?ткізгіштік б?йымдар. Орауыш ж?не монтажды? сымдар.Орнатушы сымдар мен баулар.
?ткізгіштік б?йымдар. Орауыш ж?не монтажды? сымдар.Орнатушы сымдар мен баулар.
Негізгі ?ткізгіштік материалдар.
Мыс, аллюминий ж?не оларды? ?орытпалары
Жо?ары ?ткізгішті, ед?уір ке?інен тарал?ан материалдар?а мыс пен аллюминийді жат?ыз?ан ж?н.
Мысты ?ткізгіш ретінде ке?іен ?олдану?а себепші болатын арты?шылы?тары:
Т?мен меншікті кедергі (металлдардан к?міс ?ана мыспен салыстыр?анда т?мен кедергілі);
Жеткілікті жо?ары механикалы? беріктілік;
Коррозия?а т?ра?тылы? (Мыс дым?ыл ауада да темірге ?ара?анда ?те баяу тоты?ады);
Жа?сы ??делу: мыс жапыра?талып, ленталанып ж?не сым болып жасала алады. М?нда ?нім ?алы?ды?ы мы?нан бір милиметрге дейін ж??а бола алады;
Жабыстыру мен желімдеу о?айлы?ы.
Мыс маркалары. ?ткізгіш материалдар ретінде М1 ж?не М0 маркалы мыстар ?олданылады. М1 марклі мыс ??рамында 99.9% Сu бар, ал оттегі ?оспаларыны? (0.1%) ??рамы 0.08 %-дан к?п емес болуы керек. Мыста?ы оттегіні? бар болуы, оны? механикалы? ?асиеттерін нашарлатады. МО маркалы мыс е? жо?ары механикалы? ?асиеттерге ие болады, оны? ??рамында 0.05% ?ана ?оспа, оны? ішінде 0.02% т?мен оттегі болады. Б?л мыстан ?те жі?ішке сым жасалады. Суы? тарту кезінде ?атты (?атты тартыл?ан) мыс алынады. Ол созылу кезінде жо?ары беріктілік шегіне ж?не ?зілу алдында т?мен салыстырмалы ?зартылу ?асиетіне, сонымен ?атар майысу кезінде ?аттылы? пен беріктілік ?асиетіне иемденеді. Егер мысты арнайы жасыту?а ?шыатса?, я?ни бірнеше градус?а дейін ?ыздырып, артынан суытса?, онда ж?мса? (жасытыл?ан) мыс алынады, ?з бетінше ол ед?уір иілімді болады, ?аттылы?ы аз да, беріктілігі де ?лкен емес болады, дегенмен ?зілу кезінде созылымдылы?ы ?лкен, меншікті ?ткізгіштігі жо?ары болады. ?ыш?ылдану?а ?шыратпау ?шін, мысты арнайы пештерде ауа кіргізбей жасытады.
?атты мысты ерекше жо?ары механикалы? беріктілік пен ?аттылы?ты ?амтамасыз ету ?ажетті жерлерде ?олданады: т?йіспелі сымдар, таратушы ??рыл?ыларды? шиналары, электрлі машиналарды? коллекторлы пластиналары ?шін. Домала? ж?не тікт?ртб?рыш ?ималы сымдар т?рдегі ж?мса? мысты, е? алдымен кабельдерді? то??ткізгіш талшы?тары ретінде ?олданады.
Мыс ?орытпалары. Жеке жа?дайларда, таза мыстан бас?а, ?ткізгіш материал ретінде, оны? ?алайымен, кремниймен, фосформен, бериллиймен, хроммен, магниймен, кадмиймен ?орытпалары ?олданылады. Бронзалар деп аталатын б?ндай ?орытпалар, ??рамыны? д?рыс та?дал?аны кезінде, таза мыспен салыстыр?анда, ед?уір жо?ары механикалы? ?асиеттерге ие болады: бронзаларды? sр шамасы 800-1200 МПа ж?не одан да жо?ары бола алады.
Алюминий- мыстан кейінгі ма?ызды ?ткізгіш материал. Б?л, былайша айт?анда же?іл металлдарды? (я?ни ты?ызды?ы 5 мг/м3 т?мен металлдарды?) ма?ызды ?кілі: ??йыл?ан алюминийді? ты?ызды?ы шамамен 2,6 Мг/м3, ал прокаттал?ан (прокат станыны? айналмалы біліктеріні? арасына салып, ?ысыммен ??деу ?рдісі) алюминийді? ты?ызды?ы 2,7 Мг/м3 болады. Сонымен, алюминий мыспен салыстыр?анда 3,5 есе же?іл. Алюминийді? температуралы? ке?ею коэффициенті, меншікті жылусыйымдылы?ы еру жылулы?ы мыспен салыстыр?анда жо?ары болады.
Алюминий, мыс?а ?ара?анда, т?мен механикалы? ж?не электрлі ?асиеттерге ие болады. Алюминий сымыны? ?имасы мен ?зынды?ыны? те? бол?ан жа?дайында, оны? электрлі кедергісі, мыс сымына ?ара?анда 0,028:0,0172- 1,63 есе жо?ары болады. Егер де ?зынды?ы мен кедергісі бірдей алюминий мен мыс сымдарыны? екі кесіндісін салыстыратын болса?, алюминий сымы мыс сымынан г?рі ?алы?ыра? бол?анмен, одан екі есе же?іл болады.
Электротехникалы? ма?сатта, ??рамында 0,5 пайыздан аспайтын ?оспалары бар, А1 маркалы алюминий ?олданылады. Одан да ке?ірек, АВОО маркалы алюминий (0,3 пайыздан аспайтын ?оспасы бар) алюминийлі фольганы, электродтарды ж?не электролитикалы? корпустарды жасау ?шін ?олданылады. Е? жо?ары тазалы? д?режелі АВОООО маркалы алюминий, 0,004 пайыздан аспайтын ?оспалардан ??ралады. ?рт?рлі д?режедегі т?рлі ?оспалар, алюминийді? меншікті g ?ткізгіштігін т?мендетеді.
Алюминий ?те белсенді ?ыш?ылданады ж?не жо?ары электрлі кедергілі, ж??а оксидті ?абы?шамен ?апталады. Б?л ?абы?ша алюминийді кейінгі коррозиядан ?ор?айды, біра? алюминий сымдарыны? т?йіскен жерлерінде ?лкен ?тпелі кедергі тудырады ж?не алюминийді ?арапайым ?дістермен д?некерлеу м?мкін емес болады.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Конструкционные и электротехнические материалы.// Под редакцией Филикова В.А.-М.: Высшая школа, 2000
Электротехнические и конструкционные материалы под общей редакцией Филикова В.А.-Москва, Академия, 2007
Қосымша әдебиет
Конструкционные и электротехнические материалы.// Под редакцией Филикова В.А.-М.: Высшая школа, 2000
Электротехнические и конструкционные материалы под общей редакцией Филикова В.А.-Москва, Академия, 2007
Сабақтың барысы
№
Сабақтың кезеңдері
Оқытушының қызметінің түрлері
Студенттердің қызметінің түрлері
Уақыт мөлшері
Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушыны сабаққа тез арада кірісуіне дайындау
3-5 мин
Үй тапсырмасын тексеру
маманның кәсіби мәнді қасиеттерін оңтайландыруды қамтамасыз ету.
*Сұрақтарға жауап береді:
Конденсатордың заряды?
Электронды өрістену?
Ионды өрістену?
Дипольді - релаксациялы өрістену?
15-20 мин
Жана тақырып
Жоспары:
Мыс, аллюминий және олардың қорытпалары
Мыс маркалары
Мыс қорытпалары
Алюминий
*Сабақтың жоспарын, мақсатын анықтау.
*Карточкамен өздік жұмыс.
50 мин
Конспекті тексеру
Оқушылардың дұрыс түсінуі мен жіберген қателерін анықтау
2-3 мин
Жаңа алған білімдері мен іс-әрекеттерін бекіту.
*Сұрақтарға жауап беру:
Мысты өткізгіш ретінде кеңіен қолдануға себепші болатын артықшылықтары?
М1 марклі мыс құрамында қанша Сu бар?
Ең жоғары механикалық қасиеттерге ие маркалы мыс?
Алюминий?
6-7 мин
Бағалау
3 мин
Үй тапсырмасын беру
*Сөзжұмбақ:
Мысты өткізгіш ретінде кеңіен қолдануға себепші болатын артықшылықтары?
М1 марклі мыс құрамында қанша Сu бар?
Ең жоғары механикалық қасиеттерге ие маркалы мыс?
Алюминий?
2 мин
Оқытушының қолы ___________
Негізгі өткізгіштік материалдар.
Мыс, аллюминий және олардың қорытпалары
Жоғары өткізгішті, едәуір кеңінен таралған материалдарға мыс пен аллюминийді жатқызған жөн.
Мысты өткізгіш ретінде кеңіен қолдануға себепші болатын артықшылықтары:
Төмен меншікті кедергі (металлдардан күміс қана мыспен салыстырғанда төмен кедергілі);
Жеткілікті жоғары механикалық беріктілік;
Коррозияға тұрақтылық (Мыс дымқыл ауада да темірге қарағанда өте баяу тотығады);
Жақсы өңделу: мыс жапырақталып, ленталанып және сым болып жасала алады. Мұнда өнім қалыңдығы мыңнан бір милиметрге дейін жұқа бола алады;
Жабыстыру мен желімдеу оңайлығы.
Мыс маркалары. Өткізгіш материалдар ретінде М1 және М0 маркалы мыстар қолданылады. М1 марклі мыс құрамында 99.9% Сu бар, ал оттегі қоспаларының (0.1%) құрамы 0.08 %-дан көп емес болуы керек. Мыстағы оттегінің бар болуы, оның механикалық қасиеттерін нашарлатады. МО маркалы мыс ең жоғары механикалық қасиеттерге ие болады, оның құрамында 0.05% ғана қоспа, оның ішінде 0.02% төмен оттегі болады. Бұл мыстан өте жіңішке сым жасалады. Суық тарту кезінде қатты (қатты тартылған) мыс алынады. Ол созылу кезінде жоғары беріктілік шегіне және үзілу алдында төмен салыстырмалы ұзартылу қасиетіне, сонымен қатар майысу кезінде қаттылық пен беріктілік қасиетіне иемденеді. Егер мысты арнайы жасытуға ұшыатсақ, яғни бірнеше градусқа дейін қыздырып, артынан суытсақ, онда жұмсақ (жасытылған) мыс алынады, өз бетінше ол едәуір иілімді болады, қаттылығы аз да, беріктілігі де үлкен емес болады, дегенмен үзілу кезінде созылымдылығы үлкен, меншікті өткізгіштігі жоғары болады. Қышқылдануға ұшыратпау үшін, мысты арнайы пештерде ауа кіргізбей жасытады.
Қатты мысты ерекше жоғары механикалық беріктілік пен қаттылықты қамтамасыз ету қажетті жерлерде қолданады: түйіспелі сымдар, таратушы құрылғылардың шиналары, электрлі машиналардың коллекторлы пластиналары үшін. Домалақ және тіктөртбұрыш қималы сымдар түрдегі жұмсақ мысты, ең алдымен кабельдердің тоқөткізгіш талшықтары ретінде қолданады.
Мыс қорытпалары. Жеке жағдайларда, таза мыстан басқа, өткізгіш материал ретінде, оның қалайымен, кремниймен, фосформен, бериллиймен, хроммен, магниймен, кадмиймен қорытпалары қолданылады. Бронзалар деп аталатын бұндай қорытпалар, құрамының дұрыс таңдалғаны кезінде, таза мыспен салыстырғанда, едәуір жоғары механикалық қасиеттерге ие болады: бронзалардың р шамасы800-1200 МПа және одан да жоғары бола алады.
Алюминий- мыстан кейінгі маңызды өткізгіш материал. Бұл, былайша айтқанда жеңіл металлдардың (яғни тығыздығы 5 мг/м3 төмен металлдардың) маңызды өкілі: құйылған алюминийдің тығыздығы шамамен 2,6 Мг/м3, ал прокатталған (прокат станының айналмалы біліктерінің арасына салып, қысыммен өңдеу үрдісі) алюминийдің тығыздығы 2,7 Мг/м3 болады. Сонымен, алюминий мыспен салыстырғанда 3,5 есе жеңіл. Алюминийдің температуралық кеңею коэффициенті, меншікті жылусыйымдылығы еру жылулығы мыспен салыстырғанда жоғары болады.
Алюминий, мысқа қарағанда, төмен механикалық және электрлі қасиеттерге ие болады. Алюминий сымының қимасы мен ұзындығының тең болған жағдайында, оның электрлі кедергісі, мыс сымына қарағанда 0,028:0,0172- 1,63 есе жоғары болады. Егер де ұзындығы мен кедергісі бірдей алюминий мен мыс сымдарының екі кесіндісін салыстыратын болсақ, алюминий сымы мыс сымынан гөрі қалыңырақ болғанмен, одан екі есе жеңіл болады.
Электротехникалық мақсатта, құрамында 0,5 пайыздан аспайтын қоспалары бар, А1 маркалы алюминий қолданылады. Одан да кеңірек, АВОО маркалы алюминий (0,3 пайыздан аспайтын қоспасы бар) алюминийлі фольганы, электродтарды және электролитикалық корпустарды жасау үшін қолданылады. Ең жоғары тазалық дәрежелі АВОООО маркалы алюминий, 0,004 пайыздан аспайтын қоспалардан құралады. Әртүрлі дәрежедегі түрлі қоспалар, алюминийдің меншікті өткізгіштігін төмендетеді.
Алюминий өте белсенді қышқылданады және жоғары электрлі кедергілі, жұқа оксидті қабықшамен қапталады. Бұл қабықша алюминийді кейінгі коррозиядан қорғайды, бірақ алюминий сымдарының түйіскен жерлерінде үлкен өтпелі кедергі тудырады және алюминийді қарапайым әдістермен дәнекерлеу мүмкін емес болады.
