Конспект урока "Тематический урок по крымскотатарскому языку"

ДЕРС МЕВЗУСЫ: М.А. ПЕКИТЮВ ДЕРСИ.

ДЕРС МАКЪСАДЫ: талебелернинъ бильгилерни текрарламакъ ве пекитмек; нутукъ къабилиетини

зенгинлештирмек; ана тилине севги дуйгъуларыны арттырмакъ.

ДЕРС ДОНАТЫЛУВЫ: дерслик, даркътма васталар.

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ

I.Тешкилий къысым. Селямлашув. Баарь акъкъында къыскъа субет кечирюви.( нутукъларыны

зенгинлештирмек ичюн).

II.Эв вазифесининъ тешкерюви. Фронталь сорав. Суаль-джевап шеклинде.

III. Умумий текрарлавны кечирюв.

Урьметли талебелер, чокъ дерслер девамында буюк бир мевзу устюнде чалыштыкъ. Бу фииль мевзусыдыр. Келинъиз берабер алгъан бильгилеримизни текрарлайыкъ, ве даа да къавий тасдикълап екюнлейик.Меним биринджи суалимни дикъкъатнен динълеп джевапларынъызны манъа мисаллернен айтып бермеге керексинъиз.

1. Насыл сёзлерге фииль дейлер?

2. Фииль дереджелери ифаделеген маналарыны ве чешитлерини изаланъыз.

3. Ашагъыда берильген фииллерни истек мейилинде язынъыз:

Сара, эзе, сапа, достлаша, келе, узата, осе, йыкъыла, беклей.(-гъайды, -къайды, -кейди, -гейди)

4.Фиильнинъ керек мейили иш-арекетнинъ япылмассы я да япылмамасы огъаныны анълата, дейлер-бу догърумы?(мисаллернен тасдикъланъыз).

5.Фиильнинъ беш заманы бар. Бу насыл заманлары экен бильмейсизми, балалар? Бильсенъиз, озь билиьгилеринъизнен пайлашынъыз. (талебе тахтагъа чыкъып, заман къайделерни, мисаллер кетирип анълата).

IV. Мустакъиль вазифе илян этиле. "ЭЛИФБЕ-ШИФР" усулынен файдаланып талебелерге вазифе даркътыла. Бу вазифени биринджи беджерген талебеге (хатасы олсада) 2 балл къошула. Сакълангъан сёзлерни тапмакъ, ве бу сёзнинъ талильни айтмалылар( насыл сёз чешитинде, заманы, мейили, дереджеси, биринджи, бешинджи, секизинджи сёзлернен джумле тизип, оны синтаксис талиль этмек

23 1 15 7 2 7, 19 29 1, 22 7 3 11 17 28, 19 14 24 22 1,

13 7 15 34 4 7 12 6 11,

2 7 13 15 7 22 7,

2 1 2 1- 2 1 2 1, 23 7 16 11 10 15 7,

3 1 23 1 17 33 16 - 14 33 21 33 16.

V. Талебелер джумлелерни тизген сонъ оджанынъ ярдымынен талиль этелер.

VI. 180-инджи иш. 92 саифде. Метинни окъуп,фииллерни дефтерлерге кочюрип сайы, шахыс, дередже, заман. мейилини тайинлейик.

VII. Эв вазифеси. къайделерни текрарламакъ.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«конспект урока "Тематический урок по крымскотатарскому языку" »

____________ КЪЫРЫМТАТАР ТИЛИ № ____ 7 СЫНЫФ

ДЕРС МЕВЗУСЫ:__________________________________________________________________

ДЕРСНИНЪ МАКЪСАДЫ:___________________________________________________________

___________________________________________________________

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ

Тешкилий къысым. Селямлашув. Невбетчи талебенинъ рапорты.

Эв вазифенинъ тешкерюви. Фронталь сорав. Суаль-джевап шеклинде .

1. Микъдар ве ер зарфлары нени анълата ве насыл суаллерге джевап джевап берелер?

(бельгисиз микъдарыны., не къадар?; иш-арекетнинъ япылув я да барып токъталгъан

ерини анълата. къайда? къайдан? къаерде? не ерде? не ерден?).

2. Микъдар ве ер зарфлары джумледе насыл вазифелерде келелер?(ал, айырыджы ве

хабер; ер алы вазифесинде келелер).

Янъы мевзу устюнде чалышув. Оджанынъ анълатма сёзю.

Вакъыт зарфы

Вакъыт зарфы иш-арекетнинъ япылув вакътыны, муддетини анълата ве не вакъыт?, не заман?, не вакъыткъадже?, не вакъыттан берли? киби суаллерге джевап бере. Вакъыт зарфларына бойле сёзлер кире: шимди, бугунъ, тюневин, эрте, кеч, ярын, былтыр, сонъ, энди, тезден, якъында; эр кунь, кунъден- кунъге, йылдан-йылгъа ве башкъалары.

Вакъыт зарфлары джумледе эксериетнен вакъыт алы вазифесинде келе: Бугунъ кене сабадан акъшамгъадже универсалынен чекишти. (Ю.Б.) Вакъыт зарфлары джумледе базан хабер де олып келелер: Онынъ шеэрден къайтаджакъ куню — ярын.

230-ынджы иш. Метинни окъунъыз. Вакъыт зарфларыны тапып, джумледеки вазифелерини бельгиленъиз.

Айшечик бугунь биринджи кере балалар багъчасына кетти. Огден озю юрьди, арттан къартанасы кельди.

—Тез олайыкъ, битайчыгъым, — деди Айшечик, — кечикип барсакъ экимизге де “эки” ишарети къоярлар...

Айшечик балалар багъчасына биринджи кере кетсе де, багъчанынъ къаерде олгъаныны да, андаки низам-интизамны да, муреббиелернинъ адларыны да энди чокътан биле эди, чюнки багъча балаларынынъ чокъусы онынъ азбар достлары эди.

Бугунь Айшечик танъ маалинде юкъусындан абдырап уянды. Тюшюнде балалар багъчасына кечиккенини корьди.

ЗАРФЛАРНЫНЪ ЯПЫЛУВЫ ВЕ ОЛАРНЫНЪ ИМЛЯСЫ

Башкъа сёз чешитлери киби, зарфлар да морфологик ве синтактик усулларнен япылалар.

Морфологик усул: исим, сыфат, сайы, замир, фиильнинъ сыфатфииль ве исимфииль шекиллери тамырына зарф япыджы ялгъамалар къошула. Зарф япыджы ялгъамалар булардыр:

-джа(-ларджа), -дже(-лердже), -ча, -че: татарджа, инсанларджа, оларджа, сизлердже, сендже, колемдже, алманджа, аркъадашча, тюркче киби.
-джасына, -джесине, -часына, -чесине: къараманджасына, инсанджасына, арбийджесине, аркъадашчасына киби. Бу зарф япыджы ялгъамалар да ургъу алмазлар.
-лайын, -лей, -лейин: сабалайын, бутюнлей, геджелейин. Бу зарф япыджы ялгъамалар шимдики къырымтатар тилинде пек сийрек къулланылалар.
-ын, -ин, -юн: язын, кунъдюзин, кузюн. Бойле зарф япыджы ялгъамалар да шимдики тилимизде пек сийрек расткелелер.

юнджи иш. Ашагъыда берильген зарфларнен джумлелер уйдурып, дефтеринъизге язынъыз.

Аркъадашча, къараманджасына, бутюнлей, язын.

Язгъан джумлелеринъизни синтактик талиль этинъиз.

инджи иш. Зарф япыджы -джа (-ларджа), -дже (-лердже), -ча, -че, -джасына, -джесине,-часына,-чесине, -лайын, -лей, -лейин,-ын, -ыкялгъамалары ярдымынен исим, сыфат, сайы, замир, сыфатфииль ве исимфиильден зарфлар япынъыз. Шу япылгъан зарфларны бир къач джумлелер ичинде къулл анынъыз.

Синтактик усулнен муреккеп ве чифт зарфлар япыла. Муреккеп зарфлар бойле япыла:

1. Ер, вакъыт манасыны анълаткъан сёзлернинъ огюне озь манасыны, ургъусыны сакълагъан эр, бир, ич сёзлерини къоювнен: эр вакыт, эр заман, бир кунь, ич бир вакъыт киби.

Озьлерининъ лексик маналарыны сакълагъан сёзлернинъ бирикювинден: шу ерде, бир ерге, бу якъкъа, бир заманда, бир баштан, бу арада киби.
Эки сёзнинъ тенъ багъланувынен япылгъан зарфларгъа чифт зарфлар дейлер: ачыкъ-айдын, эсен-аман, эрте-кеч, гедже- кунъдюз, анда-мында, яз-къыш, кунъ-кунъден, козъ-козъге, йыл- йылдан киби.

нджы иш. Метинни окъунъыз. Къайд олунгъан зарфларнынъ тизимине коре чешитини бельгилеп, япылув усулларыны изаланъыз.

Виз артыкъ ачыкъ денъиздемиз. Кок юзюне тырмашкъан сельби бойда далгъалар, къайыкъны топ киби анда-мында котерип аталар. Лякин эп огге кетемиз. Эр кес сес-солукъсыз отура. Тувакъ ялысына якъынлаштыкъ. Къарт:

— Коюмизге бир молла ой да керек амма, — деп ташлады. Зар- зорнен ыйыкъча бир ерге якълашып, къарагъа аякъ бастыкъ.

Къайыкъ къал гъан ёлджул арнен У скютке д огъру ёл алд ы. Кестирме ёлдан тим-тик котерильдик, ярашып тургъан мектеп бинасы янындан отип, койге саркътыкъ.

(О. Батыров)

нджи иш. Ашагъыда берильген чифт зарфларнен джумле уйдурып, дефтерге язынъыз.

Йыл-йылдан, гедже-куньдюз, ачыкъ-айдын, анда-мында.

инджи иш. Метинни окъунъыз. Зарфларнен кельген джумлелерни кочюрип, джумле азаларыны талиль этинъиз.

Амет-Ханнынъ эр ерде чокътан-чокъ достлары бар, чюнки бу йымшакъ табиатлы йигит халкъны севе, даима онынъ арасында булуна. О, достлукънынъ къадрини пек яхшы биле. Амет-Хан — сагълам, тендюрист, кесментик, ташны сыкъса, сув чыкъараджакъ бир яш. Мустакъилликни джан-гонъюльден севе. Буюк ирадели. Макъсадына етмек ичюн, маниаларгъа бакъмадан, тырыша ве аман- аман эр даим озь арзусына наиль ола.

Эр заман, эр ерде хош гонъюлли ве ачыкъ юзьлю Амет-Хан белягъа къалгъанларгъа къолундан кельген ярдым этювни озюнинъ энъ эсас вазифелеринден бири деп сая.

(Р. Халид)

Янъы мевзуны анълатув

Талебелерге, джумлелер авале эпгилип, бир сыра вазифелер бериле: Берильген зарфларны окъуп, насыл суаплерге джевап бергенини ве

насыл маналарны бильдиргенини бельгиленъиз.

Аз, чокъ, бираз, аз бучукъ, бир парча, бир дирем Анда, мында, андан, мындан, ичери, тышары, ашагъы, устте, арттан, огдвн.

Джумлелерни окъуп къайд олунгъан зарфлар ифаделеген маналарны тайинленъиз.

Къызнынъ эсмери янакълары бираз даа кьызарды Огде чинар тереги корюльди. Онынъ эви узакъта (Ю.Б)

Эвристик субет усулындан файдаланып, талебелер оджанынъ ярдымынен ашагьыдаки меселе боюнджа къаидени менимсейлер.

Микъдар ве ер зарфларынынъ анълаткъан маналары ве джевап берген суаллери.

Оджанынъ беяны усулынен микъдар ве ер зарфлары мевзусынен багълы янъы малюмат изалана (дерслик, 114, 115 с.)

Микъдар ве ер зарфларынынъ джумледе беджерген вазифелери

Янъы мевзуны пекитюв

Карточкада берильген ишни беджерюв (тахта узеринде).

Берильген зарфларны къулланып, джумлелер уйдурынъыз. аз, чокъ, бираз, аз бучукъ, бир парча, бир дирем.

Эки тапебеге вазифе бериле

Ашагьыдаки вазиетке эсасланып, субет (диалог) тизинъиз: «Украин тили дерсинде». Бир талебе — украин тили оджасы экинджиси — 7-нджи сыныф талебеси.

226-нджы ишни агъзавий шекильде беджерюв.

Метинни окъуп, зарфларны къайд этинъиз.

227-нджи ишни беджерюв (мустакъиль шекильде).

Берильген фразеологик бирикмелерининъ ифаделеген маналары ашагъыда изалана. Бу ибарелернен джумлелер уйдурып язынъыз ве оларны синтактик талиль этинъиз.