Научная статья: ВАЖНОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ВИРТУАЛЬНЫХ ЛАБОРАТОРИЙ В ПРЕПОДАВАНИИ БИОФИЗИКИ

ВАЖНОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ВИРТУАЛЬНЫХ ЛАБОРАТОРИЙ В ПРЕПОДАВАНИИ БИОФИЗИКИ

BIOFIZIKA FANINI O‘QITISHDA VIRTUAL LABORATORIYALARDAN FOYDALANISHNING AHAMIYATI

Вохидова Қундуз Рустамовна

Биофизика фани ўқитувчиси

БУХАРСКИЙ ТЕХНИКУМ ОБЩЕСТВЕННОГО

ЗДОРОВЬЯ ИМЕНИ АБУ АЛИ ИБН СИНО, УЗБЕКИСТАН

Виртуальные лаборатории предназначены для организации дистанционного образования, проведения опытов и лабораторных работ на виртуальном рабочем столе по различным школьным предметам в облачном приложении.

Hozirgi vaqtda hech bir zamonaviy odam o'z hayotini kompyutersiz tasavvur qila olmaydi. Biz axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) jadal rivojlanayotganiga guvoh bo‘lamiz. Bu rivojlanish ta'lim jarayoniga katta ta'sir ko'rsatmoqda. Asosiysi bu texnologiyalarni talabalarning bilim va ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradigan tarzda o'quv jarayoniga to'g'ri integratsiya qilish va joriy etishdir. Shu bois o‘quv jarayoniga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining joriy etilishi bilan multimediali o‘quv qo‘llanmalaridan nafaqat ma’ruza, balki laboratoriya mashg‘ulotlarida ham virtual laboratoriya ishi ko‘rinishida foydalanish dolzarb bo‘lib qoldi. Biofizika fanida o’tkaziladigan laboratoriya ishlari nafaqat foydali, balki juda qiziqarli. Ammo barcha tajribalarni ham real hayotiy rejimda amalga oshirish mumkin emas yoki kerak emas, bunday holatlarda vizualizatsiya va natijalarni olish uchun virtual laboratoriyalar eng to’g’ri keladigan electron resurslardir. Vizualizatsiya turli hodisalarning mohiyatini osonroq va chuqurroq tushunishga yordam beradigan eng samarali o'qitish usullaridan biridir. Vizualizatsiya va modellashtirish, ayniqsa, faqat statik tasvir bilan tushunish qiyin bo'lgan dinamik, o'zgaruvchan ob'ektlar va hodisalarni o'rganishda foydalidir.Ammo bir savolga aniq javob berishga to’g’ri keladi: qay biri yaxshiroq, haqiqiy ob'ektmi yoki ekrandagi modelni kuzatish? Laboratoriya ishlarini olib borishning har qanday texnologiyasi o'zining afzalliklari va kamchiliklariga ega, uni o'tkazish uchun ma'lum shartlar zarur.

Bugungi kunga kelib interaktiv, multimediaga boy ta’lim resurslaridan foydalanganda zamonaviy ta’lim jarayoni yanada samarali bo‘lishi aniqlandi. Bu talablarga eng yaxshi ta'lim resurslari va virtual tizimlar javob beradi. Bunday elektron resurslarga misol sifatida kompyuter ta’lim muhitida real dunyo ob’yektlarining xatti-harakatlarini taqlid qila oladigan va o‘quvchilarga biofizika, kabi ilmiy va tabiiy fanlar bo‘yicha yangi bilim va ko‘nikmalarni egallashga yordam beradigan virtual laboratoriyalarni keltirish mumkin.

"Virtual laboratoriya" nima? V. V. Truxin ta'rifiga ko'ra, virtual laboratoriya - bu haqiqiy o'rnatish bilan to'g'ridan-to'g'ri aloqa qilmasdan yoki ular mavjud bo'lmaganda tajribalarni amalga oshirishga imkon beruvchi dasturiy-apparat majmuasi.Avvalo , masofaviy kirish imkoniyatiga ega bo'lgan laboratoriya sozlamalari bilan ish olib boriladi, bu esa haqiqiy laboratoriya, sozlashni boshqarish va olingan ma'lumotlarni raqamlashtirish uchun dasturiy ta'minot va apparat vositalarini, shuningdek aloqa vositalarini o'z ichiga oladi. Bunda barcha jarayonlar kompyuter yordamida modellashtiriladi.

Ta'limda virtual laboratoriya yaratishning zaruriyai aksariyat hollarda haqiqiy laboratoriyalardan foydalanishning imkoni mavjud emasligi yoki laboratoriya ishini o’tkazishda va texnika xavfsizligini ta’minlashda yuzaga keluvchi qiyinchiliklar tufayli paydo bo'ldi. Hozirgi vaqtda zamonaviy kompyuter texnologiyalari maxsus asbob-uskunalarsiz real sharoitda farqlash qiyin bo'lgan jarayonlarni dinamik tarzda ko'rish va kuzatish imkonini beradi. Shuningdek vaqtni "masshtablashtirish" imkonining mavjudligi ahamiyatlidir. Masalan, laboratoriya ishida qisqa vaqt ichida sodir bo’ladigan jarayonni sekinlashtirgan holda kuzatish yoki juda uzoq vaqt davom etadigan jarayonni (bir necha yil davomida sodir bo’ladigan holatlar) tezlashtirishi mumkin. Bu esa jarayonlarning nozik jihatlarini anglab yetish va jarayonga chuqurroq kirib borish imkonini beradi.

Zamonaviy talaba o‘tgan asr talabasidan ta’lim jarayonida va barcha sohalarda axborot texnologiyalaridan keng foydalana olishi bilan bilan ajralib turadi. Zamonaviy talabalar kompyuterda erkin ishlay oladi, kompyuter modellari bilan tanish,turli dasturlarda ishlash ko'nikmalariga ega va zamonaviy kompyuter texnologiyalari va audio-video uskunalari tomonidan taqdim etilgan imkoniyatlardan xabardor. Kompyuter modellariga asoslangan seminarlarda talaba unga yaqin bo'lgan yangi virtual dunyo bilan muloqotga kirishadi (virtual dunyo bilan kompyuter o'yinlari orqali allaqachon tanish bo'lgan), natijada talabaning fanga bo’lgan intilish kuchayadi, ta'lim samaradorligi oshiradi. Bilim olish sifatini sezilarli darajada yaxshilaydigan kuchli qo'shimcha motivatsiya yaratadi.

Talabalar biofizika fanidan laboratoriya ishlari davomida tajribalar o'tkazish va asboblarni tushunish hamda ulardan foydalanish ko'nikmalariga ega bo'ladi. Olingan eksperimental ma'lumotlardan mustaqil xulosalar chiqarishni va shu bilan nazariy materialni chuqurroq va to'liq o'zlashtirishni o'rganish mumkin bo'ladi. Virtual laboratoriyalarni yaratishning maqsadlaridan biri o'rganilayotgan jarayonlarni har tomonlama vizualizatsiya qilish istagi, asosiy vazifalardan biri esa talabaga ularning mohiyatini eng to'liq idrok etish va tushunish uchun tayyorgarlik ko'rish imkoniyatini berishdir.

Virtual laboratoriyalar ko'rgazmalilikni, interaktivlikni oshirishga, shuningdek, talabalarning bilim va ijodiy faolligini shakllantirishga yordam beradi. Ular atrof olamdagi ob'ektlar va jarayonlarni modellashtirish, haqiqiy laboratoriya uskunalaridan foydalanish imkonini beradi. Har bir virtual laboratoriya ishining nazariy bosqichida talaba ma’lumotlar bilan tanishadi, tajriba qismida kuzatish imkoniga ega bo’ladi, topshiriqlar qismida vazifalarni bajaradi (masalan, berilgan test topshiriqlarini yechadi) va bajarilgan ishlar yuzasidan xulosalar chiqaradi.

Talabalar, odatdagidek laboratoriya ishlarini daftarga yozib olishlari, laboratoriya ishining maqsadi, jihozlari, ishning borishini jadval shaklida to’ldirishlari mumkin. Birgalikda ish tartibini muhokama qilib, qanday natijalarga erishganliklarini xulosa sifatida yozishlari ham mumkin.

Virtual laboratoriyalarning afzalliklari quyidagilar:

• Motivatsiyani orttirish;

• Ta’lim sifatini oshirish;

• Dars jarayonini qiziqarli tarzda tashkil etish;

• Uskunalar yetishmovchiligini qoplash;

• Oqituvchiga vaqtidan unumli foydalanish imkonini berish;

• Texnika xavfsizligini odatdagidan ko’ra ko’proq ta’minlash imkonining mavjudligi;

• Har bir laboratoriya mashg'ulotidan oldin asboblarni o'rnatish, qayta yig'ish, asboblarni tekshirish, ularni joyiga qo'yish uchun vaqt sarfining yo’qligi;

• Turli sharoitlarda qisqa vaqt ichida bir nechta tajribalar o’tkazish, so’ngra natijalarni umumlashtirish va xulosa chiqarish imkonini berish;

• Oddiy sharoitlarda imkonsiz bo'lgan tajribani o'tkazish imkonini berish (masalan, jarayon uzoq muddatli bo'lsa yoki maxsus o'rnatishlarni talab qilsa).

• laboratoriya ishlarini bajarish orqali talabalarni real jarayonlarga tayyorlash, muvaffaqiyatsiz tajribani takrorlash va xatolarni tuzatish;

• masofaviy ta’limni amalga oshirish;

Bundan tashqari, virtual laboratoriya ishi ba'zi mavzularni o'tkazib yuborgan talabaga bo'shliqlarni to'ldirish imkonini beradi, talaba vazifani ta'lim muassasasida yoki uyda ham bajarishi mumkin. Laboratoriya ishlarining bu turi talabaga mustaqil o‘rganish imkonini beradi. O‘quv jarayonining muvaffaqiyati uning ilmiy xarakterga ega bo‘lishi, izchil va tizimli o‘rganish, ko‘rgazmalilik, ta’limdagi ongli va faolligi, o‘quvchilarning mustaqil ta’limi kabi asosiy tamoyillarga rioya etilishiga bog‘liq. Bilimlarni ongli va faol o'zlashtirish nafaqat o'rganilayotgan materialning mazmuniga, balki o'quv jarayonining o'ziga bo’lgan qiziqishga ham bog’liq. Mustaqil ish jarayonida va eksperiment o`tkazishda onglilik va faollik rivojlanadi.

Virtual laboratoriyalardan dars jarayonida foydalanish talabaning fanga bo‘lgan qiziqishni sezilarli darajada oshirishga xizmat qiladi va talabalarning mustaqil ishlashlari bilan birga, nafaqat tabiiy fanlar bo‘yicha bilimlarni, balki qiziqarli va zamonaviy texnologiyalar, kompyuterlar bilan ishlash tajribasini ham egallash imkonini beradi. Talabalar ma'lum bir dars mavzusi bilan cheklanmagan holda tadqiqot faoliyati bilan shug'ullanish va ma'lumotlarni o'zlari tahlil qilish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Darsda talabalarning faoliyatini tashkil etish, o'quv jarayonini individuallashtirish, darsni nazorat qilish mumkin bo'ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Матлин А. О., Фоменков С. А. Методика построения виртуальной лабораторной работы с помощью автоматизированной системы создания интерактивных тренажеров // Известия Волгоградского государственного технического университета. 2012. № 12. С. 142-144.

2. Трухин А. В. Использование виртуальных лабораторий в образовании // Открытое и дистанционное образование. 2002. № 4 (8). С. 67-69.

3. Дозоров В. А., Дозоров Е. В. Виртуальный лабораторный практикум как одна из эффективных форм урока в инновационной школе : сборник материалов III Международной научно-практической конференции «Организация довузовской подготовки в условиях проведения Единого государственного экзамена». Омск, 2012. С. 27-31.

4. Решетина, Т. К. Возможности применения Web-технологий для создания школьной цифровой биолаборатории / Т. К. Решетина, Н. В. Бусарова. — Текст : непосредственный // Педагогика высшей школы. — 2017. — № 4.1 (10.1). — С. 60-62.