-Д?рыс,балалар, олай болса жа?а саба?ты зейін ?оя м??ият т?сініп алы?дар. Содан со? жа?а та?ырып?а байланысты ж?мыстар ж?ргіземіз.
Ма?ал-м?телдер –халы? даналы?ыны?,к?регендігіні? айнасы,тіл байлы?ыны? алтын ?азынасы. Ма?ал-м?телдер-?мір шынды?ыны? к?рінісі,халы?ты? кейінгі ?рпа??а ?алдыр?ан ?сиеті,?мір с?ру ?рекетіні? ережесі.
«С?зді? к?ркі- ма?ал» деп тегін айтылма?ан. Ма?ал-м?телдерді адам баласы ?зі айтайын деген оймен орайластырып,орынды ?олданса,с?зі мірді? о?ындай ?ткір,к??ілге ?онымды, к?ркем
Ма?ал-м?телдер ?осарлана айтыл?анымен,олар бір-біріне туыс бол?анмен,екеуіні? ?зара айырмашылы?тары бар. Ол айырмашылы?тар ма?ал мен м?телді? ойды т?йіндеу жа?ынан да, ??рылымы жа?ынан да бай?алады. Мысалы: «То?па?ы к?шті болса,киіз ?азы? жерге кірер» деген ма?алды алса?,б?л ма?ал екі жай с?йлемнен т?рады. М?нан ма?алдарды? к?біне екі б?лімнен т?ратынын білеміз. Оны? ?стіне ма?алдарда ой тияна?ты болады. Алды??ы ой екінші т?йінді пікірді? шарты т?рінде келеді. Я?ни киіз ?аза?ты? жерге кіруі то?па?ыны? к?шті болуына байланысты. Сонымен ?атар ма?алдарда бір-біріне ?арама-?арсы ??ымдар мен н?рселерді салысстыру ар?ылы ой-пікірді ай?ындай т?су т?сілі басым келеді. Мысалы: «Біреу тойып секіреді,біреуі то?ып секіреді», «Ер жігітті? екі с?йлегені-?лгені,Еменні? иілгені –сын?аны» деген ма?алдардан д?лелдеу мен ?орытынды пікір бірдей ж?ріп отыратынын бай?аймыз. М?тел ма?ал?а ?ара?анда ойды а?ырына дейін жеткізбей,топшалап,болжам ретінде т?сіндіретін, с?йлем т?рінде де, с?з тіркесі т?рінде де келетін фразеологиялы? бірлік.
М?тел ??рылысы ойды т?йіндеу жа?ынан ма?алдан ?згешерек. «?лін білмеген ?лек», «К?ппен к?рген ?лы той» деген м?телде т?спал ?ана бар,ма?ына ашы? емес,?орытынды пікір жо?. Оны, бейнелік с?з айшы?ы ар?ылы берілген ойды ты?даушы ?зі топшалайды. М?телде тияна?ты т?жырым да болмайды. ?амтиды
Ма?ал-м?телдерді? та?ырыптары ?р алуан.
Д?птерге жазу; Ерекшелігі;
Ма?ал М?тел
Екі б?лімді бір б?лімді
Ой тияна?ты Ойды жеткізбейді
Д?лелдеу мен ?орытынды болжам ретінде
С?йлем с?з тіркес немесе с?йлем
?й?асты?ы; фольклорды? жанрлы? т?рі,к?лемі ша?ын,ма?ынасы тере?,к?п ма?ыналы; тура ма?ынасы,астарлы ма?ына.
О?улыкпен ж?мыс.
Сынып 2 топ?а б?лінеді.1 топ-м?тінді о?ып,мазм?ны? орыс тілінде айтып бері?дер. 2 топ-м?тінді о?иды.Ал ?азір бірінші топ 2-нші топ?а3 с?ра?тар ?ояды.С?ра?тар:1-Ма?ал-м?телдер неше ма?ыналы?
1-Ма?ал-м?телдер ?ос ма?ыналы ,онда ма?ынамен ?атар, астарлы ма?ына да болады.
2-Ма?ал-м?телдер не ?шін керек?
2-Ма?ал-м?телдер с?зді ажарландырады,с?йлеуішіні? ойын
Бас?алар?а ай?ын да айшы?ты т?рде жеткізеді .
3-Ма?ал-м?телдер деген не?
3-Фольклорды? жанрлы? т?рі.
Ойын ойнау:ма?алды? жал?асын тап :
Мектеп- кеме,
Білім -те?із
Ас- атасы нан. Денсаулы?-зор байлы?. ?стаздан ш?кірт озар. Ту?ан жердей жер болмас, ту?ан елдей ел болмас.
Ма?ал-м?телдер тек ?ана ?аза? тілінде ?ана емес, орыс тілінде де баламасы бар.Ма?ыналас ма?ал-м?телді тауып,аудармасын табы?дар:
Жеті рет піш, бір рет кес.
Ж?з сомын бол?анша,ж?з досын болсын.
Мы? рет естігенінен, бір рет к?рген арты?.
Шананы жазда,арбаны ?ыста дайында.
Ас атасы-нан.
Білімді ба?алау: О?ушылырды? жауаптарына ,саба??а белсене ?атысып отыр?андарына ?арай білімдері ба?аланады.
?йге тапсырма: ?р т?рлі та?ырып?а байланысты ма?ал-м?телдер жаттап келу.
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
Оқушылардың көніл күйін көтеру үшін тақияға
Келесі сөйлемдерді салады-Сенің шашын қандай ұзын! Сен қандай әдемісің!
Сенің дауысын қандай жақсы!Сен қандай ақылдысың
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Тақтаға халық әдебиетінің түрлері жазылып тұр, тек қана мақал-мәтелдер жоқ. Балалар,қандай ауыз әдебиетінің түрі түсірілген ?
Мақал-м- әтелдер.Сендер қандай мақал- мәтелдерді білесіңдер?Жақсы,сабақтың мақсаты қандай болады?Сабақтың мақсаты-мақал-мәтелдер туралы мәлімет алу,олардың ерекшелігін ,ұйқастыгын көрсету,макалдардың тобын байқау.
-Дұрыс,балалар, олай болса жаңа сабақты зейін қоя мұқият түсініп алыңдар. Содан соң жаңа тақырыпқа байланысты жұмыстар жүргіземіз.
Мақал-мәтелдер –халық даналығының,көрегендігінің айнасы,тіл байлығының алтын қазынасы. Мақал-мәтелдер-өмір шындығының көрінісі,халықтың кейінгі ұрпаққа қалдырған өсиеті,өмір сүру әрекетінің ережесі.
«Сөздің көркі- мақал» деп тегін айтылмаған. Мақал-мәтелдерді адам баласы өзі айтайын деген оймен орайластырып,орынды қолданса,сөзі мірдің оғындай өткір,көңілге қонымды, көркем
Мақал-халықтың өмірден алған тәжірибесінің,ой-тұжырымының қорытынды жиынтығы,айқын ойды үлгі-өнеге, ақыл ретінде қысқа қайырылып, көркем бейнелеп жеткізетін халықтың дана,нақыл сөзі.
Мақал-мәтелдер қосарлана айтылғанымен,олар бір-біріне туыс болғанмен,екеуінің өзара айырмашылықтары бар. Ол айырмашылықтар мақал мен мәтелдің ойды түйіндеу жағынан да, құрылымы жағынан да байқалады. Мысалы: «Тоқпағы күшті болса,киіз қазық жерге кірер» деген мақалды алсақ,бұл мақал екі жай сөйлемнен тұрады. Мұнан мақалдардың көбіне екі бөлімнен тұратынын білеміз. Оның үстіне мақалдарда ой тиянақты болады. Алдыңғы ой екінші түйінді пікірдің шарты түрінде келеді. Яғни киіз қазақтың жерге кіруі тоқпағының күшті болуына байланысты. Сонымен қатар мақалдарда бір-біріне қарама-қарсы ұғымдар мен нәрселерді салысстыру арқылы ой-пікірді айқындай түсу тәсілі басым келеді. Мысалы: «Біреу тойып секіреді,біреуі тоңып секіреді», «Ер жігіттің екі сөйлегені-өлгені,Еменнің иілгені –сынғаны» деген мақалдардан дәлелдеу мен қорытынды пікір бірдей жүріп отыратынын байқаймыз. Мәтел мақалға қарағанда ойды ақырына дейін жеткізбей,топшалап,болжам ретінде түсіндіретін, сөйлем түрінде де, сөз тіркесі түрінде де келетін фразеологиялық бірлік.
Мәтел құрылысы ойды түйіндеу жағынан мақалдан өзгешерек. «Әлін білмеген әлек», «Көппен көрген ұлы той» деген мәтелде тұспал ғана бар,мағына ашық емес,қорытынды пікір жоқ. Оны, бейнелік сөз айшығы арқылы берілген ойды тыңдаушы өзі топшалайды. Мәтелде тиянақты тұжырым да болмайды. қамтиды
Мақал-мәтелдердің тақырыптары әр алуан.
Дәптерге жазу; Ерекшелігі;
Мақал Мәтел
Екі бөлімді бір бөлімді
Ой тиянақты Ойды жеткізбейді
Дәлелдеу мен қорытынды болжам ретінде
Сөйлем сөз тіркес немесе сөйлем
Ұйқастығы; фольклордың жанрлық түрі,көлемі шағын,мағынасы терең,көп мағыналы; тура мағынасы,астарлы мағына.
Оқулыкпен жұмыс.
Сынып 2 топқа бөлінеді.1 топ-мәтінді оқып,мазмұның орыс тілінде айтып беріңдер. 2 топ-мәтінді оқиды.Ал қазір бірінші топ 2-нші топқа3 сұрақтар қояды.Сұрақтар:1-Мақал-мәтелдер неше мағыналы?
1-Мақал-мәтелдер қос мағыналы ,онда мағынамен қатар, астарлы мағына да болады.
2-Мақал-мәтелдер не үшін керек?
2-Мақал-мәтелдер сөзді ажарландырады,сөйлеуішінің ойын
Басқаларға айқын да айшықты түрде жеткізеді .
3-Мақал-мәтелдер деген не?
3-Фольклордың жанрлық түрі.
Ойын ойнау:мақалдың жалғасын тап :
Мектеп- кеме,
Білім -теңіз
Ас- атасы нан. Денсаулық-зор байлық. Ұстаздан шәкірт озар. Туған жердей жер болмас, туған елдей ел болмас.
Мақал-мәтелдер тек қана қазақ тілінде ғана емес, орыс тілінде де баламасы бар.Мағыналас мақал-мәтелді тауып,аудармасын табыңдар:
Жеті рет піш, бір рет кес.
Жүз сомын болғанша,жүз досын болсын.
Мың рет естігенінен, бір рет көрген артық.
Шананы жазда,арбаны қыста дайында.
Ас атасы-нан.
Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: Әр түрлі тақырыпқа байланысты мақал-мәтелдер жаттап келу.
