Пачев Бекмурза «Ди щ1ып1эм папщ1э»

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение «СОШ а.Бесленей»

Открытый урок

по родной (черкесской) литературе в 5 классе

Тема: Пачев Бекмурза «Ди щ1ып1эм папщ1э»

Составитель: учитель родного (черкесского) языка и литературы

высшей категории Халилова Аминат Нурдиновна

Бесленей 2021г

Дерс зэ1ухам и план

Темэ: Пащ1э Бэчмырзэ «Ди щ1ып1эм папщ1э»

Мурадыр: тхак1уэ-усак1уэм и гъащ1эмрэ и литературнэ лэжьыгъэмрэ щыгъуазэ щ1ын; адыгэ лъэпкъым и къек1уэк1ык1ам теухуауэ я1э щ1эныгъэм хэгъэхъуэн; усэм и гупсысэ нэхъыщхьэр къыхэгъэк1ын; я бзэм, еджэк1эм зегъэужьын.

Къыщыгъэсэбэпыпхъэхэр: Кавказым и дахагъым и презентацэ; Хэкум теухуа усэхэр; Пащ1э Бэчмырзэ и сурэтыр; адыгэхэм ятеухуа «Черкесия» фильмыр, адыгэ лъэпкъыр зыщыпсэуа щ1ып1эхэр зэрыт картэр, слайдхэр.

Урокым и ек1уэк1ык1эр

1. Къызэщ1эзыубыдэ дакъикъэ.

2. Пэублэ псалъэ: (щ1ыналъэм теухуа слайдхэр) ---Хуабжьу дахэщ дыщыпсэу щ1ыналъэр. Кавказ! Мы псалъэ закъуэм ди нэгу къыщ1егъэхьэ ди щ1ыналъэм и бгы дахэхэр, узэпхырыплъу къабзэу ежэх псы псынщ1эхэр, къуак1эбгык1э щхъуант1эхэр.Гъуэтыгъуейщ Хэкум и дахагъым темытхыхьа усак1уэ. Абыхэм я усэхэм къыхощ зыщалъхуа щ1ыналъэм хуа1э лъагъуныгъэшхуэр. Ар нэрылъагъу къытщищ1ынущ унэ лэжьыгъэр къэтпщытэжмэ.

3. Унэ лэжьыгъэр къэпщытэжын: Хэкум теухуауэ усэ ц1ык1у къагъуэту зрагъэц1ыхуахэм къегъэджэн. (природэм епха слайдхэр)

--- Зэрыфлъагъущи, ц1ык1ухэ, Кавказым, ди Хэкум и щ1ыуэпс гъуэзэджэм тхак1уэ куэд тетхыхьащ, апхуэдэхэщ А.С. Пушкини, М.Ю.Лермонтови, нэгъуэщ1хэри. Ди жэнэт псэуп1эм димыхьэха къихьакъым ди щ1ып1эхэм.

1. Темэщ1эр егъэджын: хэзышэ псалъэ (картэм и слайд)

---Зэман гуэрым Каспий тенджызымрэТенджыз ф1ыц1эмрэ я зэхуаку дэлъ щ1ыналъэм зыл1 и быну, лъэпкъ пщык1ут1у зэхэт ди адыгэр щыпсэугъат, лажьэрэ шхэжу, и щхьэхуитыныгъэр ихъумэжу. Бий куэд къехъуапсэрт, дихьэхт ди щ1ып1э дахэхэм. И хэкур, щ1ыналъэр ихъумэжын папщ1э, адыгэ лъэпкъыр гугъуехь куэдым пэщ1эувэн хуей къыхудэхуащ. Ц1ыху куэдым я щхьэр ягъэт1ылъащ лъэпкъым, хэкум папщ1э. Куэдыр гъэпц1агъэк1э ирагъэк1а хъуащ хамэ къэрал Тыркум. Илъэсищэк1э зэуэн къыхудэхуащ адыгэ лъэпкъым (1763-1864). Адыгэл1ым кавказыщ1ыр

Ирипагэу къек1уэк1ащ.

А лъэпкъ уардэм, а лъэпкъ хахуэм

И фэм гугъуехь куэд дэк1ащ. (Бжэдыгъу Дианэ)

Иджыпсту ди лъэпкъым къик1уа гъуэгуанэ гугъуехьхэм и теплъэгъуэхэр къыздыхэщыж «Черкесия» фильмым деплъынщ.

(«Черкесия» фильмыр)

1. (Урокым и темэ слайдыр)

Ди адыгэ тхак1уэхэм я 1эдакъэм тхыгъэ куэд къыщ1эк1ащ мы зауэ дыджым теухуауэ. Абыхэм ящыщщ дэ нобэ дызэджэну Пащ1э Бэчмырзэ и усэ «Ди щ1ып1эм папщ1э» жыхуи1эри.Ауэ усэм и пэ къихуэу зыщыдгъэгъуэзэнщ тхак1уэм и гъащ1эмрэ и литературнэ лэжьыгъэмрэ (тхак1уэм и сурэт слайдыр) (къегъэджэн тхак1уэм и гъащ1эмрэ и литературнэ лэжьыгъэмрэ теухуауэ тхылъым итым (чэзуурэ), къытегъэпсэлъыхьыжын).

(--- Нобэ Пащ1э Бэчмырзэ и ц1эр зэрехьэ Налшык дэт уэрамым. Къыздалъхуа къуажэм дэтщ абы и ц1эк1э зэ1уаха музейр. Абы къинэмыщ1ауи фэеплъ сыни хуагъэуващ (музейм, сыным и слайдхэр))

1. «Ди щ1ып1эм папщ1э» усэм гъэхуауэ къахуеджэн.

2. Словарнэ лэжьыгъэ: (слайд) лъэуэндэгъу – лъакъуэхьэлъэ, бий лъакъуэ жыхуи1эщ; нэрыгът – ерыщт; къыр – бгы щхьэщыгу;

3. Гъэбыдэныгъэ: (упщ1эхэр слайд)

--- Адыгэ лъэпкъым и псэуп1эу къыхэщыр усэм къыщывгъуэти къыжыф1э.

--- Хамэщ1 къик1 бийхэм сыт хуэдэ бэлыхь ди щ1ыгум къралъхьэу усэм къыхэщыр?

--- Хэкум къытеуэ бийм псори л1ыхъужьу пэщ1эувэу п1эрэт, хьэмэрэ хэкум епц1ыжаи къахэк1рэт?

--- Л1ыгъэ зыхэлъу къытхэк1а ц1ыхухэр бийм л1ыхъужьу, къимык1уэту зэрыпэщ1эувэр къыздыхэщ сатырхэр къэвгъуэти фыкъеджэт.

--- «Блэк1а илъэсхэм сеплъыжмэ, семыбгыжынуи слъэмык1» псалъэхэм я мыхьэнэр дауэ къывгуры1уэрэ?

Сыт апхуэдэу усак1уэм щ1ыжи1эр?

(Мыбык1э усак1уэм къыдгурегъа1уэ а зэманыр адыгэ лъэпкъым дежк1э хьэлъэу зэрыщытар, лъэрыщ1ык1ыр къызэрыхуихьар, лъы зыщымыжа щ1ып1э зэримы1эр ик1и аращ а зэман бзаджэм щ1ебгыжыр).

---Сыт хуэдэ псалъэжь епхьыл1э хъуну а зэманым л1ыхъужьу зи Хэкур зыхъумэжа л1ыф1хэм? (псалъэжьхэр слайд)

(Л1эным л1ыгъэ хэлъщ. Л1ыгъэр ажалым щыщтэркъым. Е сыл1энщ, е сыл1ынщ, н.)

1. Къызэщ1экъуэжыныгъэ: (слайд)

--- Нобэрей урокым щ1эуэ сыт къэфщ1ар? (Пащ1э Б. адыгэ литературэм хуищ1а хэлъхьэныгъэшхуэр. Адыгэ лъэпкъым нэщ1эбжьэ куэд зэрилъэгъуар.)

--- Дахэщ ди Хэкур, гуащ1аф1эщ ди адыгэ лъэпкъыр. Дяпэк1э апхуэдэ залымыгъэхэр къэмыхъун папщ1э, фэ ф1ыуэ феджэн, фыхуэлэжьэн, фыхуэпэжын, фхъумэжын хуейщ фызыщалъхуа фи Хэку дахащэр.

1. Унэ лэжьыгъэ: (слайд) усэм гъэхуауэ къеджэн;

«Дэ Кавказым дрибынщ» темэмк1э сочиненэ ц1ык1у тхын.

1. Оценкэхэр гъэувын.