Конспект урока по кабардинской литературе по стихотворению С. Кушхова "МАМА".

Темэр:

Нарткъалэ, 2014гъ.

Урок зэ1уха

Темэ: Къущхьэ Сулът1ан «Анэ».

Мурадыр: «Анэ» рассказым и гупсысэ нэхъыщхьэр-дэтхэнэ зы анэри и къалэн лъап1эм хуэфащэу щытын зэрыхуейр къагурыгъэ1уэн, анэм пщ1э, нэмыс хуащ1у гъэсэн,я бзэм зегъэужьын.

Эпиграф:

Анэ, ди гущап1эм уэ уепщ1ыхь зэпытщ

Анэу и щхьэр тхъуами дыбгъэф1эну пф1эф1щ

Хэт щы1эн фэ нэхърэ нэхъ гумащ1э.

Псэ хьэлэл зыхэлъ нэхъ гъащ1э мащ1э.

Псалъэ гугъухэр: Къэукъубеяуэ-

К1эбгъу защ1-

Ибэ-

Щтэ1эщтаблэу-

Урокыр зэрек1уэк1ынур.

Нобэ дэ Къущхьэ С. И рассказ «Анэ» жыхуи1эм дытепсэлъыхьынущ, анэмрэ бынымрэ я кум дэлъын хуей зэхущытык1эм, лъагъуныгъэм теухуауэ тщ1эхэм хэдгъэхъуэнущ.

1. Япэрауэ «Анэ» жыхуи1эпроизведенэр жанр и лъэныкъуэк1э сыт зэхиубыдэр?

Жэуап : жанр и лъэныкъуэк1э мы тхыгъэр рассказщ.

1. Рассказым и темэр къызжеф1эт.

Жэуап : мы рассказым и темэр анэмрэ бынымрэ захуа1эн хуей щытык1эрщ.

1. Рассказым и гупсысэ нэхъыщхьэр схуэвубзыхут.

Жэуап: рассказым щ1элъ гупсысэ нэхъыщхьэр – дэтхэнэ зы анэри и къалэн лъап1эм хуэпэжу ик1и хуэфащэу щытын зэрыхуеир аращ.

1. Хэт сымэ я образхэм дыщрихьэл1эрэ мы рассказым?

Жэуап: рассказым къыхощ: Салимэ, Анусэ, Исмаил, сабийр.

2. Макъамэгуауэ ,нэщхъейкъоуэ.

Ц1ык1ухэ гупсэхуу мы макъамэи феда1уэт.

- Сытым фригъэгупсысрэ макъамэм, сыт хуэдэ 1уэхугъуэ фи нэгу къыщ1игъыхьэрэ мыбы?

-Сэ мы макъамэм гуауэгуэр сигу къегъэк1.

-Зыгуэр л1ауэ къыщегъэхъу.

- Зыгуэрым уигум ежэл1ауэ гуауэ къыщыбжи1эм ещхьщ.

- Анэм и бын щыф1эк1уэдам деж зэрыгу1э.

- Анэ рассказым сытк1э ещхьу п1эрэ мыр?

- Сабийр и анэм щыхыф1идзэм, а сабий ц1ык1ум и гъащ1эр нэщхъей зэрыхъур зэхыуегъащ1э мы макъамэм.

Рассказым къызэрыхэщымк1э и пэм щыщ1эдзауэ Анусэ и быным зэрыхуэщ1ы1эм щыгъуазэ дещ1 фи тхылъхэмк1э къысхуэвгъуэти фыкъеджэт си упщ1эхэм я жэуапым.

1. АнусэЗэур ц1ык1у къызэрыф1эмы1уэхур, езым и щхьэ 1уэху зэрыдэк1ыным ф1эк1э бын 1уэху зэрызэримыхуэркъызыхэщ 1ыхьэм хэткъытхуеджэн?

2. Анусэщхьэхуещэщ, щхьэхуэф1щ хужып1э хъуну? Дауэкъывгуры1уэрэ а псалъэм къик1ыр?

3. Салимэ и гумащ1агъэр, абы хэлъ гущ1эгъур, ц1ыхугъэр тхак1уэм дауэдигъэлъагъурэ?

4. Анусэ сабийр детдомым иритыну мурад щищ1ам, СалимэрэАнусэрэ я псалъэмакъыр.

Къущхьэ Сулът1ан и рассказым 1упщ1у къыхимыгъэщми , дауик1, Анусэ си сабийрзэранкъысхохъури хыф1эздзэнущ зэрыжи1эу, Салимэ сэ къуэ сощ1 жи1эу и унэц1эр иритк1э зэф1эк1къым. Ахэр суд пащхьэм ихьащ, абыхэм я 1уэху зэ1утыр жрагъэ1ащ,заявленэ ирагъэтхащ. Сэ сывэлъэ1уащ абы теухуауэ теплъэгъуэ к1эщ1 вгъэхьэзырыну.

Судья – Фыкъак1уэ , фыкъыщ1ыхьэ, фыт1ыс. УегупсысаАнусэ? Сынолъэ1ури ущ1эзгъэк1ыжати,иджыри зэ гупсысэ жыс1эри. Зэман дэк1ыу ухущ1егъуэжыну п1эрэ мы нобэблэжь 1уэхум?

Анусэ-Сегупсысащ. Сэиджыри сыщ1алэщ сабийрсигъусэу си щ1алэм сишэнидэкъым. Сэ ар ф1ыуэ солъагъу. Сабиим сык1эрыщ1ауэ си гъащ1эр схуэхъунукъым.

Судья – А щ1алэм ф1ыуэ укъилъагъурпэжу п1эрэ? Къэмыхъуну п1эрэ мыпхуэдэу: Иджыризысабиибгъуэтауэ а щ1алэм укъыхиф1ыдзэжмэ нобэдетдомымептсабиим ухущ1емыгъуэжыну п1эрэ?

Анусэ – Сэ ар детдомыместынукъым. МырСалимэщ ,зигугъу фхуэсщ1ауэ щытаращ. Салимэсабииресащ, ф1ыуэ елъагъу, лей хуигъэзэнк1э шынагъуэ си1экъым.

Салимэ – СэЗаурчик ф1ыуэ солъагъу ,Анусэ щыхуэмейк1э сэ сыныволъэ1у сабиирсэкъызэфтыну. Сэсабиисадымсыщолажьэ ик1и соджэ, сабииркъызэсащ. Анусэнэхърэнэхъыбэ ар сэсигъусащ, мамэк1э къызоджэ. Сэ ар схуэп1ынущ, сэкъыслъыхъущ1алэми а сабиирсэсызэригъусэр ф1ыуэ зэрыслъагъур и гуапэщ. Сыныволъэ1у си лъэ1ур къысхуэфщ1эну.

Судья – Фи 1уэхум дыхэплъэнщипщэдей сыхьэтипщ1ым т1ури фыкъы1ухьэ унафэ тщ1ынщ. Узыншэу.

-Сыту гъэщ1эгъуэн мы суд пащхьэмиса ц1ыхубзит1ым я 1уэхур! Зэдывгъэгъапщэтахэр.

- Мы ц1ыхубзит1ым сабийм шхьэк1э лъэ1уэну к1уащ. 1энуса, сабииркъэзылъхуам ар хыф1идзэну, Салимэ, хъыджэбзямышэм а сабииркъуэ ищ1ыну.

- Судымзэрепсалъэмдевгъэгупсысизэдывгъэгъапщэт.

- 1энусэ къыф1эмы1уэхуу мапсалъэ, зык1и къуэншагъэ ищ1эу къыщымыхъуу.

- Салимэ, мэгузавэ, къырамытынк1э мэшынэри ,щхьэусыгъуэу щы1эр къе1уатэ , мэлъа1уэ.

- 1энусэ сыдэк1уэнущи сабиирсигъусэуидэкъымжи.

- Салимэ си щ1алэм ещ1эр ариарэзыщжи.

- Дызэрыщыгъуазэщи 1энусэ сабиир хыф1едзэ. Анэмсабиир щыхыф1идзэм деж суд зэ1уха тращ1ыхьу тазыртралъхьэркъым ,ауэапхуэдэ суд нобэ 1энусэ тращ1ыхьыну щытамэ абы и щ1эпхъэджагъэр къыщ1игъэщыну , абык1э игъэкъуаншэухэтувынт.

- Къущхьэ Сулът1ан щыгъуазэ дызэрищ1амк1э 1энусэ сабиим и гущхьэрикъутэу хыф1идзащ ,анэкъалэнымебэкъуащ, абык1э ар къуаншэщ, тазырикъелэжь.

Пэжщ , дэ дилъэпкъымдыригушхуэнхуейщ 1энусэ хуэдэзэрыз ф1эк1а дызэримы1эм. 1энусэ и 1уэхур зэлъытар, сэ сызэреплъымк1э, мы ц1ыхубзыр гъащ1эм ф1ыуэ лъэныкъуэ псомк1и хуэгъэхьэзырауэзэрыщымытырауэ къыщ1эк1ынщ.

Ц1ыхубзыр гъащ1эм увып1э щхьэхуэхэмирегъэувэ: ар пхъущ, шыпхъущ, нысэщ, анэщ, гуащэщ, ик1эм-ик1эжым ар анэшхуэщ. А увып1э псоми ц1ыхубзым къалэн пыухык1а ,ауэзэтемыхуэхэр щегъэзащ1э. Ат1э увып1э къэс щигъэзэщ1эн хуей къалэныр ищ1эу анэ 1ущым игъэсапхъурезыр зэйк1анэ 1ей хъунхуейкъым.

Мы рассказым епхьэл1э хъунурсытхуэдэпсэлъэжь ди1э?

«Сабииркъэзылъхуркъым анэр-ат1э зып1ырщ».

Сыт хуэдэхуд.изобр. 1эмалхэр къигъэсэбэпа тхак1уэм, мы тхыгъэм къыщы1эта 1уэхугъуэхэр нэхъ зыхэтщ1эн щхьэк1э.

Тхыгъэм и бзэр къагъэщ1эращ1э эпитетхэм ,зэгъэпщэныгъэхэм . девгъэплъыт доскам итпсалъэухахэм .

Жыгхэм ф1эхъус езыхыжатхьэмпэхэм упщ1э къуэлэныр щ1ылъэм траубгъуэ. Вагъуэзэрызхэм ,япэфищауэ , нащхьэ къащ1 . Жэщымгубжьауэуэрамымуэспсыфыр къыдеупц1э. Жыгхэм щэ1уу жьымщхьэщэ хуащ1. Уафэм и къэптал ф1ыц1эр къалэмкъыщхьэщиубгъуащ ,вагъуэуимыгъэлъагъуу.

Егъэджак1уэм :

Пэжщ .Къущхьэ Сулът1ан и творчествэмтеухуауэ 1992 гъэм къыдэк1а «Адыгэпсалъэ» газетымитщмыпхуэду:

«Анэ» рассказырзытепсэлъыхьыр псалъит1у къыжып1э хъунущ. Рассказым ф1ища ц1эм укъеджэу ,езытхыгъэмщыгъуазэ зэхуэпщ1а нэужьк1э ,белджылымэхъу: анэк1э узэджэнуртхыгъэрзытепсэлъыхьсабииркъэзылъхуабзылъхугъэракъым , ат1э а сабиир зып1ырщ , къимылъхуами, гурыщ1э къабзэк1э абы анэхуэхъухъыджэбз ныбжьыщ1эращ.Сабиирзейдыдэм имы1а анэ гурыщ1эр ц1ыхугъэшхуэ зыхэлъхъыджэбзым и1эу къыщ1ок1.

Мыбдежкъыхэзгъэщынусыхуейт , Сулът1ан япэк1э къыдэк1а тхыгъэм къыщамы1эта а темэрлъэщу, пэжагъхьэлъэу тхак1уэм зэпкъырихащ.

Адэк1э къыпыдощэ.

«Анэхэр-ар псынэщ. Ар –псатхъэщ. Артхьэхэм я тхьэжщ».

1ут1ыжь Борис «Анэпсэ».

Анэмтеухуауэ жамы1э псалъэгуапэкъэгъуэтыгъуейщ.

Сэ сигу ирихьащБалэ Людмила жи1а псалъэхэр:

Ныбжь зи1э дэтхэнэзы ц1ыхубзми адыгэл1зэрызыхуигъазэр – нэ дахэк1э еплърэ, щабэу – ДиАнэ – жи1эу аращ.

Уегупсыпсымапхуэдэ 1уэху бгъэдыхьэк1эр икъук1э захуагъэщ ик1и нэмысрэ зэхэщ1ык1 лъагэрэкъызэхэщ 1уэху бгъэдыхьэк1эщ .

Анэхэракъэпсэм и къуэпсыр.

Анэ … Си Аэ… Узыпэсщ1ынур си нэхэра, хьэмэрэ си псэра? Хьэуэмащ1э1уэщ а т1ум языхэри. Нэхърипсэризэгъусэупхуэзгъэфащэмэ ,нэхъ сф1эзахуэщ.

БицуАнэтолэ и усэ «Мамэ»

БещтокъуэХьэбас и усэ «Анэ».

Анэмтеухуауэадыгэпсалъэжьхэр.

Анэмтеухуауэсабиихэм ящ1э сурэт.

Сочиненэанэмтеухуауэ.

Адэк1э къыпыдощэ.

Анэм и пщ1у, къэлэн щ1ыхуэу

Дапщэбынхэмкъатена

Къахэк1ауэ п1эрэ ц1ыхухэм

Ар нигъэсузыпшына!

НэгумэУмар

Мы дунейжьыр къызэригъэщ1рэ ди щ1ы напэм ц1ыху лъэпкъыу щызек1уам зызакъуэяхэтакъыманэм и псэм къыхэмык1арэ ,анэм псэк1э зэримыхьарэ. Анэрезыдыдэр гъащ1эм къыщ1ыхыхьауэ щ1эпсэур и быныращ. Аращанэм и быныр псэк1э щ1игъэхуабэр, щ1игъэгушхуэр, езым и щ1алэгъуэ – дахэгъуэр щ1эмыф1ыгъужу абы щхьэузыхь щ1ыхуищ1ыр. Езыанэми и псэрпызыгъэт и гугъэр а и быным и псэуныгъэращ, Абы зыгуэр къыщыщ1ым ,езыанэм и псэри дыхэк1ынущ, янэ ищынк1и хъунущ… Арагъэнщнобэркъыздэсыманэм ип1а бынхэмзызакъуи къыщ1ыхэмык1ар.

- «Мисмыр си анэмхуэфащэщ, абы къысхуищ1эм мыруасэу нэувыфынущ»жызы1эфа! Къахэк1ауи къахэк1ынуи си гугъэкъым.

Анэр сыт щыгъуианэщ, ауэ, дижагъуэзэрыхъунщи , щы1эщ бынзианэзымыгъэпэж, анэр зэхэзымыщ1ык1. А темэркъызыхэщтхыгъэусэседжащ сф1эгъэщ1эгъуэну НалоАхъмэдхъан и «Псыхьэнанэ» рассказым. Ик1и къызэрысщыхъуарстхыжащ.

Бышэ ц1ыхубз щ1алэу и щхьэгъусэрабрэджхэм я1эщ1эк1уадэри фызабэукъэнащ. Хьэзабыртелъу ип1а и щ1алит1ыр балигъщыхъудыдэмзауэркъохъей. Щ1алит1ри дзэмираджэ ,мыгувэуи Бышэ и къуэнэхъыжьырегъеиж. Нэхъыщ1эм зауэр иухыхузи хъыбар имыщ1ам и письмо сытми зэ къок1уэ. Ауэ ар унэм къэк1уэжыркъым . Абы унагъуэ зэрегъэпэщ.

Фызыжьымкуэдегъэвыр . Псы къихьар ирек1утыж хуабэхъуащи , Хьэутии игу ирихьынкъымефэн хуей хъум, жери , аргуэрутрегъэзэжрипсыхьэ мак1уэ. Хэплъэгъуэщ мы фызыжьым и 1уэхури. Жэщк1э «сыхэжеянурэХьэутиибжэмкуэдрэкъеуэнущ къэк1уэжмэ»,- же1эри зимыт1эщ1у зегъэук1уриижри гупсыпсэн щ1едзэ.

Анэ гумащ1эщ сэрииджыпстусызыфхутепсэлъыхьынур. Ар К1эщт Мухьэз и «Нанэ» рассказырщ. Зауэм хэк1уэда и къуэр къэк1уэжыну пэплъэанэрщ мы рассказырзытеухуар. Хуабжьэу сигу ирихьауэрассказыммыпхуэдэпычыгъуэхэтщ: «Шыпсыранэм ещхьу гулъыдмытэжурэ бынхэм дианэм я гургуауэмедмыгъэсу п1эрэ»? Гъащ1э 1эф1ыр къызэзыта си анэ. Къуалэбзухэр ушэузыхэзэзыгъэха си анэ. Си 1эпэр и1ыгъыурэ си япэ лъэбакъуэр сэзыгъэча си анэ…

Иджыпстузигугъу тщ1а рассказхэм сигу къагъэк1ыжащ мы псалъэжьыр : «Анэм и лъэгъуныгъэр псы ежэхымхуэдэщи ,быным и лъагъуныгъэр псы 1уфит1ым я зэхуакухуэдизщ». Дауэ къывгуры1уэрэ мы псалъэжьыр?

Нобэзигугъу тщ1а «Анэ» рассказымхэтЗаур ц1ык1у и гъащ1эр дауэ фи нэгу къыщ1эвгъыхьэрэ? Илъэсипщ1 дэк1а нэужь ,Заурбалигъхъуанэужь зэхищ1ык1ыну п1эрэ абы и анэСалимэ?

Егъэджак1уэм:

Сэри къысщохъу Заур ц1ык1у и анэСалимэ зэхищ1ык1ыну. Анэм бынхэм ятригъэк1уадэ узыншагъэри, гъащ1эри, щ1алэгъуэ-дахэгъуэри трищ1ыхьыфыркъым бынхэм а псор зэхэщ1ык1ын-зэхэмыщ1ык1ыным. Ар дэнэкъэна и 1эплъэпкъым щыщгуэрхригъэхыфынущ, Анэр зэхащ1ык1ым и насыпщ, зэхамыщ1ык1ым и насыпыншагъэщи, Тхьэшхуэмпсори дищ1анэпсэр зэхэзыщ1ык1ын.

Оценкэхэр.

Унэлэжьыгъэ. Классщ1ыб еджэ К1эщт Мухьэз «Нанэ» рассказ.