Конспект урока на тему:"Старинный осетинский дом". ("Рагон ирон хæдзар")

ПАДДЗАХАДОН КЪАЗНАЙОН ИУМÆЙАГАХУЫРАДОН УАГДОН

«ДЗÆУДЖЫХЪÆУЫ АСТÆУККАГ ИУМÆЙАГАХУЫРАДОН СКЪОЛА-ИНТЕРНАТ»

Темæ: «Рагон ирон хæдзар».

(Фæлхат кæныны урок)

Ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг

Рубайты Шамилы чызг Зæринæ.

г.Дзæуджыхъæу

Урочы технологон картæ.

Ахуыргæнæг: Рубайты Шамилы чызг Зæринæ.

Предмет: ирон æвзаг

Кълас: 3 (уыр. къорд)

Урочы тип: Рацыд æрмæг фæлхат кæнын.

Урочы темæ: «Рагон ирон хæдзар».

Урочы нысан: а)Скъоладзаутæн арфдæр бацамонын æрмæг.

б) Ахуырдзауты сахуыр кæнын нывты руаджы рагон ирон хæдзары тыххæй дзурын.

в)Дзырдтæй хъуыдыйæдтæ аразыныл бакусын.

г) Райрæзын кæнын скъоладзаутæм уарзондзинад сæ рагфыдæлты æгъдæуттæм, сæ цардыуагмæ.

Урочы цыд.

1. Бацæттæгæнæн рæстæг (мотивацион уавæр).

Урок райдыдта, чидæр дуар æрбахоста. Мидæмæ æрбахызт чызг чыргъæдимæ, йæ сæрыл дидинджытæй худ, раздарæн ыл.

__ Дæ бон хорз! Мидæмæ рахиз.

__ Фарн уæ хæдзары!

__ Сывæллæттæ, ай чи у ?

__ Уалдзæг.

__ Мæн дæр уæ урочы бакусын фæнды, æмæ ма мæ бауадзут. Цæмæй уæ урок цымыдисдæр рауайа, уый тыххæй уын æз лæвæрттæ æрбахастон.

__ Уадзæм æй сывæллæттæ нæ урокмæ?

__ О, уадзæм. Ахуыргæнæг райста уазæджы чыргъæд.

1. Мыртыл куыст.

__ Ныр та уæдæ сывæллæттæ аргъ скæнæм уалдзæджы лæварæн.

Ахуыргæнæг чыргъæдæй систа уыци – уыцитæ æмæ сæ сывæллæттæн кæсы.

1. Уыци – уыцитæ.

***

Цæстджын у, æмæ цæрæгой нæу.

С глазами, да не живой. (Хæдзар. Дом)

***

Артмæ судзы,

Фæздæгæй мары,

Аг æй ивазы,

Уæддæр уромы.

Огонь сжигает,

Дым окутывает,

Котел тянет,

А все равно терпит. (Рæхыс. Надочажная цепь)

***

Нæ чысыл арвæй мит уары.

Из (нашего) маленького неба снег падает. (Сасир. Сито).

Алы раст дзуаппæн дæр ахуыргæнæг фæйнæгыл ауындзы мæсыджы кæцыдæр хай, фæстагмæ нæм рауайдзæн мæсыджы ныв.

Ахуыргæнæг. Сымах базыдтат æртæ уыци – уыцийы. Ахъуыды ма кæнут сывæллæттæ, цæуыл дзурдзыстæм нæ урочы?

Скъоладзаутæ. Абон нæ урочы дзурдзыстæм рагон ирон хæдзарыл. (Сывæллæттæ дзурынц мæсыджы хуызтæ, чи кæм федта, уый).

1. Рацыд æрмæгыл куыст.

(Фокус къорд иртасæн куыст кæнынц - кейсимæ куыст. РОМАШКА БЛУМА) Кæнæ та мæнæ афтæ ↓…

1. Ахуыргæнæг. Ракæсут ма фæйнæгмæ. Цы дзы уынут?

Скъоладзаутæ.

Фæйнæгыл мах уынæм хæдзæрттæ. Фыццаг хæдзар амад у агуыридурæй- нырыккон хæдзар, иннæ та хохаг дурæй амад – рагон ирон хæдзар.

Ахуыргæнæг. Зæгъут ма мын сывæллæттæ,цы зонæм нæ рагфыдæлты цæрæнуæтты тыххæй?

Скъоладзаутæ. Нæ рагфыдæлтæ хæдзæрттæ амадтой хохаг дурæй (къæйдурæй).

Ахуыргæнæг. Мæнæ ацы хæдзары тыххæй уæ бон цы у зæгъын?

Скъоладзаутæ. Ацы хæдзар у æртæуæладзыгон. Амад у хохаг дурæй.

Ахуыргæнæг. Мæнæ ацы нывы та?

Скъоладзаутæ. Ацы хæдзар у иууæладзыгон. Амад у агуыридурæй.

Ахуыргæнæг. Рагон ирон хæдзары тыххæй дзуапп чи фæбæлвырддæр кæндзæн?

Скъоладзаутæ. Ирон адæм -иу фыццаг уæладзыджы дардтой сæ фос, 2-аг уæладзыджы бинонтæ цардысты сæхæдæг, 3-аг уæладзыг та уыдис уазæгуат.

Уæдæ ма иу хатт зæгъæм, цы радзырдтат, уыдон. Ацы хæдзар амад у хохаг дурæй, у æртæуæладзыгон. Фыццаг уæладзыджы дардтой сæ фос, 2-аг уæладзыджы цардысты бинонтæ сæхæдæг, 3-аг уæладзыг та уыдис уазæгуат. (Сывæллæттæ дзурынц, кæм федтой ахæм хæдзæрттæ, уый).

Ахуыргæнæг. Мигæнæнты тыххæй та цы зонæм, цæмæй конд уыдысты?

Скъоладзаутæ. Ирон адæмы рагфыдæлты мигæнæнтæ фылдæр арæзт уыдысты хъæдæй.

1. Ахуыргæнæг. Ныртæккæ дзырдбыдимæ бакусдзыстæм æмæ нæ зæрдыл æрлæууын кæндзыстæм хæдзары дзауматæ æмæ мигæнæнтæ.

1. Кресло- къæлæтджын(бандон)

2. Сосуд для воды - донгарз

3. Стол - фынг

4. Сито - сасир

5. Деревянная кровать - уырындыхъ

6. Маслобойка - хъуылæг

7. Небольшое корыто с дырочкой в середине – сивыр

1
2
3
4
5
6
7

1. Мæнæ ма æрбакæсут нывмæ, цы у уæ бон радзурын? Цы дзы уынут?

Скъоладзаутæ. Раздæр хæдзары астæу уыдис астæуарт, хуыдтой йæ къона. Къонайы сæрмæ рæхысыл ауыгъд уыдис аг. Уым -иу фыхтой дзидза кæнæ æндæр хæринаг. Аджы бæсты дзы сæ бон уыд æрцауындзын къæй. Къæйыл фыхтой чъиритæ. Къонайы сæрмæ уыдис ердо, фæздæгдзæуæн. Рагон ирон хæдзар дихгонд уыдис дыууæ хайыл. Иуæрдыгæй – нæлгоймæгты бынат, иннæрдыгæй – сылгоймæгты.

Физкультминутка.

1. Ахуыргæнæг. Ныр та бакусдзыстут къордгай. Кълас дих кæны æртæ къордыл, алы къордæн дæр уары карточкæтæ.

Хæс: ацы дзырдтæй саразут хъуыдыйæдтæ.

А) Баба, уырындыхъ, йæхæдæг, сарæзта.

Б) Уыдис, мидæг, дзидза, сивыры.

В) Чъиритæ, æртæкъахыг, æвæрдтой, фынгыл.

Г) Дада, ауындзы, аг, рæхысыл.

Д) Хæдзæрттæ, хохаг, дурæй, амад, сты.

Е) Æз, мæсыг, федтон, рагон.

Фæйнæгыл фыст хъуыдыйæдтæ, бæлвырд сæ кæнæм.

1. Ахуыргæнæг. Уæ чингуытæ ма бакæнут æмæ ссарут 10 хæс, 32 фарсыл. Ахуыргæнæг сын кæсы радзырд, сывæллæттæ лæмбынæг хъусынц. Дарддæр сывæллæттæ кусынц къæйттæй. Иу скъоладзау кæсы хъуыдыйад, иннæ та йæ тæлмац кæны. (Къæйттæй куыст).

(Кæнæ та пайда кæнæм интерактивон прием «Карусель» - æй.

Рагон ирон хæдзар.

Зæринæ бафарста йæ дадайы:

__ Дада, радзур ма нын, куыд арæзт уыдис рагон ирон хæдзар.

__ Хорз, мæ гыццыл къона. Хохы куы уыдтæ, уæд, æвæццæгæн федтай тъæпæнсæр хæдзæрттæ æмæ рагон мæсгуытæ.

__ О, дада, федтон хохаг дурæй амад хæдзæрттæ.

__ Раст зæгъыс, мæ хур. Фыццаг-иу сарæзтой фосæн бынат, уый сæрыл та-цæрæн хæдзар.

Хæдзары астæу уыдис астæуарт. Хуыдтой йæ къона. Стыр нысаниуæг уыдис ирон царды къонайæн. Къонайы арт хæдзар хъарм дæр кодта æмæ рухс дæр. Уымæ гæсгæ-иу хистæртæ рæвдауæнхуызы сабитæм дзырдтой «мæ хур, мæ къона»-йæ.

Къонайы сæрмæ рæхысыл ауыгъд уыдис аг. Уым-иу фыхтой дзидза кæнæ æндæр хæринаг. Уæливыхтæ кæнгæйæ та- иу къонайы рæхысыл æрцауыгътой къæй.

Къонайы сæрмæ уыдис ердо.

Рагон ирон хæдзар дихгонд уыдис дыууæ хайыл. Иуæрдыгæй – нæлгоймæгты бынат, иннæрдыгæй – сылгоймæгты.

Хæдзары бæлвырд бынаты æвæрд уыдысты хæдзары дзауматæ: æртæкъахыг фынг, къæлæтджын бандон, уырындыхъ, донгæрзтæ. Хъуылæг, сасир, сивыр.

Мигæнæнтæ фылдæр уыдысты хъæдæй конд.

Физкультминутка.

1. Æрмæг бафидар кæнын.

1. Ахуыргæнæг. Бафидар кæнæм радзырд. Хæс 11, ф.33. Сывæллæттæ, сымах ныртæккæ хъæуы текстмæ гæсгæ раст вариант фæнысан кæнын. (Къордгай куыст). (Кæнæ та хъазт, раст у æви нæ).

- Хæдзары астæу æнæмæнгæй хъуамæ уыдаид дидинджыты баст.

- Нæ, цытæ дзурыс! Хæдзары астæу – иу уыдис къона. а.д.

Скъоладзаутæ дзуапп дæттынц.

1. Ахуыргæнæг.Ныр та скæндзыстæм ахæм хæс, уæ чингуыты ма ссарут 14 хæс, 34 фарсыл. Сымах хъæуы тексты ацы хъуыдыйæдты тæлмац ссарын.(Кълас дихгонд цæуы дыууæ командæйыл).

__ Дедушка, расскажи нам о том, как строили старинные осетинские дома. (Дада, радзур ма нын, куыд арæзт уыдис рагон ирон хæдзар).

__ Да, дедушка, видела дома, построенные из горного камня. (О, дада, федтон хохаг дурæй амад хæдзæрттæ).

Посередине жилище был очаг. (Хæдзары астæу уыдис астæуарт).

__ Огонь в очаге и согревал жилище, и освещал. ( Къонайы арт хæдзар хъарм дæр кодта æмæ рухс дæр).

__ Над очагом на цепи висел котел. ( Къонайы сæрмæ рæхысыл ауыгъд уыдис аг).

__ А когда пекли пироги с сыром, то к цепи подвешивали плиту.

(Уæливыхтæ кæнгæйæ та- иу къонайы рæхысыл æрцауыгътой къæй).

__ Старинный осетинский дом делился на две части. ( Рагон ирон хæдзар дихгонд уыдис дыууæ хайыл).

__ Посуда в основном была изготовлена из дерева. ( Мигæнæнтæ фылдæр уыдысты хъæдæй конд).

1. Ахуыргæнæг. Ныр та хатдзæгтæ скæнæм нæ урокæн. Фæйнæгыл ауыгъд ис алыхуызон нывтæ. Иугай бауайут æмæ нывтæй равзарут, абон нæ урочы цæуыл дзырдтам, ахæмтæ. Сывæллæттæ иугай исынц нывтæ æмæ дзурынц цы сты. Нывтæ æвæрынц чыргъæды.

1. Хохаг дур. Раздæр ирон адæм хæдзæрттæ амадтой хохаг дурæй.

2. Хæдзар. Амадтой сæ фадæттæм гæсгæ дыууæ, æртæ уæладзыгон хæдзæрттæ. Фыццаг-иу сарæзтой фосæн бынат, уый сæрыл та-цæрæн хæдзар.

3. Мигæнæнтæ. Нæ рагфыдæлтæн сæ мигæнæнтæ фылдæр уыдысты хъæдæй конд.

4. Къона. Æнæмæнгæй алы хæдзары дæр уыдис къона.

Ахуыргæнæг. Ныр нæ уазæджы цæуын хъæуы æмæ йæ афæндараст кæнæм. Лæвар ын кæнæм мæнæ ацы чыргъæд.

4. Синквеин.

Хи куысты анализ
Ӕнтыстдзинӕдтӕ	Зындзинӕдтӕ	Фӕндон

Ахуыргæнæг. Къонайы фарнæй хайджын ут!

4