Конспект урока на тему "Дауыссыз дыбыстардың емлесі"

Қарабалық ауданы, Примағынай негізгі мектебінің

қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі

Айкадамова Гульшат Хамитовна

Тақырыбы: Дауыссыз дыбыстардың емлесі.

Мақсаты:

Білімділік: Дауысты дыбыстардың емлесін меңгерту, айтылуы мен жазылуындағы ерекшеліктерді ажырата білуге баулу;

Дамытушылық: Шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру,Сөйлеу мәдениетін сөздік қорын молайту.

Тәрбиелік: Адамгершілікке, ұлтжандылыққа, тілге құрмет көрсетуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Әдісі: Түсіндіру, баяндау , сұрақ-жауап,талдау.

Көрнекілігі: кесте, кеспе қағаздар,кітап

Пән аралық байланыс: қазақ әдебиеті, тарих

1. Ұйымдастыру кезеңі. (3 мин)
Психологиялық дайындық.
-Балалар, мынау ненің суреті шықты?
1-слайд - Күннің
- Балалар, күннің шуағын көргенде сендер не сезесіңдер?
- Көңілің көтеріледі. Күнге қуанамыз. Күн бізге жылу береді. Сәулесін төгеді. Күн шыққан кезде жарық болады.
-ОСЫ КҮННІҢ ШУАҒЫ БІЗГЕ ДЕ ТҮСІП ТІЛЕК ЖОЛДАПТЫ.
-СОНДЫҚТАН, бәрің бір-бірлеріңізге түрлі-түсті қағаздарға тілек жазыңыздар, жазылған тілекті оқып шығып бір-бірлеріңе тапсырыңдар.
2-слайд.
Олай болса, оқушылар,
Күндерін сәттілікке толсын!
Сіздердің алар бағаларыңыз,
Кілең «бестік» болсын! –деген тілекті күн арқылы мен де сіздерге жолдай отырып сабағымызды бастайық.
2.Үй тапсырмасын тексеру. (10мин)
-ҮЙГЕ НЕ БЕРІЛДІ?
Кезекшілер сөйлейді.
-Жақсы.Орындадық па?!
/Оқушылар жауабы/
-Олай болса,алдымен «Телефон» ойыны арқылы кім қалай, қандай деңгейде орындады соны көрейік.
-Жақсы, рақмет! Келесі жолы түсінбеген тапырмаларынды маған телефон соғып сұрап алыңыздар, жарай ма?!
-Ендеше,үй тапсырмасын тексеріп болсақ, балалар!
3.- Бүгінгі тақырыбымыз «Дауыссыз дыбыстар емлесі» деп аталады.Сабағымыздың мақсаты : дауысты дыбыстардың емлесін меңгерту, айтылуы мен жазылуындағы ерекшеліктерді ажырата білуге ;
1. ң, й, һ дыбыстарынан сөз басталмайды, олар сөздің тек ортасында не аяғында қолданылады. Мысалы:жаңа, ай, қайрат, қаһар,жай.
2. Қазақ тіліндегі дауыссыз дыбыстардың да сөз ішінде қолданылуында өзіндік ерекшеліктері бар. Мысалы, қазақтың сөздері б, в, г, ғ, д, щ дыбыстарына аяқталмайды, олар тек орыс тілінен енген сөздерде қолданылады. Мысалы:актив, отряд, клуб. Б, в, г, д әріптеріне аяқталған орыс тілінен енген сөздерге қосымша қатаң дыбыстан басталады: клуб — клубқа, актив – активке, педагог — педагогтен, завод — заводты. Сөз соныңда бұл дыбыстар қатаң болып айтылады.
4. В, ф, ц, ч, щ әріптері орыс тілінен енген сөздерде жазылады. Мысалы: физика, цирк, кофе, борщ, лифт, шифр, цифр, очерк, центнер, циркуль т. б.
Ескерту. Щ әрпі қазақтың байырғы сөздерінен ащы, тұщы ,кеще деген сөздерде ғана жазылады.
Ф әрпі араб, парсы тілдерінен енген кейбір жалқы есімдер мен бірен-саран жалпы есімдерде жазылады. Мысалы: Фарида, Фатима, Марфуға, саф (алтын), фәни (дүние) т. б.
X әрпі орыс тілінен және араб-парсы тілдерінен енген сөздерде жазылады. Мысалы: химия, археология, цех, хал, хат, тарих, кітапхана т. б.
Енді осы дауссыз дыбыстардың сөз басы, ортасы, аяғында келетін үлгілеріне сатылай кешенді талдау жасау арқылы жұмыс жүргізейік.Сабағымыз бірнеше кезеңдерден тұрады.(10мин)

4. Бірінші кезең «Сырлы сөз» деп аталады. Әр оқушыға карточкалар беремін асты сызылған сөздерге математикалық,фонетикалық талдау жасаңыздар.

1.«Ұлы халық ұрпағын үкілейді».Халық сөзіне фонетиклық талдау жасаңыз.

Халық 5ә,5д,2б.

Х –дауыссыз,

А-дауысты,ашық,жуан,езулік

Л-дауыссыз,үнді

Ы-дауысты, қысаң,жуан, езулік

Қ-дауыссыз,қатаң.

2. «Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ». Мүдде сөзіне математикалық талдау жасаңыз.5о 2 + 3

3.«Ел ертеңі-болашақ жастар » Болашақ сөзіне математикалық талдау жасаңыз.(5 мин)

5. Оқулықпен жұмыс (3мин)

262 – жаттығу, Жазбаша

Сөздерге көрсетілген жұп дауыссыздардың тиістісін жазу.

6. "Тақырыптық түйінді сөздер" топпен жұмыс (2мин)

- қалам, шар, парта ,сағат

- бала, жарық, гүл

- ракета, моншақ, лақ, ит.

Оқушыларға  сөздер банкісін беремін және "біздің тақырып банкісін" ортаға қалдырамын.

Оқушылар сөздер банкісінен   қатаңнан басталатын сөздерді тез тауып, біздің тақырып банкісіне саласыздар.

7. Тақтамен жұмыс. Сандарды сөйлет ойыны. (2мин)

Бір оқушы шығып тақтада жазылып тұрған сандардың мағынасын ашады.

42 –қазақ әліпбиіндегі әріп саны.

12- дауысты дыбыс саны.

25- дауыссыз дыбыс саны.

9- қазақ тілінің төл дауысты дыбыстары.

9- қазақ тіліне тән дыбыстар.

8. Сергіту сәті. «Көңілді күн»әніне қимыл жаттығуларын жасау.(2 мин)

9.Дәптермен жұмыс. (Күнді, тақырыпты жазу)(2мин)

Қатаң дыбыстардан басталатын сөйлем құрап жазыңыздар.

Үлгі: Таудың табиғаты тамаша.

Сатушы сағыз сатты.

10. «Кім тауып оқиды?» Мына жерде мақал- мәтел жасырынған ,егер 2 әріптен тастап оқысаңыздар таба аласыздар.Қарманған деген сөзде неше әріп,неше дыбыс,неше буын барын айту.6 әріп, 6 дыбыс,3 буын ,6 дауыссыз дыбыс,3 дауысты дыбыс бар.(ауызша) (Қарманған қарап қалмас) (3мин)

11.Үй тапсырмасы: Дауыссыз дыбыстардың емлесін оқу.

12.Сабақты бекіту:

13.Бағалау: