Ода?айды? т?рлері

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік –  С?з табыны? т?рлерін пысы?тау, ода?ай с?здерді? ?олданылу аясы, жазылу емлесі,  тыныс белгілері туралы білімдерін тияна?тау?а тапсырмалар орындату.Ода?айды? т?рлерін ме?герту;

Дамытушылы?-С?з табыны? ережелерін  мысалдармен бекіту,?здік ж?мыс  жасау  да?дылары мен икемдерін дамыту. Тіл байлы?тары мен с?здік ?орын молайту, сауатты  жазу мен каллиграфиясын дамыту.

 Т?рбиелік-Тіліміздегі ода?ай с?здерді  орынды ?олдана білуге  т?рбиелеу, жазушылы? ?неріне

баулу;

Саба?ты? т?рі: білімді жина?тау, ?орытындылау.

Саба?ты? ?дісі: т?сіндіру, с?ра? – жауап, кубизм стратегиясы,о?у мен жазу ар?ылы сын

                       т?р?ысынан ойлауды дамыту.

П?наралы? байланыс: ?дебиет.

Саба?ты? к?рнекілігі: тест,де?гейлік тапсырмалар, т?рт т?лікті? суреті,кубик,кесте.                

Саба?ты? барысы: І.?йымдастыру кезе?і.

                                Білген сайын келеді біле бергім

                                Біле беру емес пе тілегі елді?.

                                Белден асса?, алды?да бел к?рінсе,

                                ?ызы??аннан келмей ме ж?ре бергі?.

                                 Сонды?тан да келеді біле бергім, -деп А.То?ма?анбетов а?ын жырла?андай, сендер де а?ынны? ойымен келіседі деген ?міттемін. Сонды?тан да б?гінгі саба?та білім алып, та?ы да бір саты?а жо?арылайы?.

               ІІ.?й тапсырмасы:  

 а) Ода?ай с?з туралы т?сінік.           

 ?) 376-жатты?уды талдау

- Ода?ай дегеніміз не?

- Ода?ай с?здер не ?шін ?олданылады?

-Ода?ай?а т?н негізгі белгілерді ата

- Олар с?йлем м?шесі бола ала ма? 

-Ода?айларды? тыныс белгілеріні? ?ойылу ережесін т?сіндір.

ІІІ.Жа?а саба?

* Ода?айда - лексикалы? (негізгі) ма?ына болмайды.

- с?йлемде ода?айлар бас?а с?здермен грамматикалы? байланыс?а т?спей, о?шау айтылады,

сонды?тан да ода?ай с?йлем м?шесі бола алмайды.Олар тек ?осымшалар ?абылдап барып, белгілі бір с?йлем м?шесіні? ?ызметін ат?ара алады. Мысалы:

Майланба?ан арбаларды? ши?ылдай шы?ар?ан ойбайы (бастауыш)?гіздерді? ба?айыны? сыртылын естіртер емес.Досжанны? астапралласын (толы?тауыш)естігенЫрысбек, Болысбектер к?лісіп жатты.Досыны? ?иналып, у?ілегенін (толы?тауыш) сезіп отыр. Оны? кім екенін Алдияр ? дегенде (пысы?тауыш)білген жо?.
* Ода?айлар ой?а ?стейтін м?ніне ?арай ?ш т?рге б?лінеді.

 1.К??іл-к?й ода?айлары шаттану, та?ыр?ау, а?сау, ?уану, ?нату, ренжу, т??ілу, шошыну, назар аудару сия?ты м?нді білдіреді. Олар: п?лі, ойпырай, ала?ай, пай-пай, б?рекелді, т?у, у?, а?, ?й, е?е, ?тте?, ?й, ой, ?ап, ?ттеген-ай, беу, ау.

 2.Жекіру ода?айлары жекіру, тыйым салу, б?йыру сия?ты м?нді білдіреді. Олар: т?йт, тек, ж? т.б.

 3.Ша?ыру ода?айлары мал, ит, ??сты ша?ыру, ?уумен байланысты м?нді білдіреді. Олар: ??рау-??рау, ш?ре-ш?ре, к?с-к?с, айт, ?ош-?ош, мо?-мо?, ??р-??р, к?-к?, пырс т.б.

?аза? хал?ы ежелден мал иесіне сыйынып, одан малды? аманды?ын тілеген. Біраз бір-бірімен к?ріспей ?алса «мал-жан мана ба?» деуі ?аза? хал?ыны? малды аса ?адірлеуінен болса керек. Олай болса  атадан м?ра болып келе жат?ан т?рт т?лікті ?сіріп баптау, асырап са?тау,жас ?рпа? бізге аманат.Т?рт т?лік жайында не білетінімзді орта?а салайы?.

                                           І?. Ой ?оз?ау.

1) Т?рт т?лікті? пірлерін атау.                                    

2) Т?рт т?ліктен алынатын ?німді атау.      

3) Т?рт т?лікке ?атысты ма?ал-м?тел айту.

4) Т?рт т?лік малды жасына ?арай атау.

                                           ?.  «С?йкесін тап» ойыны.

?ой                          ш?ре-ш?ре 

Жыл?ы                    ?укім-?укім

Т?йе                         ??рау-??рау

Ешкі                         к?с-к?с

Сиыр                       п?шайт-п?шайт

М??алім:Ниет етіп ?ана ?ою аз,сол ниетке жете білу керек.

               Біліп ?ана ?ою аз,білгені?ді ?олдана білуі? керек,ал?ан білімді жатты?улармен тияна?таймыз.

                                             ?І.  О?улы?пен ж?мыс.

1-?атар 377 – жатты?у. Ода?айларды? ма?ыналы? т?рлеріне ?арай 3 ба?ан?а б?ліп жазы?дар.

2-?атар 378-жатты?у. Ода?айларды тауып, т?рлеріне ?арай ажыраты?дар. ?лгі: туу – к??іл-к?й ода?айы.

                                            ?ІІ. «Кубизм»  ?дісі бойынша ж?мыс.

1) Баянда?ыз (Ода?ай  туралы айту)          

2) ?олданы?ыз   (Ода?ай?а с?йлем ??рау)

3) Салыстыры?ыз (Шылаумен салыстыру)

4) Топтастыры?ыз (Ода?айды? негізгі белгілерін айту)

5) Зертте?із (Ода?айлар ?андай жа?дайда с?йлем м?шесіні? ?ызметін ат?аратынын т?сіндіру)

6) ?орытынды жаса?ыз (Ода?айды? т?рлерін айтып, мысалдармен д?лелдеу)

                                        ?ІІ.К?ру диктанты                      

                        І ?атар 

 О, шіркін, ?ажапсы?-ау, к??іл деген!

 Жартас жо? тол?ыны?а к?мілмеген.

 ??лдырап ??лама?ан ??зы? да жо?,

 ?ыран боп шыр?ама?ан кезі? де кем.

 (Ж.Молда?алиев)

                   ІІ ?атар

Б?гін, мені? ту?ан к?нім, ой, б?ле-ай!
Мына адамдар неге жатыр тойламай?
Банкет жасап берер едім ?зім – а?,
Т??ірді? бір жарытпай-а? ?ой?аны –ай!

 (М.Ма?атаев)                              

?ІІІ.Де?гейлік тапсырмалар.

І де?гей

Т?мендегі с?йлемдердегі ода?айды? астын сызы?дар.

1.?й,шыра?ым, ар жа?ы?да ?ке? т?р, ?уелі со?ан с?лем бер.

2.Ж?, ?ой деймін,бала!

3.Ойпырым-ай,мынау не деп отыр ?зі?

ІІ де?гей

К?п н?ктені? орнына тиісті ода?ай с?здерді ?ойы?дар.

1., ?жем ауылдан ?она??а келді!( ала?ай)

2., мынау не деп т?р!- деді атам.( ойпырым-ай).

3.,. ?зер жеттім.( а?ылап, у?ілеп).

ІІІ де?гей

Берілген ода?ай с?здермен с?йлем ??ра?дар.

Шіркін-ай, ?й, ух, ойпыр-ай,?ап,ш?ре-ш?ре.

                                                         Х. Бекіту.

-Ода?ай нені білдіреді?                                                 -Ода?айды? негізгі белгілерін ата.

-?детте ода?айлы с?йлемні? со?ында                           -М?н-ма?ынасына ?арай нешеге б?лінеді?

?андай тыныс белгі ?ойылады?                                    -К??іл-к?йді ода?айларын айты?дар?

-?айталанып келетін ода?айлар ?алай жазылады?        -К?п ма?ыналы ода?ай с?здер бола ма?

-Ода?ай с?здер бізге ?ажет пе? Себебі?                  -Ша?ыру  ода?айларын ата?дар.

-Ода?айдан бас?а с?з табы жасала ма?                        -Жекіру ода?айын ?ай кезде ?олданамыз?

                                               ХІ. ?йге тапсырма.

І де?гей ?деби кітаптан ода?айды? т?рлеріне мысал жазады.

ІІ де?гей  ?тірік ?ле? ??рап жазу. ??рамында ода?айды? т?рлері болу керек.

ІІІ де?гей  «Жануарларды? адам ?міріндегі пайдасы» эссе жазу.

                                                    ХІ.Ба?алау.