Металдар– Электр то?ы мен жылуды жа?сы ?ткізетін, пластикалы? ?асиеті жо?ары, жылтыр заттар. М?ндай ?асиеттерді? болуы металдарды? ішкі ??рылымымен байланысты.
Металдарды? (сынаптан бас?а) кристалды? тор к?здерінде металл атомдары орналас?ан. Олар бір-бірімен металды? байланыспен байланысады. Металдарды? иондану энергиясы аз бол?анды?тан оларды? валенттік электрондары о?ай б?лініп, б?кіл кристалды? бойында еркін ?оз?ала алады. Сонды?тан оларды? жиынты?ын электрон газы деп те атайды. Су ерітінділеріндегі реакциялар ?шін металды? активтілігі оны? активті ?атарда?ы орнына байланысты.
Металдарды? ?аттылы?ы, температура?а т?зімділігі к?нделікті т?жірибеде шешуші р?л ат?арады. Егер шыны хроммен кесілсе, ал цезийді адам тырна?ымен-а? кесе алады. Кейбір металдар ж?мса? (к?міс, алтын, т.б.) бол?анды?тан таза металдарды? орнына оларды? бір-бірімен ??ймалары ?олданылады. Е? ал?аш алын?ан ??ймаларды? бірі – ?ола.
Темір мен оны? ??ймалары (шойын, болат) ?ара металдар, ал ?ал?андары т?сті металдар; алтын, к?міс, платина химиялы? реактивтергет?зімділігіне байланысты асыл металдар; сумен ?рекеттесіп сілті т?зетін металдарды сілтілік (Lі, Na, K, Rb, Cs), ал жер ?ыртысыны? негізін ??райтындарын сілтілік жер металдар; массалы? ?лесі 0,01%-дан аспайтындарын сирек металдар деп атайды. ?нерк?сіпте металдарды негізінен пирометаллургия,гидрометаллургия ж?не электрметаллургия ?дістерімен алады. Металдар электр сымдарын, т?рмыс?а ?ажет б?йымдар (?азан, бал?а, т.б.) жасауда, т.б. ке?інен ?олданылады.
Металдарды алу т?сілдері
??рамында металл ?осылыстары бар минералдар мен тау жыныстарынан металды ?нерк?сіптік жолмен беліп алу экономикалы? тиімді болса, олар кен деп аталады.
Металдар таби?и кендерден алынады. Кендегі металды бос жынысынан айыру ар?ылы байыту ж?ргізіледі — оларды? бірі флотация?дісі. Алу ?дістері металдарды? химиялы? белсенділіктеріне негізделген.
?аза?стандагы металл кендері ж?не металл ?ндірісі айма?тарда т?мендегідей болып шо?ырлан?ан. Металдартаби?атта кездесуі бойынша мынадай топтар?а б?лінеді:
Беріктік — материалдарды? белгілі бір жа?дайлар (к?йлер) мен шектерде ?андай да бір ?серлерді (салма? т?су, температураны? ?згерісі, магнит, электр, т.б. ?рістері, кебу немесе ісіну, т.б.) ?абылдай отырып, б?лінбей са?талу ?асиеті; сырт?ы к?штерді? ?серінен ?алпыны? ?згеруіне ж?не б?зылуына ?арсыласатын ?атты денені? касиеті.
?аттылы? (орыс. твердость ) — металды? ішіне бас?а ?аттыра? денені? кіруіне ?арсылы? жасау ?абілеті; материалдарды? жергілікті жанас?ан к?штік ?серлер кезінде беттік ?абатыны? созымды деформация?а немесе морт ?ирау?а ?арсыласу ?асиеті тексеру.
Созыл?ышты? - материалды? кирамай, пішіні мен ?лшемдеріні? ?згеру ?абілеті.
Серпімділік (Упругость)-материалды? серпімділік деформа?иясынан деформациялану ?асиеті; денені? ж?ктеме к?штер мен ?серлерді? ы?палынан ішкі к?штер туындауына байланысты деформациялану ж?не оны ?оздыр?ан ж?ктеме к?штері мен ?серлерді? ?рекеті то?та?аннан со? ?зіні? бастап?ы пішіні мен к?лемін (?атты денелер) немесе тек к?лемін (с?йы? ж?не газ т?різді денелер) толы? ?алпына келтіру ?асиеті.денені? ?лшемдері мен пішінін сырт?ы к?ш ?серін алып таста?аннан кейін ?айтадан ?алпына келтіре алу ?абілеті.
Металдарды? физикалы? ?асиеттеріне:
Жылтырлы?ы
?аттылы?ы
Электр ?ткізгіштігі
Жылу ?ткізгіштігі ж?не т.б. жатады
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«М?найгаз машиналары мен жабды?тарын жобалау.»
Практикалық сабақ №1
Тақырыбы: Металдар және олардың түрлері
Металдар туралы жалпы ұғым
Металдардың түрлері
Металдар– Электр тоғы мен жылуды жақсы өткізетін, пластикалық қасиеті жоғары, жылтыр заттар. Мұндай қасиеттердің болуы металдардың ішкі құрылымымен байланысты.
Металдардың (сынаптан басқа) кристалдық тор көздерінде металл атомдары орналасқан. Олар бір-бірімен металдық байланыспен байланысады. Металдардың иондану энергиясы аз болғандықтан олардың валенттік электрондары оңай бөлініп, бүкіл кристалдың бойында еркін қозғала алады. Сондықтан олардың жиынтығын электрон газы деп те атайды. Су ерітінділеріндегі реакциялар үшін металдың активтілігі оның активті қатардағы орнына байланысты.
Металдардың қаттылығы, температураға төзімділігі күнделікті тәжірибеде шешуші рөл атқарады. Егер шыны хроммен кесілсе, ал цезийді адам тырнағымен-ақ кесе алады. Кейбір металдар жұмсақ (күміс, алтын, т.б.) болғандықтан таза металдардың орнына олардың бір-бірімен құймалары қолданылады. Ең алғаш алынған құймалардың бірі – қола.
Темір мен оның құймалары (шойын, болат) қара металдар, ал қалғандары түсті металдар; алтын, күміс, платина химиялық реактивтергетөзімділігіне байланысты асыл металдар; сумен әрекеттесіп сілті түзетін металдарды сілтілік (Lі, Na, K, Rb, Cs), ал жер қыртысының негізін құрайтындарын сілтілік жер металдар; массалық үлесі 0,01%-дан аспайтындарын сирек металдар деп атайды. Өнеркәсіпте металдарды негізінен пирометаллургия,гидрометаллургия және электрметаллургия әдістерімен алады. Металдар электр сымдарын, тұрмысқа қажет бұйымдар (қазан, балға, т.б.) жасауда, т.б. кеңінен қолданылады.
Металдарды алу тәсілдері
Құрамында металл қосылыстары бар минералдар мен тау жыныстарынан металды өнеркөсіптік жолмен беліп алу экономикалық тиімді болса, олар кен деп аталады.
Металдар табиғи кендерден алынады. Кендегі металды бос жынысынан айыру арқылы байыту жүргізіледі — олардың бірі флотацияәдісі. Алу әдістері металдардың химиялық белсенділіктеріне негізделген.
Қазақстандагы металл кендері және металл өндірісі аймақтарда төмендегідей болып шоғырланған. Металдартабиғатта кездесуі бойынша мынадай топтарға бөлінеді:
Бағалы металдар: Рутений, Родий, Палладий, Осмий, Иридий, Платина
Практикалық сабақ №2
Тақырыбы: Металдардың қасиеттері
2.1 Металдардың механикалық қасиеттері
2.2 Металдардың физикалық қасиеттері
2.3 Металдардың химиялық және технологиялық қасиеттері
Механикалық қасиеттер
1) материалдардың сырттан түсетін күштерге қарсылық ету қабілеті, олардың қатарына беріктік, қаттылық, созылғыштық және серпімділік жатады;
2) әр түрлі жағдайда күштің әсеріне металдан жасалған дененің қарсы тұру кабілеттілігін бейнелейтін касиет.
Түрлері:
Беріктік
Қаттылық
Созылғыштық
Серпімділік
Беріктік — материалдардың белгілі бір жағдайлар (күйлер) мен шектерде қандай да бір әсерлерді (салмақ түсу, температураның өзгерісі, магнит, электр, т.б. өрістері, кебу немесе ісіну, т.б.) қабылдай отырып, бүлінбей сақталу қасиеті; сыртқы күштердің әсерінен қалпының өзгеруіне және бұзылуына қарсыласатын қатты дененің касиеті.
Қаттылық (орыс. твердость ) — металдың ішіне басқа қаттырақ дененің кіруіне қарсылық жасау қабілеті; материалдардың жергілікті жанасқан күштік әсерлер кезінде беттік қабатының созымды деформацияға немесе морт қирауға қарсыласу қасиеті тексеру.
Созылғыштық - материалдың кирамай, пішіні мен өлшемдерінің өзгеру қабілеті.
Серпімділік (Упругость)-материалдың серпімділік деформаңиясынан деформациялану қасиеті; дененің жүктеме күштер мен әсерлердің ықпалынан ішкі күштер туындауына байланысты деформациялану және оны қоздырған жүктеме күштері мен әсерлердің әрекеті тоқтағаннан соң өзінің бастапқы пішіні мен көлемін (қатты денелер) немесе тек көлемін (сұйық және газ тәрізді денелер) толық қалпына келтіру қасиеті.дененің өлшемдері мен пішінін сыртқы күш әсерін алып тастағаннан кейін қайтадан қалпына келтіре алу қабілеті.
