Дерс мевзусы. Нутукъ ве къонушув.
Къонушувнынъ эсас къаиделери.
Дерснинъ макъсады: 1. Талебелерге нутукъ ве къонушув акъкъында
малюмат берюв. 2. Къонушувнынъ эсас къаиделеринен таныш этюв. 3. Талебелерни, къонушкъанда незакетли, медениетли олмакъ. 4. Ана тилине севги ашламакъ.
Дерс теминаты: таблица, ресимлер, дерслик
Дерснинъ кетишаты
Текрарлав ве пекитюв
1. Дерснинъ мевзу ве макъсадынен таныш этюв.
- Инсанлар бири-биринен лаф эте. Къонушкъанда адамлар динълей, лаф эте, окъуй, яза, демек, нутукънен файдалана. Къонушув меракълы ве файдалы олмасы ичюн тилимизни бильмек керекмиз, нуткъумыз сербест олмакъ керек. Эр бир айтыладжакъ нутукънынъ макъсады олмалы. Нуткъумыз кимге багъышлангъаны да козь огюмизде тутмакъ керекмиз.
Демек, тиль ве нутукъ бири-биринен багълы. Тиль васталарынен къулланып, къонушамыз, тильсиз нутукъ олмаз.
Къырымтатар тили дерслеринде биз нуткъумызны зенгинлештирер- миз ве онынъ инкишафы устюнде чалышырмыз.
Нутукънынъ агъзавий ве язма шекиллери ола, агъзавий нутукъны биз эшитемиз, язма нутукъны исе коремиз ве окъуймыз.
2. Таблица боюнджа иш
Нутукъ шекиллери
Нутукъ чешитлери
Агъзавий нутукъ
динълев
айтув
Язма нутукъ
окъув
язув
- Айтынъыз, агъзавий я да язма нутукъ энъ муимдир?
- Не ичюн, сиз, ойле саясынъыз?
Джевап: «энъ муими», эльбетте, агъзавий нутукъ.
Эвель адамлар тек агъзавий къонушкъанлар. Шимди исе, биз зияде динълеймиз ве сёйлеймиз. Башта биз лаф этмеге огренемиз, сонъ
окъуймыз. Лякин, акъыллы ве медениетли инсан, тек дюльбер сёйлемей, атта дюльбер ве хатасыз да яза.
3. Дефтерлерге язув.
Къонушув – фикир, бильгинен пайлашув.
Нутукъ - сёйлев, язув, динълев ве окъув.
Бойле алышкъанлыкъларыны эр бир инсан инкишаф этмек керек.
Пекитюв.
4 . Мешгъулиет беджерюв. Метинни окъунъыз, предметлерни бильдирген сёзлерни сечип алынъыз.
Уйле маали. Кучюк ишчи шеэрчигининъ бир къатлы беяз эвлернинъ къырмызы дамларыны июль кунеши къыздырмакъта. Сокъакъларда кимсе ёкъ. Биз де, бир - де - бир къаралтыгъа, яхут тереклер талдасына чекилейик. Салкъында отурайыкъ. Энъ олмагъанда, иште, шу тула диварлы эвчикнинъ азбарына кирейик.
(Ш. Алядин)
- Айтув ве язувнынъ хусусиетлери бар. Энъ эсасы - насыл макъсатнен ве кимге биз хитап этемиз я да язамыз.
5. Мешгъулиет беджерюв . Талебенинъ мектюбинден парчаны окъунъыз. Мектюпте олгъан хатаны анълатынъыз.
Мен хаста олмайып, гузель яшайым. Урьметли Сейран, сен насыл яшайсынъ? Хаста дегильсинъми? Озь сагълыгъынъа мукъайт ол, чокъча раатлан, чокъ чалышма.
Тербиевий иш.
6. Къонушувнынъ эсас къаиделеринен таныш олунъыз. Лакъырды эткенде бу къаиделерни козь огюнде тутунъыз:
1. Инсанларнен къонушкъанда, ойле лакъырды этинъиз ки, нуткъунъыз
файдалы олсун.
2. Сизнен лакъырды эткен инсанны урьмет этинъиз.
3. Башкъаларны динълемеге огренинъиз.
4. Озь акъкъынъызда чокъ айтманъыз.
5. Сизнен субетлешкен инсаннынъ яшыны, табиатыны козьде тутып, мерагъына уйгъун мевзуда лакъырды этинъиз.
6. Къонушкъан адамгъа озь кейфинъизни дуйдурманъыз.
7. Достунъыз мектепке кельмеди. Буны бильмек ичюн, сиз телефоннен файдаланып, достунъызнен лакъырды этесинъиз. Нуткъунъыз насыл сёзлерден ибарет олмалы? Эгер де телефонны анасы, агъасы, я да татасы алса, насыл незакетли сёзлернен файдаланаджакъсынъыз?
-Мераба, багъышланъыз, сагъ олунъыз, тешеккюр бильдирем, афу этинъиз.
Диалог шеклинде, я да роллерге болюнип къонуша билесинъиз.
8. Эки ресимни тенъештиринъиз. (ресимлерни оджа азырлап келе)
Нуткъунъызгъа эпитетлер къошунъыз.
9. Эвге вазифе: Тиль акъкъында 4-5 аталар сёзлерини тапмакъ.
