О?ушылар:. М??алім: Ия, балалар! Б?гін біз туып ?скен, ?арыс ?адам жері ?шін басын б?йгеге тіккен М.?теміс?лыны? ?мірі мен шы?армашылы?ына ж?не оны? «Ар?аны? ?ызыл изені», «К?н ?айда?» ?ле?деріне то?таламыз.
4. Ма?ынаны тану
Алдымен Махамбет ?теміс?лыны? ?мірі, шы?армашылы?ы туралы м?ліметтер беру.
Махамбет ?теміс?лы 1803 жылы, Нарында?ы Бекетай ??мында д?ниеге келген. ?темісті? он баласы бол?ан; соларды? е? ?лкені Бекма?анбеттен кейінгісі Махамбет екен. А?ын ?зіні? «Мені? атым Махамбет» деген ?ле?інде: ?темістен ту?ан он едік,
Онымыз ат?а мінгенде,
Жер ?айыс?ан ?ол едік,- дейді.
Махамбет жас кезінен хан ордасында болады. Арабша да, орысша да сауат ашады. Ол жасынан шешендігімен, а?ынды?ымен к?зге т?скен. Сонды?тан Ж??гір хан оны ?зіні? с?зін с?йлеп, сойылын со?атын, ханды мада?тап, да??ын жаятын сарай а?ыны етуді ойла?ан. Халы?ты? болаша? жалынды а?ыны ?мір шынды?ын суреттеуге жасынан бой т?зейді.?андай ?иын-?ыстау к?ндерді басынан кешірсе де «?діл жаннан т??ілген» кездерінде де Махамбет к?рес жолынан, ?стан?ан ба?ытынан айнымайды.
Махамбет ?ле?дері к?теріліс, к?рес, тартыс ?стінде туды.Оны? ?ле?дері сол к?терілісті? а?ынды? ?ні, шежіресі болды.
Махамбет ?ле?дерінде ?мір-уа?ыт м?ні, адамны? м?раты мен орны шынайы сипат?а ие болады.(«Азамат ерді? баласы», « Жал?ызды?», «Ар?аны? ?ызыл изені», «Жал?ан д?ние», «Тілек», «?л туса» т.б.).
А?ын «Ар?аны? ?ызыл изені» атты ?ле?інде:
Ар?аны? ?ызыл изені –
Басы к?рдек, т?бі арал
?ыдырып шалар аруана.
К?рісі кімні? жо? болса,
Жасы болар дуана.
Бір сына?ын жаманды
Екіншілей сынама.
Тіріде сыйласпа?ан а?айын,
??м ??йылсын к?зі?е,
?лгенде бекер жылама! – деп адам а?и?аты мен жаратылысында?ы арты? – кем т?старын, ?мір-уа?ытты? ?р алуан сырларын ке? к?лемде к?рсетеді. Сол
сия?ты а?айынны? ?арым –?атынасы, жасты?-досты?, ?лкен-кіші жайында да ?мір –т?рмыстан туында?ан философиялы? т?йіндер жасайды.
Берілген ?ле?дерді сыныпта м?нерлеп о?у. ?ле? м?тіндерінде кездесетін ма?ынасы т?сініксіз с?здермен ж?мыс.
«С?здіктер ?оржыны» б?лімі
1.Ар?а – географиялы? атау. Ма??ыстау, Атырау еліні? ?аза?тары солт?стік-шы?ыс бетті осы к?нге дейін «ар?а», «ар?а бет», «ар?а т?с» деп атайды.
2.Изен – бос топыра?та ?сетін, тамырын тере? салмайтын ?сімдік.
3.К?рдек – б?л т?йе т??ымыны? етсіз, сида? ?абыр?алары арса-арса болып ет алмайтын, ?бден азып барып шы?атын т??ымы.
4.?абылан – ?те сирек кездесетін, мысы? т??ымдасына жататын а?. ?стіртте тарал?ан: ертеде Ма??ыстау мен ?ызыл??мда тіршілік еткен.
5.Кетб??ы – ХІІІ ?асырда ?мір с?рген тарихи т?л?а, ата?ты би.
«К?н ?айда?» ?ле?іне сатылай кешенді талдау жасату.
Бір шума?ын ?ле? ??рылысына талдау:
К?мбір-к?мбір// кісінетіп, 8 а
К?ре?ді мінер// к?н ?айда? 8 б
Тол?амалы// а? мылты? 7 в
Тол?ап ?стар// к?н ?айда 7 б 7-8 буынды шалыс ?й?ас
«Шы?армашылы? ж?мыс» кезе?і
«Кейіпкерге хат жазу» стратегиясы
Махамбетке арнап хат жазу немесе ?ле? шы?ару
«Поэзия минуты» кезе?і
?здері білетін а?ын ?ле?дерін м?нерлеп, жат?а о?у
«Топтастыру» стратегиясы бойынша Махамбет бейнесін жина?тау.
Просмотр содержимого документа
«Конспект урока на тему "Махамбет ?теміс?лы "Ар?аны? ?ызыл изені""»
Күні: 13.03.15.
Сабақтыңтың тақырыбы : Махамбет Өтемісұлы « Арқаның қызыл изені» өлеңі
Сабақтың мақсаты: 1.Бүгінгі өскелең ұрпаққа ақынның кім екендігін, оның өлеңдерінің тақырыбын, тарихын аша отырып, ақынды тағыда жаңа қырынан таныту, өлеңдеріне талдау жасату. 2.Оқулық пен қосымша деректерді пайдалануға, өз ойларын еркін айтуға, өз пікірлерін қорғап, ақын поэзиясын насихаттап, әдеби тілмен сөйлеуге дағдыландыру. 3.Ұлтжандылыққа, батылдыққа, бірлікке, туған жерін, елін сүюге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: жаңа сабақты меңгерту
Сабақтың әдісі: Түсіндіру , топтастыру , талдау, сұрақ-жауап, ИНСЕРТ кестесі Сабақтың көрнекілігі: Ақынның портреті, тақырыпқа арналған слайдтар. Пәнаралық байланыс: Тарих, қазақ тілі, музыка
2. Үй жұмысын тексеру Шортанбай Қанайұлының «Зар заман» өлеңін жатқа айту.
1.ХІХ ғасырда қандай тарихи жағдайлар орын алды?
2. Бұл кезеңде қандай ақындар белгілі болды?
3.Шортанбай Қанайұлы қай жылдар аралығында өмір сүрді?
4.Шортанбай неге өз заманын «зарзаман» деп атады?
3.Қызығушылықты ояту. «Ой шақыру» стратегиясы. Мұғалім: -Қазақ халқының бас бостандығы үшін күрескен кімдерді білесіңдер?
Оқушылар:.......... Мұғалім: Ия, балалар! Бүгін біз туып өскен , қарыс қадам жері үшін басын бәйгеге тіккен М.Өтемісұлының өмірі мен шығармашылығына және оның «Арқаның қызыл изені», «Күн қайда?» өлеңдеріне тоқталамыз.
4. Мағынаны тану
Алдымен Махамбет Өтемісұлының өмірі, шығармашылығы туралы мәліметтер беру.
Махамбет Өтемісұлы 1803 жылы , Нарындағы Бекетай құмында дүниеге келген. Өтемістің он баласы болған; солардың ең үлкені Бекмағанбеттен кейінгісі Махамбет екен. Ақын өзінің «Менің атым Махамбет» деген өлеңінде: Өтемістен туған он едік,
Онымыз атқа мінгенде,
Жер қайысқан қол едік,- дейді.
Махамбет жас кезінен хан ордасында болады. Арабша да , орысша да сауат ашады. Ол жасынан шешендігімен, ақындығымен көзге түскен. Сондықтан Жәңгір хан оны өзінің сөзін сөйлеп, сойылын соғатын, ханды мадақтап, даңқын жаятын сарай ақыны етуді ойлаған. Халықтың болашақ жалынды ақыны өмір шындығын суреттеуге жасынан бой түзейді.Қандай қиын-қыстау күндерді басынан кешірсе де «Әділ жаннан түңілген» кездерінде де Махамбет күрес жолынан, ұстанған бағытынан айнымайды.
Махамбет өлеңдері көтеріліс, күрес, тартыс үстінде туды.Оның өлеңдері сол көтерілістің ақындық үні, шежіресі болды.
Махамбет өлеңдері көбінде шешендік өрнекке құрылған – нақыл, терме, толғау түрінде келеді.
Махамбет өлеңдерінде өмір-уақыт мәні, адамның мұраты мен орны шынайы сипатқа ие болады.(«Азамат ердің баласы», « Жалғыздық», «Арқаның қызыл изені», «Жалған дүние», «Тілек», «Ұл туса» т.б.).
Ақын «Арқаның қызыл изені» атты өлеңінде:
Арқаның қызыл изені –
Басы күрдек, түбі арал
Қыдырып шалар аруана.
Кәрісі кімнің жоқ болса,
Жасы болар дуана.
Бір сынағын жаманды
Екіншілей сынама.
Тіріде сыйласпаған ағайын,
Құм құйылсын көзіңе,
Өлгенде бекер жылама! – деп адам ақиқаты мен жаратылысындағы артық – кем тұстарын, өмір-уақыттың әр алуан сырларын кең көлемде көрсетеді. Сол
сияқты ағайынның қарым –қатынасы , жастық-достық, үлкен-кіші жайында да өмір –тұрмыстан туындаған философиялық түйіндер жасайды.
Берілген өлеңдерді сыныпта мәнерлеп оқу. Өлең мәтіндерінде кездесетін мағынасы түсініксіз сөздермен жұмыс.
«Сөздіктер қоржыны» бөлімі
1.Арқа – географиялық атау. Маңғыстау, Атырау елінің қазақтары солтүстік-шығыс бетті осы күнге дейін «арқа», «арқа бет», «арқа тұс» деп атайды.
2.Изен – бос топырақта өсетін , тамырын терең салмайтын өсімдік.
3.Күрдек – бұл түйе тұқымының етсіз, сидаң қабырғалары арса-арса болып ет алмайтын, әбден азып барып шығатын тұқымы.
4.Қабылан – өте сирек кездесетін, мысық тұқымдасына жататын аң. Үстіртте таралған: ертеде Маңғыстау мен Қызылқұмда тіршілік еткен.
5.Кетбұғы – ХІІІ ғасырда өмір сүрген тарихи тұлға, атақты би.
«Күн қайда?» өлеңіне сатылай кешенді талдау жасату.
Бір шумағын өлең құрылысына талдау:
Күмбір-күмбір// кісінетіп, 8 а
Күреңді мінер// күн қайда? 8 б
Толғамалы// ақ мылтық 7 в
Толғап ұстар// күн қайда 7 б 7-8 буынды шалыс ұйқас
«Шығармашылық жұмыс» кезеңі
«Кейіпкерге хат жазу» стратегиясы
Махамбетке арнап хат жазу немесе өлең шығару
«Поэзия минуты» кезеңі
Өздері білетін ақын өлеңдерін мәнерлеп, жатқа оқу
«Топтастыру» стратегиясы бойынша Махамбет бейнесін жинақтау.
Махамбет –батыр, ақын, қолбасшы, аруақты ер, күйші.
«ИНСЕРТ» кестесін толтыру.
Нені білемін?
Нені білдім?
Нені білгім келеді?
Сабақты қорытындылау.
Махамбет өмір сүрген кезең
Қазіргі кезең
Ресей қол астындағы бодан ел. Күрес пен тартыс, ата қоныстан айырылу, ата қоныстан үдере көшу.
Егеменді тәуелсіз ел. Халық сенген, сайлап алған Президенті бар. Бір кездері ел асып кеткен қандастарымыз атамекенге оралды.
Оқушыларды бағалау.
Үйге тапсырма: Өлеңді жаттау, сабақтан тыс Махамбет туралы деректер жазып келу.
