Нутукъ инкишафы дерси "Эв айваннынъ тасвири"

:              Эв  айваннынъ  тасвири.

Дерснинъ  макъсады:  1. Талебелернинъ  нутукъларыны  зенгинлештирмек, инкишаф этмек. 2. Айванларны  догъру  тасвир  этмеге огретмек. 3. Айванларгъа севги ашламакъ.

Дерс теминаты:   айванларнынъ  ресимлери.

Дерснинъ  кетишаты.

1.   Дерснинъ  мевзу  ве  макъсадынен  таныш  этюв.

Фронталь суаль-джевап.

-Насыл нутукъ  шекиллерини  билесинъиз?

-Тасвир сёзюни насыл анълайсынъыз?

Инсаннынъ  ве  айваннынъ  арасында  фаркъыны  анълатмакъ.

 - Айванлар  акъкъында  насыл  икяелер  окъудынъыз?  О  икяелерини  хатырланъыз.

 - Бу  икяелерге  айван  тасвири  не  себептен  кирсетильген?

2. Метинни  окъунъыз.  Онынъ гъаеси? Метин  бедий  услюпте  язылгъаныны  исбатланъыз.

       Асан ашханенинъ  къапусы огюнде  къара  бир  оба  корьди. Бу  оба  Асаннынъ  чобан  копеги  Акъбаш  эди. О  шимди  ашханеден  озюне  софра  къалымтылары  беклей  эди.

      Адетиндже  Акъбашны  бакъкъан,  онъа  софра  къалымтылары  чыкъарып  берген  Асан  озю  эди.  Акъбаш  чалыша,  о  къойларнен 

берабер  кете,  оларны  хырсыздан  къорчалай,   ябанджы  кишилерни  сюрюге  якъын  биле  кетирмей  эди.

Базы  вакъыт  Асан  дагъда, салкъын  терек  тюбюнде  юкълап  къалгъанда, сюрюни  Акъбаш  къаравуллай  эди. Асан  копегини  не  къадар  севсе,  копек  де  оны  о  къадар  севе  эди.

      Бу,  башындан  башкъа  эр  ери къара,  къалын  тюклернен  къаплангъан  тана  къадар  ири  бир копек  эди. Бунынъ  ичюн  онынъ  адыны Акъбаш    деп  къойгъан  эдилер.

    Къара  оба  еринден  кочьти  ве  агъыр  адымларнен  юрип,  линейка  янына  кельди.

Асан  онъа  элиндеки  отьмекни  узатып:

   -  Ма, Акъбаш,  аша!  -  деди.

     Акъбаш  алд аякъларынен линейканынъ  басамагъына  басып, озюнинъ  къаранлыкъта  кок  корюнген  башыны  узатты.   О,  Асаннынъ  узаткъан  отьмегини  къокълады  ве  оны  агъызынен  алып,  ерге  тюшти. Отьмек  къатты  эм  баят  эди.

        Акъбаш  ерге  юзю  къоюн  ятты  ве  отьмекни  алд  аякълары  арасына  къойып, оны  эльнен  тутар  киби тутты  ве  агъызыны  отьмек  устюне ян  кетирип  азув  тишлеринен  къатты  отьмекни  ашады.   

      Асан  линейкадан  эгилип, Акъбашнынъ  отьмекни  насыл  ашагъаныны  бакъты.  Копек  отьмекни  джалмады -  ютты. Сонъ,  кене  аякъ  устюне 

турып, алд  аякъларыны линейканынъ  басамагъына  къойып, Асангъа  узанды  ве  ялтакъланып, къуйругъыны  саллады.  О, Асандан  даа отьмек  истей  эди.

     -  Кель  мында,  Акъбаш,  мин  линейкагъа! – деди.

    Копек оны  шу  дакъкъасы  анълады  ве  сычрап, линейка  устюне  минди. Линейканынъ  рессорлары  ойнады  ве  Акъбаш  о  якъ -  бу  якъ  салланды.  Асан  копекни  къучакълап:

   - Ят  мында, - деп Акъбашны  озюнинъ  аякълары устюне  яткъызды  ве  тынчландырмакъ  ичюн  онынъ  башыны  сыйпалады.

      Копек  тынчланды  ве  Асаннынъ  аякълары  устюне  яхшыджа  ерлешти.

Онынъ  башы  Асаннынъ  кокюсине  кельди  ве  о башыны  узатып, Асаннынъ  бетини  ялап  алды.

   О, Акъбашны  пек  севе  эди.  Онынъ  эр  заманки  ёлдашы  бу  копек  эди.  Асан  оны  ич  де  ынджытмай,  эр заман  башыны  сыйпай, оны ашата.

                                                                                      (Умер   Ипчи «Асан»)

Пекитюв.

3. Суаллерге  агъзавий  джевап  беринъиз:

  1. Метинде  Акъбашнынъ  тышкъы  корюниши  язылгъан  ерини  тапынъыз  ве  окъунъыз.

  2. Окъугъанда  сизни  не  меракъландырды?

  3. Насыл  сёзлернен  муэллиф  копекке  озь  севгисини  дуйдура?

4. Чалыша, джалмады-ютты,  ёлдаш  сёзлерге  синонимлер  тапынъыз.

4. Метинни  окъунъыз,  мевзу,  гъае  ве  серлеваны  тапынъыз. Метинге сиз  не  къошар  эдинъиз?

Бир кунь  мен  мектептен  къайта  эдим.  Авасы  сувукъ, къар  ягъа эди. Эр ер – бем-беяз. Эвимизге  якъынлашкъанда, исар  тюбюнде  къара  бир  шей  къыбырдагъаныны  эследим. Якъынджа  барып  бакъсам, кучелек  экен.  Озю – беяз,  башы  исе-къара. Мен  кучелекни  эвге  кетирдим.  Адыны  Къарабаш  къойдым.  Къарабашкъа  вакътында  аш  берем,  кезмеге  чыкъарам.

5. Эвге  вазифе:  Сизнен  берабер  яшагъан  айван  акъкъында  инша  язынъыз.