Хъуыдыйады æмхуызон уæнгты иугæнæг дзырдтæ. Æрхæцæн нысæнттæ иугæнæг дзырдтимæ.

План

Темæ: Хъуыдыйады æмхуызон уæнгты иугæнæг дзырдтæ. Æрхæцæн нысæнттæ иугæнæг дзырдтимæ.

Нысан: Скъоладзаутæн бацамонын хъуыдыйады уæнгты иугæнæг

дзырдтæ, æрхæцæн нысæнттæ æвæрд иугæнæг дзырдтимæ.

Æрдзы мидæг алцыдæр рæсугъд у.

(Æмбисонд)

Урочы дидактикон хæстæ:

I. Зонадон: 1.Сфæлхат кæнын хъуыдыйады æмхуызон уæнгтæ.

2. Æмхуызон уæнгты иугæнæг дзырдты тыххæй æрмæг равзарын. Æрхæцæн нысæнттæ иугæнæг дзырдтимæ.

3. Ахуырдзауты дзырддуат хъæздыгдæр кæнын.

4. Растфыссынадыл кусын.

II. Райрæзтон: Скъоладзауты ахуыр кæнын:

1. Раиртæстытæй пайда кæнын.

2. Логикон æгъдауæй хи хъуыдытæ раст дзурыныл.

3. Ног зонындзинæдтæй пайда кæнын.

4. Ахуыргæнæг æмæ æмбææлттимæ ахуырадон æмгуыстад кæнынмæ арæхсын.

5. Хибарæй æмæ къордты кусын зонын.

6. Бакаст текстæн анализ кæнын.

III. Хъомыладон:

1. Хъомыл кæнын мадæлон æвзагмæ уарзондзинад.

2.Къласы дзæбæх атмосферæ саразын: æмгуыстад, кæрæдзийыл аудындзинад.

3.Скъоладзаутæм гуырын кæнын уарзондзинады

æнкъарæнтæ æрдзмæ, афæдзы афонты

рæсугъддзинадмæ.

Урочы тип: ног æрмæг амоныны урок.

I. Организацион хай. Мотиваци.

Кæддæр иу зындгонд лæг (Дейл Карнеги-лектор, фыссæг, оратор) загъта : «Мидбылхудт хъæздыг кæны, кæмæн æй лæвар кæнынц, уыдоны. Уый амондджын кæны бинонты, зæрдæхæлардæр кæны адæймаджы». Сымах дæр æй ма бавгъау кæнут, æмæ уæ мидбылхудтимæ балæвар кæнут уæ зæрдæты хъарм кæрæдзийæн.

Сывæллæттæ, иумæ бацархайæм, цæмæй нæ урокæй зæрдæрухсæй ацæуæм, ууыл. Уый тыххæй та абон хъуамæ хæларзæрдæйæ, æнтыстджынæй бакусæм.

II. Рацыд æрмæг зæрдыл æрлæууын кæнын.

1. Ныффыссын фæйнæгыл хъуыдыйад æмхуызон уæнгтимæ, хъуыдыйады уæнгтæм гæсгæ йæ равзарын, ссарын дзы æмхуызон уæнгтæ.

Цъæйы комы адæймаджы цæст рæвдауынц йæ урссæр хæхтæ, йæ диссаджы нæзытæ æмæ назтæ, йæ дидинæгджын æрдузтæ æмæ йæ фынккалгæ дæттæ.

2. Раиртæстытæ дарддæр ахæццæ кæнын:

- Хъуыдыйады æмхуызон уæнгтæ сты ….. (дзырдтæ, иу фарстæн дзуапп чи дæтты æмæ уыцы иу дзырд чи æмбарын кæны).

- Хъудыйады æмхуызон уæнгтæ кæддæриддæр загъд вæййынц… (иу хуызы хъуыдыйады уæнгтæй).

- Хъуыдыйады æмхуызон уæнгтимæ арæх фембæлынц… (æмбарынгæнинаг дзырдтæ: Дзаг уыд хъæд алыхуызон дидинæгæй, хъæддаг дыргъæй…)

- Хъуыдыйады æмхуызон уæнгтæ кæрæдзийæ хицæн кæнæм (къæдзыгæй).

- Хъуыдыйады æмхуызон уæнгтæ баст цæуынц кæрæдзиимæ… (бабæтгæ бæттæгтæй)

III. Равзарын ног æрмæг. (Урочы дæргъы цы зынæмбарæндзырдтæ æмбæлынц, уыдон амонын)

1. Дзырдуатон диктант.

Ныффыссын фæйнæгыл дзырдтæ, 3 къордыл (цæджындзы) сæ фæдих кæнын (тематикон къордтыл) (алы рæнхъ дæр хицæн цæджындз фыссы)

Уалдзæг æхсæрæг дзывылдар

Сæрд арс сауцъиу

Фæззæг тæрхъус булæмæргъ

Зымæг рувас зæрватыкк

Бакæсын, зæгъын, алы цæджындзы дзырдтæ дæр иу дзырдæй куыд ис зæгъæн, цы сæ иу кæны? (Æрхъуыды кæнын семæ хъуыдыйæдтæ)

Цæуыл дзурдзыстæм абон? Цавæр хæстæ æвæрæм нæ урочы?

(Кæд скъоладзаутæн ног æрмæг зæгъын сæ бон нæу, уæд ма æххæст кæнынц иу куысты хуыз-дзырдбыд).

1. Ирон адæм Хуыцаумæ цæмæй кувынц?

2. Уалдзæджы фыццаг цавæр дидинæг фæзыны?

3. Ацы нуазинагæй фæкувынц Хуыцаумæ. Кæнгæ та йæ скодта Нарты

Сатана.

4. Ацы нæлгоймæгтæ-иу цагътой хъисын фæндырæй, стырæй-чысылæй-иу сын сæ

кадджытæм хъуыстой.

5. Уалдзæгæй фæззæгмæ быдыртæ æмæ фæзтæ рæсугъд кæнынц сæ уындæй.

6. Раздæры заман нæ фыдæлтæ ацы дзаумайы бастой ноггуырды.

7. Бæстæ цъæх-цъæхид кæд адары, уыцы афæдзы афон.

Скъоладзаутæ дзурынц урочы грамматикон темæ.

Нæ урочы ныхасы темæ та цавæр у, уый базонынæн нын феххуыс уыдзæн нæ эпиграф: Æрдзы мидæг алцыдæр рæсугъд у. (слайд)

Чи зæгъдзæн , цавæр æрмæг равзардзыстæм æмæ нæ ныхасы темæ цæуыл уыдзæн, нæ размæ цавæр хæстæ æвæрæм?

Абон дзурдзыстæм æмхуызон уæнгты иугæнæг дзырдтæ æмæ æрдзы рæсугъддзинадыл; ахуыр кæндзыстæм хъуыдыйады æмхуызон уæнгтæ иугæнæг дзырдтæй иртасын, æрхæцæн нысæнттæ æвæрын иугæнæг дзырдтæ кæм ис, ахæм хъуыдыйæдты.

Дарддæр нæ хъуыдыйадыл (эпиграф) бакусæм. (слайд)

Хъуыдыйад дарддæр баххæст кæнæм хъуыдыйады æмхуызон уæнгтæй æмæ йæ равзарæм хъуыдыйады уæнгтæм гæсгæ.

Æрдзы мидæг алцыдæр рæсугъд у: хъæдтæ æмæ быдыртæ, хæхтæ æмæ уыгæрдæнтæ, хур æмæ æврæгътæ, сырдтæ æмæ цъиутæ.

Зæгъут ма, æмхуызон уæнгтæ æмæ иугæнæг дзырд цавæр хъуыдыйады уæнгтæ сты?

Хатдзæг: Хъуыд.æмх.уæнгтæ æмæ иугæнæг дзырд вæййынц иу (æмхуызон) хъуыдыйады уæнгтæ

2. Чиныгимæ куыст (слайд)

Бакæсын раиртæст.

Хъуыдыйады æмхуызон уæнгтимæ арæх вæйййы иугæнæг дзырд кæнæ иугæнæг дзырдты къорд. (слайд)

Иугæнæг дзырд у, æмхуызон уæнгтимæ уыцы иу хъуыдыйады уæнг чи вæййы, фæлæ йæ мидисмæ, нысаниуæгмæ гæсгæ уыдонæй уæрæхдæр чи вæййы æмæ æмхуызон уæнгтæн иумæйаг номæн чи фæбæззы, ахæм дзырд.

Бакæсын хъуыдыйæдтæ, хатдзæг скæнын (слайд). Ссарын иугæнæг дзырдтæ, зæгъын, кæм лæууынц хъуыдыйады æмхуызон ууæнгтæ иугæнæг гæсгæ. Æрхæцæн нысæнттæ куыд æвæрд сты?

1) Бæлæстæ, къутæртæ, къудзитæ – иууылдæр сæхимæ хъусыныл фесты.

Уадымс рамбырд кодта йæ тыхтæ æмæ йæ фæндаг адардта ныллæджытæм: тархъæд, хъæутæ æмæ быдыртæм.

Хатдзæг: Иугæнæг дзырдтæ фæлæууынц æмхуызон уæнгтæн кæнæ сæ разæй, кæнæ сæ фæстæ.

Хъæуы цæрджытæй алчидæр: дохтырæй, скъоладзауæй, шофырæй – рацыдысты зиумæ.

Хатдзæг: Иугæнæг дзырд æмхуызон уæнгтæн сæ разæй куы фæлæууы, сæ фæстæ та – хъуыдыйадæн йæ иннæ уæнгтæ, уæд иугæнæг дзырдты фæстæ æвæрын хъæуы дыстъæлф, æмхуызон уæнгты фæстæ та – тире.

2) Сывæллæттæй бирæтæ, зæгъæм: Зауыр, Батраз, Сослан – ныссагътой бæлæстæ.

Ирыстоны скъолаты ахуыр кæнынц ахæм фæсарæйнаг æвзæгтæ, куыд:

англисаг, немыцаг, францаг.

Хатдзæг: Иугæнæг дзырдты фæстæ куы лæууой дзырдтæ ЗÆГЪÆМ, КУЫД, уæд сын сæ фæстæ æвæрын фæхъæуы дыстъæлф, сæ разæй та – къæдзыгтæ.

3) Чиныгкæсджыты конференцийы архайдтой: Дзерассæ, Фаризæт æмæ Æхсар.

Хатдзæг: Æмхуызон уæнгтимæ иугæнæг дзырд куы нæ вæййы, фæлæ хъуыдыйады иннæ уæнгтæй паузæйæ хицæнгонд куы цæуой, уæддæр сын сæ размæ æвæрæм дыстъæлф.

Зæрватыччытæ, сырддонцъиутæ, халæттæ – иу дзырдæй, мæргътæ иууылдæр бамбæхстысты къæвдайæ.

Хатдзæг: Иугæнæг дзырдты разæй æмхуызон уæнгты фæстæ куы фæлæууынц дзырдтæ ИУ ДЗЫРДÆЙ, ИУ НЫХАСÆЙ, уæд ацы дзырдты разæй æвæрæм тире, сæ фæстæ та – къæдзыг.

3. Текст

Уалдзæг æрцыдис æмæ бæстæ цъæх-цъæхид адардта. Райхъал ис æрдз. Хур йæ хъарм тынтæ парахатæй æрдзыл нывæнды. Бæлæстæ сыфтæр рафтыдтой, бæстæ дидинæг фестадис. Зæхх сулæфыдис.

ᴁвæдза, æрдзы рæсугъддзинадæн кæрон нæй. ᴁрттивынц æнусон цъититæ. Базмæлыдысты зайæгойтæ – зæххы фидауц. Хъæдты æмæ фæзты фæзындис дидинджытæ: малусæг, урс дидинæг, æрвдидинæг, джыджына. Рæсугъд гауызæй бамбæрзта быдыртæ къаппа-къуппа.

Иу ныхасæй, халсарæй, дыргъæй, зайæгойæ – иууылдæр сты зæххы лæвæрттæ.

Мæргътæ: сауцъиутæ, зæрватыччытæ, хърихъуппытæ - æртахтысты хъарм бæстæй.

Бындзытæ, къогъотæ, гæлæбутæ – иууылдæр ратæх-батæх кæнынц.

Уалдзæг бацыдис йæ рады.

1. Цæуыл цæуы ныхас тексты?

2. Цавæр афæдзы афон æвдыст цæуы, цæмæй бæрæг у?

3. Сæргонд ын радтæм.

(Уалдзæг бацыдис йæ рады).

1) Текст бакæсын, рафыссын текстæй хъуыдыйæдтæ иугæнæг дзырдтимæ.

1-аг рæнхъы чи бады, уыцы скъоладзаутæ агурынц иугæнæг дзырд разæй куыд уа, хъуыдыйады æмхуызон уæнгтæ та – йæ фæстæ. (схемы)

2-аг рæнхъы чи бады, уыцы скъоладзаутæ фыссынц иугæнæг дзырд хъуыдыйады æмхуызон уæнгты фæсте куыд уа.

3-аг рæнхъы скъоладзаутæ фыссынц иугæнæг дзырд æмхуызон уæнгтæн сæ разæй куыд уа, сæ фæстæ та – хъуыдыйадæн йæ иннæ уæнгтæ. (слайд)

4. Гыццыл уæхи аирхæфсут, нывы хæйттæ раст сæвæрынмæ аххуыс кæнут.

(Сæвæрын пазлтæ сæ бынæтты). Нывмæ гæсгæ æрхъуыды кæнын хъуыдыйад иугæнæг дзырдтимæ.

Сывæллæтты фыд йемæ æрбахаста кусæн дзаумæттæ: дзæбуг, хырх, рæс, аркъау.

Адæм, сырдтæ, цъиутæ – иууылдæр цин кæнынц уалдзæджы ралæудыл. (ныффыссын фæйнæгыл).

4. Бафидаргæнæн фæлтæрæнтæ:

1) Дзургæйæ сæххæст кæнын 224 фæлтæрæн.

2) Ацы куысты хуыз хуыйны – сæмбырд кæн хъуыдыйад (слайд).

Фыццаг хъуыдыйадæй райсын фадатон дзырд, дыккаг хъуыдыйадæй – зæгъинаг, æтыккаг хъуыдыйадæй та – сæйрат.

Хъæды тынг рæсугъд у.

Лæппу дисы æфтауы йæ курдиатæй.

Хуры тынтæй алцыдæр ныррухс ис.

Æвзæрст дзырдтæй саразын хъуыдыйад.

Цавæр хъуыдыйад нæм рауад? Баххæст æй кæнæм хъуыдыйады æмхуызон уæнгтæй.

Хъæды алцыдæр дисы æфтауы: сыфтæрты сыбар-сыбур, дидинджыты хæрздæф , цъиуты цъыбар-цъыбур æмæ æхсæрæджы цырд (сæрæн) гæппытæ.

Бамбарын кæнын æрхæцæн нысæнтты æвæрд.

3) Хъуыдыйæдтæ схемæтæм гæсгæ раст сæвæрын.

Сæрды сывæллæттæ сæмбырд кодтой хосгæнæн кæрдæджытæ: битъына,

дугъысыф, калмы ‘взаг æмæ пысыра.

: , , æмæ .

Ирыстоны кæмттæ иууылдæр: Дыгургом, Куырттаты ком, Уæлладжыры ком - сæ рæсугъддзинадæй дисы æфтауынц туристты.

: , , - … .

Бронзæ хъуытаз, аланты паддзах Ос-Бæгъатыры згъæр худ, дзуæртты нывтæ, рагон æхцатæ - иууылдæр сты Рекомы кувæндоны зынаргъдæр лæвæрттæ.

, , , - .

Скъоладзау хæдзары бацæттæ кодта цыбыр информаци Ос-Бæгъатыр чи уыд, уый тыххæй.

Ос-Багатар — один из самых известных военачальников средневековой Алании. Его жизнь и деятельность приходятся на самый тяжелый и трагический период истории аланов-овсов — XIII в. С 30-х гг. этого столетия шла упорная борьба с монголо-татарскими завоевателями, и не только за территорию, не только за независимость, но и за само существование аланов. В том, что они сохранились как этнос, велика заслуга Багатара.

Его имя связывают с человеком, погребённым в средневековой Нузальской церкви.

Ос-Багатар происходил из сильного и влиятельного осетинского рода Царазонта, живших в Уаллаг-Ирском ущелье в верховьях реки Ардон.

Первоначально в Нузальской церкви находились вещи Ос-Багатара — шлем, копьё, колчан. В дальнейшем эти предметы были перенесены в Реком. К сожалению, до нашего времени эти реликвии не сохранились, но имеются рисунки шлема Ос-Багатара, сделанные В.Б. Пфафом в 1869 году и А.А. Миллером в 1928 году.

IV. Хатдзæгтæ тесты хуызы

(Скъоладзаутæ тестыл кусынц, уыйфæстæ сæ кæрæдзимæ дæттынц æмæ дзы кæд рæдыдтытæ ис, уæд сæ кърандасæй раст кæнынц. Ацы куысты фæстæ сын ахуыргæнæг æмбырд кæны сæ куыстытæ æмæ бæрæг кæны, раст æххæстгонд (стæй растгонд) сты æви нæ). (слайд)

1. Цъитийæ гуырынц цæугæдæттæ: Терк, Джызæлдон, Фыййагдон, Æрыдон, Æрæф. Ацы хъуыдыйады иугæнæг дзырд у

а) Æрæф

æ) Цъитийæ

б) цæугæдæттæ

2. Сырддонцъиутæ гæркъæрæгтæ цæргæстæ æмæ митмитгæнджытæ

иууылдæр баззадысты Ирыстоны.

Ацы хъуыдыйады цухгонд æрцыдысты

а) дыууæ къæдзыджы æмæ тире

æ) дыстъæлф æмæ æртæ къæдзыджы

б) дыстъæлф, дыууæ къæдзыджы æмæ тире

3. Ссарут хъуыдыйад схемæмæ гæсгæ [О:О,О,О - …]

а) Адæм сырдтæ чысыл цъиутæ алчи куысты сæр лæууы.

æ) Уым уыд æппæт нæ уарзт нæ маст нæ зын дæр.

б) Дыргъоны бæлæстæн фæткъуыйæн кæрдойæн балæн сæ сыфтæ

бур кæнын райдыдтой.

4. Кæцы дзырдтæ не сты иугæнæг

а) сырдтæ, цæрæгойтæ, дидинджытæ

æ) мад, фыд, нана

б) бинонтæ, мыггæгтæ, нæмттæ

Ахуыргæнæджы раныхас æрдзы тыххæй.

Фæстæмæ та нæ эпиграфмæ рахизæм. Цæуыл уыдис нæ ныхасы темæ?

ᴁрдз у нæ цæрæн бынат, нæ рæсугъд хæдзар. ᴁрдз нын лæвар кæны сыгъдæг уæлдæф, зæххы хъæздыгдзинадтæ, хуры хъарм.

Махæн та нæ хæс у, бахъахъхъæнын уыцы рæсугъддзинад...

V. Рефлекси.

VI. Бæрæггæнæнтæ сæвæрын.

VII. Хæдзармæ куыст. Раиртаст сахуыр кæнын, 232 фæлтæрæн.