М??А?АЛИ МА?АТАЕВ: «ЖАПЫРА?-Ж?РЕК, ЖАС ?АЙЫ?»

7

МҰҚАҒАЛИ МАҚАТАЕВ: «ЖАПЫРАҚ-ЖҮРЕК, ЖАС ҚАЙЫҢ»

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: оқушыларды қазақ халқының әйгілі ақындарының өмірімен, шығармашылық жолымен жан-жақты таныстыра отырып, ұлы қаламгерлердің өмірінен, олардың шығармаларынан үлгі-өнеге алуына, сөйлеу тілін дамытуға, сөздік қорын молайтуға ықпал ету; терең ойлы, кең тынысты үнімен ұрпағына танымдық та, тәлімдік те таусылмас мол мұра қалдырған М.Мақатаевтың сөз өнері деп аталатын құдіретті ордада алатын орны туралы мәлімет беру.

Дамытушылық: оқушының бойында поэзияға, мемлекеттік тілге деген сүйіспеншілікті оятып, мәнерлеп оқу қабілетін дамыту, өлеңнің құрылымын талдау, ұйқастың түрін ажырата білуге үйрету, шығармаға жанрлық талдау жасау.

Тәрбиелік: Мұқағали ақынның ақындық құдіретіне оқушылардың көзін жеткізу, иландыру, өлеңнің мазмұны мен мәнін оқушы бойына сіңіру, ұлттық сана, ұлттық тәлімді қалыптастыру, ақынның өлеңдерінен үлгі-өнеге алуға, әдептілікке тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: ақынның суреттері, өлеңдер жинағы, әндер жинағы, ақын туралы қанатты сөздер, тірек-сызба, өлеңдер, интерактивті тақтада берілген сөздер, бейнежазба, И.Расылханның орындауында «Жапырақ-жүрек» әні.

Сабақтың түрі: жаңа материалды түсіндіру.

Сабақтың әдісі: жаңа технология түрлерін пайдалану.

Жаңа сөздер: қайың, беймәлім, нәр алдық, семсе мың жүрек, құрдасы келер заманның.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру сәті.

2. Мақсат қою.

3. Жаңа сабақты түсіндіру.

Жоспар:

1. Ақынның өмірбаны.

2. Шығармашылық жолы.

3. Оқулықтағы өлеңді оқып, мазмұнын түсіндіру.

4. Сөздікпен жұмыс.

5. Ән тыңдау.

Өлең оқылады.

Мұғалімнің сөзі:

Қарасаз, Қарашалғын өлеңде өстім,

Жақсы жыр жазсам, халқым, елеңдестің.

Өлсе өлер Мұқағали Мақатаев,

Өлтіре алмас алайда өлеңді ешкім!

Сұрақтар:

• Балалар, сендер бұл өлеңді естідіңдер ме?

• Бұл кімнің өлеңі?

• Иә, бұл қазақ поэзиясының алыбы – Мұқағали ағамыздың өлеңі.

Үй тапсырмасын тексеру.

ІІ. Полиглот ойыны. Абай өлеңдерінен.

1. Жасымда ғылым (наука, science) бар деп ескермедім.

2. Желсіз түнде (ночь, night) жарық ай (луна, ).

• Сонымен, біз қандай ақындардың өмірімен, шығармашылығымен таныстық?

• Абай Құнанбаев, Жамбыл Жабаев, Шәкәрім Құдайбердіұлы сияқты ақындардың өмірімен және шығармашылығымен таныстық.

• Осы тақырыпта сабағымызды жалғастыра отырып, аяңлы азамат, ақиық ақын Мұқағали Мақатаевтың өмірінен сыр шертеміз.

Жаңа сабақ барысы:

1. Балаларға алдын ала тапсырма беріледі. Осы тапсырманы сұрау мақсатында балалрға сұрақтар қою. Балалар жауап бере отырып, тірек-кесте шығарады.

Сұрақтары:

1. Қай ақын туралы мәлімет дайындау керек еді?

2. Мұқағали Мақатаев кім?

3. Өмір сүрген жылдары.

4. Қайда оқыды?

5. Еңбек еткен жылдары.

6. Оның қандай еңбектерін білесің?

Жаңа сабақ бойынша тірек сөздермен жұмыс:

Ақиық ақын – известный, именитый поэт

Жетім-жесір – осиротевшие, осиротелые

Ұлан – новое молодое поколение

Тегі – происхождение

Тіршілік – жизнь, существование

Қысылыс – затруднительное положение

Қайың – береза

Жанымды айырбастайын – поменяемся душами

Нәр алдың – питался

Құрдасы келер заманның – ровесник будущей эпохи

Мәтінмен жұмыс (106-бет):

а)Мұғалімнің оқуы;

ә)Балалардың оқуы;

б)Мәтіннің мазмұнын сұрау;

«Менің анкетам» өлеңінің нұсқасын оқушы оқиды.

Менің анкетам

• Туған жерің?

• Ұланымен Қарасаз деп аталатын ауылдың.

• Туған жылың?

• 1931. Құрдасымын Шәмілдің.

• Партияда барсың ба?

• Жоқпын. Бірақ коммунистік көзқараспен қараймын.

• Шыққан тегің?

• Шаруамын. Бар тірліктен бағалы оны санаймын.

• Білімің ше?

• Орташа ғой. Алайда өзім жоғары бағалаймын.

• Ана тілің?

• Қазақша. Қысылғанда орысша да, немісше де тағы бар.

• Қайда істедің?

• Мынау «Еңбек кітапшамнан» тауып ал.

Оқымаған, дипломсыз демесең,

Бір басымнан бар мамандық табылар.

• Міндеттісің бе әскерге?

• Міндеттімін. Біздің әлі жас кеуде.

Жауынгердің ұлымын ғой

Жанын қиған Мәскеуде.

• Сөгіс алып көрдің бе?

• Ол жағынан періште едім дей алмаймын

Мен мүлде.

Ойлы-қырлы бұл өмірде болады ғай мүлт кету.

• Шетелдерде болдың ба?

• Болғаным жоқ.

Олар маған тұрған да жоқ қол бұлғап.

Қалсам болды, өлсем болды жәйіммен

Осы отырған орнымда-ақ.

• Мекенжайың?

• Мекенжайым – жер менің,

Жерде жүрген ақын деген пендемін.

Қалам, қағаз, уақыт бер тек аздаған,

Мен өмірді жырлау үшін келгенмін.

Мұқағалидың «Жапырақ-жүрек, жас қайың...» өлеңімен таныстыру. Мазмұнын түсіндіру. Талдау. Шумақ, бунақ, буын санын табу, ұйқас түрін ажырату.

Жазылар естеліктер мен туралы,

Біреулер жан еді дер өр тұлғалы.

Біреулер тұлпар еді деуі мүмкін,

Бүтінделмей кеткен бір ер-тұрманы.

Келесі кезек естеліктерге беріледі. Зайыбы Лашын Әзімжанова және Нұрғиса Тілендиевтің естеліктері. Оның отбасы жайлы бейнежазба көрсету.

Лашын Әзімжанова:

«Мұқағалидың тілі бай, халық тілі еді ғой. Ол халқын қалай сүйсе, халық та солай сүйді. Осыған жырларына жазылып жатқан белгілі сазгердердің де, әуесқой сазгерлердің де әсем әндері, қолына қалам алған ақындардың арнау өлеңдері, суретшілердің жасап жатқан бірінен бірі өтетін портреттері, тағы басқа да дүниелері – бәрі-бәрі куә. Олардың қай-қайсысы да халық сүйіспеншілігінің белгісі болса керек. Лауреаттықты «жоғарғы топ», мықты ағалары қимаса да, ел-жұрты ыстық ықыласына бөлеп, әлдеқашан шын бағасын, зор құрметін беріп те қойған. Мұқаң халқына піріндей сенді.

Сондықтан:

Әрине суық қайғы, суық қайғы

Көңілін халқың бірақ суытпайды.

Егер де халық өзі ұмытпаса,

Бақыл бол, халқың сені ұмытпайды.

Қайырымсыз қағазға елің бас ұрмайды,

Саған деген сағыныш басылмайды.

Табытыңды жасырса, жер жасырар,

Ал, уақыт, өзіңді жасырмайды! – деп, тірі күнінде ол өзінің «Жан азасы» толғауында алтын әріппен жазып кетті емес пе!»

Нұрғиса Тілендиев:

«Мұқағали дүниеден өткен соң қатты күйзелдім. Жүрегім әлсіреп, екі айға жуық емханада жаттым. Арада екі ай өткен соң жұмысқа киетін пешпенттің қалтасынан хат шықты. Мұқағалидың жазуы. «Аға, мен ғой. Дертім қозып барады. Не боларын білмеймін? Мынаған назар аударып көрерсіз»,– депті.

Емханада қатты ауырып жатқанда маған жіберген сол өлеңі «Есіңе мені алғайсың» екен. Жаным күйзеліп отырып, ақын інім көз жұмғаннан кейін екінші айдың ауыр бір күнінде әлгі өлеңге ән жаздым.

Міне, аяулы Мұқағалиымды бүгін де есіме алып отырмын».

Осы жерде «Есіңе мені алғайсың» әні орындалады.

Сабақты бекіту.

Сұрақтар:

• Балалар, ақын деп кімді айтамыз?

• Ақын – өз жанынан өлең шығаратын өнер иесі.

• Бүгін біз сабақта қай ақынмен таныстық?

• Бүгін біз Мұқағали Мақатаевпен таныстық.

• Жергілікті қандай ақындарды білесіңдер?

• Ақұштап.Бақтыгереева, Қадыр Мырза Әли, Ш.Қыдырниязова, Жұбан Молдағалиев, Махамбет Өтемісұлы.

• Біздің қаламыздың көшелерінде қандай ақындардың суреттерін көріп жүрсіңдер?

• Ақұштап Бақтыгереева, Қадыр Мырза Әли, Жұбан Молдағалиев.

Балалар тақтаға тірек-сызба құрастырады, осы бойынша жаға тақырыпты әңгімелейді. Балалар тапсырманы орындап жатқанда, Мұқағали Мақатаевтың тағы басқа да өлеңдері орындалып жатады. «Қайырлы түн», «Қара өлең», «Елім барда».

Үй тапсырмасы: Ақынның өмірбаянын мазмұндау.

Өлеңді жаттау.

Шығармашылық тапсырма орындау (кестені толтыру)

Бағалау.

Сабақты қорытындылау.

Поэт Мұқағали Мақатаев оставил после себя незабвенный памятник – свою поэзию. Положенные на музыку эти стихи стали народными песнями.