудегі басты назарда ұсталатындар:
Кісімен сөйлескенде оның жүзіне сыпайылықпен назар сап, айтайын деген ойын сабырмен тыңдап, асықпай, сөзінің аяғын күткен дұрыс. Сөйлесіп тұрғанда мән бермеу, теріс айналу, сағатқа қарау, шыдамсыздану әдепсіздікке жатады. Өзгелердің сөзіне рұқсатсыз араласпаған жөн. Қажет болғанда, “ғапу етіңіз, сөзіңізді бөлсем” деп айтқан орынды. Келіспейтін жағдайда шыдамдылықпен тыңдап, пікіріңді орнықты, дәлелмен сабырлы жеткізе білу керек.
Тыңдау екі түрлі болады:
Үндемей, сөйлеушінің сөзін бөлмей тыңдау;
Сөзге араласып, өзара ой алмасып отырып тыңдау;
Сөйлеуші адамның мінез-құлқы, жасы, жынысы, әлеуметтік жағдайы ескерілуі тиіс.
Мақсаттары: тұлғалардың коммуникативті қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру және тіл байлықтарын, сөйлеу мәдениетін жетілдіру. Көңіл-күйлерін реттеуге, өзін-өзі дұрыс бағыттауға, жағымсыз қасиеттерден арылуға көмектесу.
Міндеттері: ішкі жан дүниесін ашуға және өзін еркін сезінуге үйрету;
*көндіру дағдыларымен жұмыс, өз ұстанымы үшін дәлел таба білу;
*өзіне сенуге, өзін-өзі құрметтеуге дағдыландыру;
*адамдардың бабын, тілін таба білу қасиетін дамыту;
*қарым-қатынас барысындағы дауыс ырғағымен сөздік қорының молдығын,
маңыздылығын ескеру;
*сенімсіздіктен, қобалжудан, қорқыныштан арылу;
*өзгелердің жетістігіне қуана білу;
*қарым-қатынаста нәтиже шығару жолын үйрету.
«Алдыма бір кітапты қойып алып, желге бергенім жоқ. Тәрбиелі ғалымдардың пікірін тыңдап, ұғып алуға ұмтылдым»- деп ақын М. Жұмабаев өз еңбегінің бағыт бағдарын аңғартады.
Практикалық жұмыс № 10
Тақырыптары: «Сағат тілі», «Мінез көңіл айнасы», «Кім екенін тап?», «Диірмен тасы», «Қасиетін бағала» т.б.
Мақсаттары: тұлғалардың коммуникативті қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру және тіл байлықтарын, сөйлеу мәдениетін жетілдіру. Көңіл-күйлерін реттеуге, өзін-өзі дұрыс бағыттауға, жағымсыз қасиеттерден арылуға көмектесу.
