Затланышлы ??м затланышсыз фигыль т?ркемч?л?рен гомумил?штереп кабатлау.
Сыйныф: 7 (татар т?ркеме)
Максат:
1) укучыларны? теманы ничек ?зл?штер?л?рен? контроль ясау, белемн?рен системалаштыру;
2) ?йр?нелг?н кагыйд?л?рне практикада куллана бел?л?рен? иреш?, фигыль т?ркемч?л?рен ??мл? эченд? таба бел?, аларга морфологик – синтаксик анализ ясый бел? к?некмл?рен ныгыту,уйлау- фикерл?? с?л?тл?рен, активлыкларын к?ч?йт?;
3) Укучыларны? с?з байлыгын баету, игътибарлылык, м?ст?кыйльлек т?рбиял??. Сугыш ветераннарына, олыларга карата ихтирам хисен т?рбиял??.
?и?азлау: индивидуаль карточкалар, тест сораулары, м?каль язылган карточкалар, мультимедиа, компьютер, аудиоязма, презентация
Метод ??м алымнар: ??г?м?, ?лешч? эзл?н?, м?ст?кыйль эш, тест
Д?рес тибы: белемн?рне гомумил?штер? ??м системалаштыру д?ресе
Д?рес барышы
- Оештыру ?леше.
У?ай психологик хал?т тудыру.
Укытучы: Х?ерле к?н, укучылар. Татар теле д?ресен башлыйбыз. Бер-берегезг? у?ышлар тел?гез.
Дежур бел?н ??г?м?.
2. Д?реск? максат ??м бурычлар кую. Укучыларны? уку эшч?нлеген мотивлаштыру.
- б?генге д?рест? без “фигыль” темасы буенча алган белемн?рне иск? т?шерербез, кабатларбыз.
3. Белемн?рне актуальл?штер?.
Игътибар экранга. Сезг? табышмаклар бирелг?н, ?авабын табарга кир?к, мисаллар китерерг?.
- Кир?к ик?н – боерабыз,
Кир?к ик?н – тыябыз.
??мл?д? т?рле-т?рле
Зат ??м санны тоябыз.
(боерык фигыль)
- Эшне, х?лне, х?р?к?тне
Без белдереп кил?без.
Эшл??чене? азмы, к?пме
Ик?нен д? бел?без.
(хик?я фигыль)
- К?рс?термен шартын эшне?
?т?л? – ?т?лм?вен
Белдер?м тел?к- ?тенечне?
К?пт?рле м?гън?сен.
(шарт фигыль)
- Ачыклыймын т?п фигыльне?
?ст?м? эшен, х?лен.
Р?вешен д?, урынын да
Эш-х?лне? выкыт-м?лен.
(х?л фигыль)
Сыйфат бел?н фигыль минем дуслар
Уртак яклар к?п безне?
Билгел?рен хуплау эш-х?лл?рне?
??мл?д? кайбер с?зне?.
(сыйфат фигыль)
- Бу с?зл?рне н?рс? берл?штер?? ( фигыль т?ркемч?л?ре)
- Сез нич? фигыль т?ркемч?л?рен бел?сез? (7)
- Кайсылары ?итми? (исем фигыль, инфинитив)
Укучылар 4?р берл?шеп, исем фигыль ??м инфинитив турында сораулар т?зил?р ??м каршы командага бир?л?р.
4. Белемн?рне гомумил?штер? ??м системалаштыру.
Укучыларны гомумил?штерелг?н эшч?нлекк? ?зерл??.
Тиешле д?р???д? я?адан ?зл?штер? (?зг?ртелг?н сораулар бел?н)
Укучыларга ике вариантта т?зелг?н тест бирел?. Укучылар тест эшлил?р,аннан со? партадашы бел?н алмашып, ?авапларын тикшер?л?р, билге куялар.
1 вариант
А1. Боерык фигыль н?рс?не белдер??
а) эшне? ?т??чег? м?н?с?б?тен
б) эш-х?р?к?тне? шартын
в) эш кушуны, боеруны
А2. Кайсы р?тт? билгеле ?тк?н заман хик?я фигыльл?р бирелг?н?
а) кайта, барган, килг?н
б) барды, очты, карады
в) к?лс?, уйлар, эшли
А3. Кайсы кушымчалар х?зерге заман хик?я фигыльнеке?
а) –ган/-г?н, -кан/-к?н
б) –ар/-?р, -р
в) –а/-?, -ый/-и
А4. Фигыльне? барлык-юклык формасы н?рс?не белдер??
а) эш-х?лне? ??рвакыт ?т?л?ен
б) эш-х?лне? ??рвакыт ?т?лм?вен
в) эш-х?лне? ?т?л?-?т?лм?вен
А5. Кил?че, кайтучы, кит?че с?зл?ре нинди с?з т?ркемен? карый?
а) х?зерге заман сыйфат фигыль
б) исем
в) сыйфат
А6. Х?л фигыльне? нич? т?ре бар?
а) биш
б) д?рт
в) ?ч
А7. Кайсы кушымчалар исем фигыльнеке?
а) –у/-?
б) –а/-?
в) –ый/-и
А8. Кайсы р?тт? инфинитивлар бирелг?н?
а) чаба, ?сте, сиб?р
б) алып, караучы, калса
в) ашарга, т?зерг?, ?йтерг?
А9. Сиз?без, сиз?сез, сиз?л?р с?зл?ре н?рс? бел?н т?рл?нг?н?
а) сан бел?н
б) тартым бел?н
в) зат-сан бел?н
А10. Нич? затланышсыз фигыль т?ре бар?
а) биш
б) д?рт
в) ?ч
II вариант
А1. Шарт фигыль н?рс?не белдер??
а) эшне кайсы зат ?т?вен
б) эш-х?р?к?тне ?т??не? шартын
в) эшне? ?т?л?-?т?лм?вен
А2. Кайсы р?тт? билгесез ?тк?н заман хик?я фигыльл?р бирелг?н?
а) барса, килсен, саный
б) акты, сузачак, уйлар
в) ауган, озаткан, алган
А3. Кайсы р?тт? билгесез кил?ч?к заман фигыльл?р бирелг?н?
а) сизгер, ?ткер, тапкыр
б) камыр, сыер, сикер
в) килер, барыр, санар
А4. Кайсы кушымчалар х?л фигыльне? беренче т?ренеке?
а) –ып/ -еп, -п
б) –ды/ -де, -ты/ -те
в) –гач/ -г?ч, -кач/ -к?ч
А5. ?тк?н заман хик?я фигыльне? нинди т?рл?ре бар?
а) ??рвакыт билгеле
б) билгеле ??м билгесез
в) ??рвакыт билгесез
А6. Нич? затланышлы фигыль бар?
а) ?ч
б) д?рт
в) биш
А7. Исем фигыль килеш, тартым, сан бел?н т?рл?н?ме?
а) т?рл?нми
б) т?рл?н?
в) кайберл?ре т?рл?н?
А8. Юган к?лм?к с?зтезм?сенд? билгел?нг?н с?з нинди с?з т?ркемен? карый?
а) ?тк?н заман хик?я фигыль
б) сыйфат
в) ?тк?н заман сыйфат фигыль
А 9. Кайсы р?тт? шарт фигыльл?р бирелг?н?
а) сатса, уйласа, китм?с?
б) алыр, кага, укыды
в) белеп, киг?ч, к?р?ч?к
А10. Нинди фигыльл?р заман бел?н т?рл?н??
а) х?л фигыль, сыйфат фигыль
б) инфинитив, исем фигыль
в) хик?я фигыль, сыйфат фигыль
Ял ит? (“Мин яратам, сине, Татарстан!” ?ыры я?гырый, укучылар ирекле к?нег?л?р ясап, ял ит?л?р)
5. Белем ??м осталыкларны я?а ситуацияд? куллану.
Ты?ла, сайла, яз!
(укучыларга аудиоязма – Г. Гыйниятуллинаны? шигыре т?къдим ител?, укучылар ты?лаганнан со? таблицага шигырьд?ге фигыльл?рне язалар)
Д?ньялар тыныч булсын
Бабайлар к?р?шеп безг?
Тынычлык яулап алган.
? к?пл?ре кайталмыйча,
Сугыш кырында калган.
Тизд?н ?и?? б?йр?ме,
Б?йр?м ит?р бар халык.
Кайберл?ре сагышланып,
Кайберл?ре шатланып.
?ни с?йли, бабаемны?
Яу кырында калганын.
??р ел саен бу б?йр?мне,
Елап каршы ала ул.
К?кл?ребез аяз булсын,
Сугыш уты янмасын.
?би-бабайлар язмышын
Безг? к?рерг? язмасын.
Г?лфия Гыйниятуллина.
Фигыль т?ркемч?л?ре
1. Боерык фигыль: булсын, янмасын, язмасын
2. Хик?я фигыль: яулап алган, калган, б?йр?м ит?р, с?йли, каршы ала
3.Шарт фигыль: -
4. Сыйфат фигыль: калганын
5. Х?л фигыль: к?р?шеп, кайталмыйча, сагышланып, шатланып, елап
6.Исем фигыль: -
7. Инфинитив: к?рерг?
- Шигырь н?рс? турында? (?и?? б?йр?ме турында)
- ?и?? б?йр?ме нинди б?йр?м ул? (Совет илене?, солдатларыны? фашизмны ?и?? турында)
- ?и?? б?йр?ме кайчан була? (9 майда)
- Быел ?и??не? нич? еллыгы (70 еллыгы)
- Безне? илд? бу б?йр?мг? игътибар ??рвакытзур, л?кин быел б?йр?мне бик зурлап ?тк?рерг? уйлыйлар, ни ?чен дип уйлыйсыз? (ч?нки, беренчед?н, зур дата, икенчед?н, сугыш ветераннары саны кими бара.)
- ?йе, без алар алдында т?л?п бетерм?слек бурычлы. Кил?ч?кт? к?кл?ребез гел д? аяз, тормышыбыз тыныч булсын иде!
6. ?зл?штер? д?р???сен тикшер?, ?иб?релг?н хаталар буенча фикерл?ш? ??м аларны т?з?т?.
- ??рбер р?тт?н бер?р укучы такта янына чыга, бирелг?н фигыльг? морфологик-синтаксик анализ ясый. Калганнар урыннарында эшлил?р.
1 укучы: шатланып – фигыль, затланышсыз ф., х?л ф., барлыкта, т?п юн?лешт?, ??мл?д? х?л.
2 укучы: янмасын - фигыль, затланышлы ф., боерык ф., юклыкта, т?п юн?лешт?, 3 зат, берлек санда, ??мл?д? х?б?р.
3 укучы: калганын – фигыль, затланышсыз ф., сыйфат ф.,барлыкта, т?п юн?лешт?, ?тк?н заманда, исемл?шк?н, берлек санда, 3 зат тартым бел?н т?рл?нг?н, т?шем килешенд?, ??мл?д? т?мамлык.
?Эшч?нлекк? н?ти?? ясау, ?йр?нелг?н материалны анализлау.
- Без б?ген д?рест? нинди с?з т?ркемен кабатладык? (фигыльне)
- Фигыльне? безне? тормышыбызда бер?р ???мияте бармы? (?йе, фигыльл?р бик кир?кле с?з т?ркемн?ре ик?н, фигыльне? т?п вазифасы – х?б?р, м?гъл?мат ?иткер?, алардан башка с?йл?шеп т?, ??мл? т?зеп т? булмый)
- Алган белемн?рне кайда куллана алырбыз?(С?йл?м т?зег?нд?.)
- Д?рест? сезне? н?рс? яхшы, ? н?рс? авыррак килеп чыкты?
- Тагын н?рс? ?стенд? эшл?рг? кир?к булыр?
?й эше бир?. (фигыльне кабатларга, морфологик анализны ятларга, ?д?би ?с?рл?рд?н фигыльне? т?рле т?ркемч?л?ре булган ??мл?л?р табып язарга.(??мл?не? нинди ?с?рд?н алынганлыгын ??м авторын к?рс?терг?.) )
Билгел?р кую.
Укытучы: Кадерле укучылар, д?ресебезне йомгаклап шуны ?йт?сем кил?: Й?зегез ямьле, с?зегез т?мле, эшегез гамьле, кыйблагыз туры булсын.
