Научная статья : Духовно-нравственное развитие и воспитание

Абдуллаева Гулрух Каримовна

8-школа, город Каган, Бухарская область, Узбекистан

Воспитание национального достоинства составляло фундамент нравственного совершенствования личности. Высокое чувство национального достоинства предполагало и осуждение поведения, порочащего нацию, что способствовало воспитанию ответственности перед родным народом за свое доброе имя, а перед другими народами — за доброе имя своего народа.

Ёшларимизнинг ҳозирги кунда кучли билим эгаси, давр билан ҳамнафас бўлиши давр тақозоси бўлиб қолмокда. Олаётган билимлари ва тарбиялари амалда кўникма ва малакалар ҳосил қила оладиган, хаётда уни қўллай биладиган даражада бўлиши керак. Шу сабабли, таълим-тарбияни хаёт ва давр билан, янгиликлар ва сиёсат билан боғлик ҳолда олиб борилади.

Асосий мақсадимиз келажакда ёшларни бахтли ҳаёт кечириши, ватанига ва халқига содиқ бўлиши, соғлом ва узоқ умр кўришини таъминлаш ва шунга қараб тарбия-таълим принципларини амалга оширишдир. Келажак ёшлари маънавиятли ва кенг дунёқараш соҳиби бўлиши учун бор имкониятларни ишга солиб, виждонан ишлаш зарур. Ёшларимизнинг маънавиятли бўлиб етишиши таълим берувчиларга кўп жиҳатдан боғлиқ.

Ҳозирги кун талабидан келиб чиққан ҳолда ўқувчиларни маънавий-аҳлоқий тарбиялаш учун ўқитувчи қуйдаги талабларга жавоб бериши керак:

-инсонпарвар, ўқувчиларни севиши, барчасига бирдек фарзандига бўлгандек муносабати;

-улғайиб келаётган ёш авлодни ҳар томонлама тушиниш, уларга бу борада амалий ёрдам бериш;

-ҳар бир ўқувчининг психологик хусусиятларини инобатга олиш, уларнинг ёш хусусиятларини ҳисобга олиш;

- ақлий, жисмоний, маънавий, руҳий, эстетик жиҳатдан ёшларни фарқлай олиш;

- таълим- тарбия жараёнида ўқитувчи адолатли ва холисона жиҳатдан ёндошиши;

- маънавий- аҳлоқий сифатларда шахсий намуна кўрсатиш ( чекмаслик, спиртли ичимликларни, наркотик моддаларни истеъмол қилмаслик, қўпол муомалада бўлмаслик ва ҳ.к.);

- ўқувчиларнинг касб танлашларида амалий ёрдам бериш, маслаҳатларини аямаслик;

- жонкуяр, ташаббускор, ўз касбининг устаси ва фидоий бўлиш;

- ёшларнинг касбий- кўникма ва малакаларини тўғри шакиллантириш, касбига бўлган муҳаббатини янада ошириш;

- таълим жараёнида замонавий технологияларни қўллай билиш;

- келажакка умид уйғотиш.

Юқорида кўрсатиб ўтилган талаблар билан чекланиб қолмасдан ҳар бир педагог-ўқитувчи ўз касбини севувчи, жонкуяри, изланувчанлиги асосида иш олиб бориш муҳим ҳисобланади. Ўқувчиларни маънавий-аҳлоқий жиҳатдан тарбиялашда ўқитувчи миллий-маънавий қадриятлар ҳақидаги тушунчалар бериб ўтиши керак.

Ёшлар онгига миллий-маънавий қадриятларимизни сингдириш учун биз жуда катта бой меросга эгамиз. Жумладан, зардўштийлик динининг муқаддас диний асари ҳисобланмиш “Авесто” дан унумли фойдаланиш самарали ҳисобланади. Чунки, аждодларимизнинг энг мўътабар қўлёзма асарининг мўътабарлиги, қиммати шундан иборатки, бу асар диний, фалсафий, сиёсий, ижтимоий – тарихий маълумотга эга бўлиш билан бир қаторда таълимий – тарбиявий аҳамиятга эгалидир. Шунинг учун ҳам бу асар бизнинг маънавий бойлигимиз ҳисобланади. Талаба – ёшларимизни миллий-маънавий қадриятлар билан бойитишда “Авесто” билан бирга “Қуръони Карим” ва “Ҳадиси Шариф” каби муқаддас манбаларнинг аҳамияти беқиёс.

Ҳар бир шахснинг, жамиятнинг равнақ топишида аҳлоқнинг асосий роли тасвирланади. Зеро, жамият аъзоси бўлган ҳар бир кишининг ахлоқсизлиги жамиятга қай даражада зарар етказса, яхши ахлоқли кишилар унинг равнақига шунча ҳисса қўшадилар.

Ҳадисларда инсоннинг камолга етиши учун талаб этиладиган инсоний фазилатлар акс эттирилган бўлиб, булар меҳр-оқибат кўрсатиш, саҳийлик, очиқ кўнгиллилик, ота-она ва катталарга , қариндошларга ғамхўрлик, ҳурмат, фақир-бечораларга мурувват, Ватанга муҳаббат, меҳнат ва касб-ҳунарни улуғлаш, ҳалоллик, поклик, ўзаро дўст, тинч-тотув бўлиш ва бошқалардан иборат.

Авесто ва Урхун-Энасой битикларининг аҳамияти, қиммати барча даврларда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмаган. Ана шундай тарихий манбаларнинг маънавий кучи Марказий Осиёда уйғониш даврининг юзага келишига асос бўлиб хизмат қилган. Мазмун жиҳатдан ҳар икки давр маънавиятида, яъни умуман Уйғониш даври маънавий-маданий ҳаётида инсоний қадриятларнинг юксак хислатлари – илмга интилиш, билимни кучайтириш, ақлни улуғлаш, инсонийлик, руҳий покланиш, аҳлоқий камолотга эришув, адолат, ижтимоий юксалиш, барча учун бахт-саодат, дўстлик-биродарлик, комил инсонни тарбиялаш каби масалалар олға сурилган. Шуниннг учун ҳам бу даврдаги олим, мутафаккир, донишманд, санъаткорларнинг кўпчилиги юқорида қайд этилган юксак хислатларни амалга ошириш мақсадида ижод қилдилар. Яна бу даврлар тарихда маданий юксалишнинг “Олтин даври” ҳам деб аталади.

Ёш авлодга миллий-маънавий қадриятлар бўйича маълимотларни ахборотларга айлантириб етказиб беришга ота-боболаримиздан бизгача етиб келган улкан бой маъавий меросдан кенг фойдаланиш йўллари ёритилади. Ўқувчиларга бу борада билим беришда маълум бир тизимга асосланган ҳаракатларни бугунги кун талабларига жавоб берадиган қилиб фойдаланиш имконияти яратилади. Бунда: биринчидан, қадриятлар тўғрисида тўлиқ маълумотлар бериш; иккинчидан, қадриятлар тўғрисидаги маълумотларни тематикаларга ажратиш; учинчидан, маълум бир тематиканинг моҳиятини ёритиш; тўртинчидан, миллий қадриятларнинг маънавий жиҳатларини ёритувчи маълумотларни тўплаш; бешинчидан, миллий-маънавий қадриятларни бир бутун тизимга келтириш талаб қилинади.Ўқувчиларда маънавий-аҳлоқий сифатларни таркиб топтириш орқали атроф-муҳитга нисбатан онгли муносабатини шакллантириш мумкин. Ўқувчиларда табиат билан боғлиқ бўлган билимларни бойитишда қуйидагиларга эътибор қаратиш мақсадга мувофиқ бўлади: табиат сирларини ўргатувчи манбалар билан ишлаш; маълумотлар моҳиятини тўлиқ англаш; табиатда рўй берадиган табиий воқеалар сабабларини ўрганиш; табиий қадриятлар моҳиятини онгли равишда қалбга жо қилиш; ота-боболаримиздан бизгача етиб келган манбаларга бефарқ бўлмаслик; табиатни авайлаб асраш; атроф-муҳит билан таништиришда унинг жозибаси ва фойдали томонларини тушунтириб кетиш орқали самарадорликка эришиш мумкин