Хал?х с?махл?х?пе урокра ус? курни

Халǎх сǎмахлǎхĕпе урокра усǎ курни.

Халǎх юмахĕсен пĕлу паракан тата вĕрентуллĕ пĕлтерĕш пур. Юмахсемпе ачасем интересленеççĕ, мĕншĕн тесен вĕсенче этемĕн кулленхи пурнǎçĕ, кил-çуртри пурнǎç йĕрки тата çын хǎйне хǎй епле тыткаламалли йĕркесен ǎнланǎвĕсем. Вĕсенче яланах улталǎва, киревсĕр ĕçсене сивлеççĕ.

Кашни халǎхǎн хǎйĕн наци юмахĕсем пур. Чǎваш халǎх юмахĕнче чи усǎлли, чи кирли вǎл – çынсене пĕр-пĕринпе хутшǎнмалли йĕрке пурри. Юмахсем çынсене пĕр-пĕринпе ǎшǎ кǎмǎлпа калаçма, аслисене хисеплеме вĕрентеççĕ.

Пирĕн шкулта пĕтĕм Раççей шайĕнчи наукǎпа практика «Çитĕннисем тата ачасем: çемьене вĕрентсе устермелли этнопедагогика ыйтǎвĕсем» проблемǎпа конференци пулса иртрĕ. Çак конференцире эпĕ 5-мĕш класра уçǎ урок ирттертĕм.

Урок теми: Халǎх cǎмахлǎхĕ.

«Уйǎх çинчи хĕр» юмах.

Урок тĕллевĕсем: 1) Калаçу пуплевне аталантарасси, чǎвашла тĕрĕс вулама тата çырма хǎнǎхтарасси. 2) «Уйǎх çинчи хĕр» юмахпа тата çĕнĕ сǎмахсемпе паллаштарасси.

3) Ырǎ, сǎпайлǎ, ĕçчен, кǎмǎллǎ, тĕрĕс пулма, аслисене итлеме вĕрентесси.

Урока кирлĕ хатĕрсем: «Манǎн юратнǎ юмах» темǎпа ÿкерчĕксем, «Уйǎх çинчи хĕр» ÿкерчĕк, кĕвенте ÿкерчĕкĕ, мультимедийный проэктор.

Урок юхǎмĕ.

I. Урока кĕни.

а) Халǎх сǎмахлǎхĕ çинчен кĕске калаçу иртересси. (Экран çине таблица тухать).

ǎ) Терминсене çырса хурасси. (Экран çине терминсем тухаççĕ)

Халǎх сǎмахлǎхĕ – устное народное творчество

Чĕр чунсем çинчен – о животных

Асамлǎ – волшебные

Йǎла – бытовые

б) Юмахсем çинчен кĕске калаçу иртересси.

-Эсир юмахсем вулама юрататǎр-и? (Кам юратать –хĕрлĕ карточка кǎтартать, кам юратмасть – симĕс).

- Юмахсем мĕнлисем пулаççĕ? (Экран çинчи терминсемпе усǎ курса ответлеççĕ).

- Кам йǎла юмахĕсем вулама юратать? (Кǎвак карточкǎсем çĕклеççĕ).

- Кам чĕр чунсем çинчен вулама юратать? (Симĕс карточкǎсем çĕклеççĕ).

- Кам асамлǎ юмахсем вулама юратать? (Хĕрлĕ карточкǎсем çĕклеççĕ).

- Сире асамлǎ юмахсем мĕншĕн килĕшеççĕ?

II. Çĕнĕ темǎпа ĕçлесси.

Урок темипе, тĕллевĕсемпе паллаштарасси.

1) Словарь ĕçĕ.

тухатмǎш – колдунья

ама çури – мачеха

ама çури хĕрĕ – падчерица

çур çĕр – полночь

кĕвенте – коромысло

çǎлкуç – родник

хǎрушǎ – страшно

хĕрхен - жалеть

а) Учитель сǎмахсене пĕр хут вулать.

ǎ) Учительпе ачасем чǎваш сǎмахĕсене вулаççĕ.

б) Чǎваш сǎмахĕсене хĕр ачасем, вырǎс сǎмахĕсене – арçын ачасем вулаççĕ.

2) Юмахпа ĕçлесси.

а) Учитель вулать.

Уйǎх çинчи хĕр.

Ĕлĕк-авал пите усал тухатмǎш пурǎннǎ. Унǎн ырǎ, сǎпайлǎ, хитре ама çури хĕрĕ пулнǎ. Ама çури хĕрне юратман. Час-часах вǎрçнǎ.

Пĕррехинче ама çури çур çĕрте киле килнĕ. Хĕрне шыв ǎсма кǎларса янǎ.

Хĕр витрепе кĕвенте илнĕ те çырмана чупнǎ. Каçĕ уяр, сивĕ. Çулте тулли уйǎх кǎна пулнǎ. Çǎлкуç патне çитсен хĕре хǎрушǎ тухатмǎшсем çавǎрса илнĕ.

Хĕр хǎраса укнĕ те уйǎх çине пǎхса пулǎшу ыйтнǎ. Уйǎх хĕре хĕрхенсе хǎй патне илнĕ.

Çавǎнпа халĕ те уйǎх çинче кĕвентеллĕ хĕре курма пулать.

ǎ) Ачасем пĕрер предложени вулаççĕ.

б) Пĕр ача юмах содержанине кĕскен вырǎсла каласа парать.

в) Юмаха мĕнле ǎнланнине тĕрĕслеме учитель ыйтусем парать:

- Ĕлĕк-авал кам пурǎннǎ?

- Унǎн кам пулнǎ?

- Ама çури хĕрне мĕн тунǎ?

- Пĕррехинче ама çури хĕрне ǎçта янǎ?

- Каçĕ мĕнле?

- Çǎлкуç патĕнче хĕре камсем çавǎрса илнĕ?

- Хĕре мĕн пулǎшнǎ?

г) Пĕр-икĕ ачи юмахǎн содержанине чǎвашла каласа парать.

д) Воспитани моменчĕ.

- Сире юмах килĕшрĕ-и? (Килĕшнĕ пулсан хĕрлĕ карточка кǎтартаççĕ).

- Кам килĕшрĕ? Мĕншĕн?

- Кам килĕшмерĕ? Мĕншĕн?

-Ама çури тĕрĕс тунǎ-и? (Симĕс карточкǎсем çĕклеççĕ).

- Кам тĕрĕс мар тунǎ тесе шутлать? (Хĕрлĕ карточкǎсем çĕклеççĕ).

Ашшĕ-амǎшĕн ачисене вǎрçмалла мар, ырǎ сǎмахсемпе, ырǎ тĕслĕхсемпе вĕрентмелле.

III. Физкультура саманчĕ.

IV. Панǎ сǎмахсене йĕркелесе предложенисем тǎвасси.

Конверт ǎшǎнче ваттисен сǎмахĕсем. Кашни сǎмаха уйрǎм хут çине çырнǎ. Предложенири сǎмахсене вырǎнсемпе пǎтраштарнǎ.

а) Чǎвашсен ваттисен сǎмахĕсем нумай. Вĕсем çамрǎксене вĕрентеççĕ. Тĕслĕхрен: «Ашшĕ-амǎшне итлемен ача хǎй пуçне хǎй çухатать». (Экран çине тухать).

- Эсир ку ваттисен сǎмахне мĕнле ǎнланатǎр?

- Сирĕн пурнǎçра ун пекки пулнǎ – и? Каласа парǎр.

Атте-аннене итлес пулать, мĕншĕн тесен вĕсем пире ырǎ тǎвас тесе вĕрентеççĕ.

ǎ) Ваттисен сǎмахĕсене пуçтарасси.

Тǎватǎ парта хушшинчи ачасем чǎвашла çырнǎ ваттисен сǎмахĕсене йĕркелеççĕ, ыттисем - вырǎсла вариантне.

Ĕç вǎл – пурнǎç илемĕ. – Труд красит человека.

Ĕçрен ан хǎра – вǎл хǎй санран хǎратǎр. – Не бойся работы пусть она тебя боится.

Шанчǎклǎ тусǎн хакĕ çук. – Надёжный друг цены не имеет.

Ырǎ сǎмах – лайǎх кун. – Доброе слово, что ясный день.

Пĕрисем ваттисен сǎмахĕсене чǎвашла вулаççĕ, теприсем – вырǎсла.

б) Икĕ килĕшнĕ ваттисен сǎмахĕсене çырса илесси. (Экран çинче ваттисен сǎмахĕсем).

V. Пĕлме интереслĕ.

а) Шкул библиотекинче «Ваттисен сǎмахĕсем, каларǎшсем, сутмалли юмахсем» ятлǎ кĕнеке пур. Эпĕ сире ǎна илсе вулама сĕнетĕп. (Учитель кĕнекине кǎтартать). Чǎвашла, вырǎсла юмахсен пуххисем те пур. (Учитель юмахсен пуххине кǎтартать).

VI. Вĕреннине пĕтĕмлетесси.

а) Доска çине чечек ÿкересси.

Ачасенче чечек çеçкисем. Вĕсем çине сǎмахсем çырнǎ: щедрый –тарават, скромный – сǎпайлǎ, добрый – ырǎ, бережливый – перекетлĕ, трудолюбивый – ĕçчен, справедливый – тĕрĕс, вежливый – кǎмǎллǎ.

Учитель сǎмахсене вырǎсла калать, ачасем чǎвашла вариантне тупса доска çине çеçкесене тухса çакаççĕ. «Юмахсем пире тарават, сǎпайлǎ, ырǎ, перекетлĕ, ĕçчен, тĕрĕс, кǎмǎллǎ пулма вĕрентеççĕ» предложени пулмалла.

а) Предложенине ачасем пурте пĕрле вулаççĕ, çырса хураççĕ.

б) Воспитани моменчĕ.

VII. Киле ĕç парасси.

Килте аслисемпе пĕрле вырǎсла е чǎвашла юмах вуламалла, ǎна сÿтсе явмалла.

VIII. Ачасен пĕлĕвне хакласси.