Конспект по крымскотатарскому языку "Дерс-чаршы"

A6-СЫНЫФ. АНА ТИЛИ

Мевзу: ДЕРС-ЧАРШЫ

Макъсат:   талебелернинъ джумле, джумлелернинъ макъсадына коре чешитлери, джумленинъ баш ве экинджи дередже азалары акъкъында бильгилерини менимсегенлерини тешкерюв ве пекитюв, бильги берюв,  ахлякъий тербиелев, омюр ве сагълыкъны сакълав заруриетини анълатув.

Дерснинъ донатмасы: джедвеллер, перфокарталар, тестлер, мультимедиялы тахта.

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ:

1. Тешкилий къысым

а) талебелерненA танышув                                                    

1. Бизим халкъымыз Ватангъа миллет оларакъ сакъланмакъ ичюн къайтты, онынъ ичюн тилимизни огренмеге, медениетимизни тиклемеге, урф-адетлеримизни кутьмеге керекмиз.

Тазтада дерсимизнинъ эпиграфы язылгъан:

“Къабримде мелеклер соргъу сораса,

Азраиль тилимни къач кере тораса,

Озь тувгъан тилимде айт манъа, дермен,

Озь тувгъан тилимде йырлап олермен”.

(Б.Чобан-заде)

Дерснинъ макъсадыны илян этюв

Талебелер! Сизлер ана тили дерслеринде тильнинъ энъ муреккеп болюгини кечтинъиз – бу синтаксис. Синтаксис сёз бирикмелерни, джумлелерни, джумле азалары акъкъында огрете. Бугуньки дерсимизнинъ макъсады – алгъан бильгилеринъизни, къабилиетлеринъизни тешкермек ве пекитмек. Бугунь бизде аджайип дерс – “Дерс-чаршы”

Лугъат иши:

Чаршы – ярмарка

Базиргян – купец

Ахлякъ – нравственность

Эр бир чаршыда ким олмакъ керек?

Бу – базиргянлар. Догъру.

Балалар, айтынъыз – чаршы не дегени?

1. Чаршылар пек шенъ, оюнларнен, йырларнен кече. Чаршыда эр шей сатын алмакъ мумкюн.
2. Чаршыда халкъ озь мал-махсулларыны сата.

Келинъиз, чаршы сёзюне синоним сёзюни тапайыкъ?

Чаршы – базар

Балалар, бизим чаршымызда къатнашмакъ ичюн сизлер озь бильгилеринъизни косьтермек керексиз.

Мына ребус

28

1

21

30

33

Ч

А

Р

Ш

Ы

Айтынъыз, бизим къасабамызда ойле чаршылар кечирилеми?

Пек гузель, шай этип чаршыгъа ёлумыз ачыкъ. Энди исе бизим базиргянларымыз невбетнен кетирген аджайип мал-махсулларыны эм сатаджакълар, эм де сатып аладжакълар. Чаршыгъа кельген эр бир инсан бош къолнен кельмей ве бош къолнен къайтмай.

Энди базиргянлар ишке тюшелер. Дикъкъатнен тахтагъа бакъынъыз.

Ахлакъ недир?

Эр бир инсаннынъ Аллаh Таалягъа, озюне, аилеге, Ватан ве миллетимизге, инсанлыкъкъа нисбетен олгъан вазифелери бар.

Сёзлеринде, ишлеринде, эр тюрлю ал ве арекетлеринде яхшы иш эткен адамгъа ахлякълы адам дерлер.

Ахлякъ сёзюнен джумле тизюв.

(Яшлар ахлякълы олмагъа тырышмагъа кереклер)

Къырымтатар языджылары да бу мевзуны дикъкъатсыз къалдырмадылар. Меселя: Умер Ипчи “Алим-Къырым йигити”, Ш.Алядин “Теселли”.

1. Сёз бирикмелерни ве джумлелерни тенълештирейик

Меракълы икяе. Талебе меракълы икяени окъуды.

Сувукъ къыш. Бу ыйл къыш эрте башланды.

1. Тахтада джумлени синтактик талиль этюв.

Акъайлар къартнынъ сёзюни динълеп отурдылар.

Бу джумле адий, икяе, эки теркипли, кениш.

График диктант

1. Джумлени динълеп джумленинъ схемасыны тахтада язув.

Анифенинъ козьлери бешиктеки къызчыгъына тикильди.

1. Перфокарта устюнде чалышув.

Талебелер джумлелерни динълеп ишчи сёзю джумледе насыл вазифе беджергенини бельгилейлер.

Догъру джевапкъа 2б. къоюла.

1. Ишчи – балаларгъа зенаат акъкъында чокъ меракълы шейлер айтты.
2. Бабам ишчи балаларгъа зенаат акъкъында чокъ меракълы шейлер айтты.

3)Онынъ зенааты – ишчи.

4)Бригадир шамрат агъа ишчини къаршылап алды.

5)Акъшам, иштен къайтаяткъанда агъам китапханеге кирди.

6)Бу ишке буюк авесликнен кириштим

Муптед

Хабер

Айырыджы

Тамамлайыджы

1. Оюн «Озюме инанам, озюмни тешкерем»

           Аталар сёзлеринде  келиш ялгъамаларыны къойып чыкъынъыз.

Ана-баба… сёз къайтарма.

Анасы… урьген ит борю агъызы… тюшер.

Озь анасы… урьмет этмеген… урьмет беклеме.

Эдеп… базардан сатын алмазсынъ.

Ватаны… хиянет эткен, озь анасы… хиянет этер.

1. Оюн «Озь къулакъларынъа инанма»

Ялгъамалар ярдымынен янъы сёзлерни язув:

Ялгъамалар: -джы, -чы, -даш, -лукъ, -лик, -лыкъ.

Сёзлер: сыныф, ав, балыкъ, шекер, туз, къыш.

Янъы сёзлерден джумлелер тизюв (агъзавий)

1. Ресимлер узеринде чалышув.

«Къыш манзарасы»

Ярдымджы сёзлер:

Юксек дагълар, орьтюли, къаплагъан, аязлы, йылтырай, эвлернинъ дамлары къыздырмайлар, озеннинъ суву.

Къыш кельди. Бутюн ер беем-беяз къарнен орьтюли. Юксек дагълар, эвлернинъ дамлары беяз къалпакъ кийдилер. Тереклер беяз шал багъладылар. Орталыкъны терен къар чаршафы къаплады.  Кунеш тереклернинъ артына сакълангъан, амма онынъ нурлары ерни къыздырмайлар. Беяз къар кунеште йылтырай. Озеннинъ суву аяздан бузлады.

1. Брильген джумлелерни макъсадына коре чешитлерини бельгиленъиз ве токътав ишаретлерини къоюнъыз.
   1. Кокте сийрек-сепелек йылдызлар пейда олдылар (икяе)
   2. Байрамгъа азырлыкъ ишлери яхшы алып барылдымы (суаль)
   3. Алиме апте, къапуны ачынъыз (эмир)
   4. Эр даим кунеш олсун!

1. Тестлер (компьютерде)
2. Сербест диктантКъыш куню эди. Сеттар акъай авгъа кетти. Онынъ яхшы авджы копеги бар. Копеек авламагъа башлады. Сеттар акъай бир чалынынъ артына сакъланды. Тавшан онынъ къаршысына кельгени киби, авджы оны атты. Копеек атылгъан тавшанны Сеттар акъайгъа алып кельди. О, тавшанны алып, эвине къайтты.

Талебелер динълеген сонъ, озьлери дефтерлерине язалар.

1.  Оюн «Ким чокъ язар?»

Талебелер группаларгъа болюнелер, саде джумлелер язалар.

Дерснинъ ёкюни, талебелерни баалав,

Эв вазифеси: дерс акъкъында бир къач джумле язув.