?йге берілген тапсырманы с?раймын. О?ушылар?абірнеше с?ра?тар ?оямын
б) Жа?а саба?ты т?сіндіру:
І. Салалас ??рмаластарды? тыныс белгілері
Салаласты? ??рамында?ы жай с?йлемдерді? арасына ретіне ?арай ?тір,?ос н?кте,сызы?ша ж?не ?тір мен сызы?ша ?ойылады.Б?л сия?ты ?р т?рлі тыныс белгілеріні? ?ойылуы,біріншіден,салаласты? жал?аулы? шылау ар?ылы немесе жал?аулы?сыз ??рмалас?ан салаласты?,?р т?рлі ма?ыналы? ?атынасты білдіруіне байланысты.
1.Жал?аулы? шылаулар ар?ылы ??рмалас?ан салаласты? барлы? т?ріне,ма?ыналарыны? ?р т?рлі бол?анына ?арамасытан ?тір ?ойылады.Ешбір ?згеріссіз су да а?ырын тербеледі,?алт?ы да жыбыр-жыбыр ?оз?алады.
Егер салаласта?ы жай с?йлемдер ж?не шылауымен байланысса,оларды? арасына ешбір тыныс белгісі ?ойылмайды К?ріш жапыра?ыны? ?зегі оны? ?з т?сіндей болады ж?не сол ?зекшеден бірнеше талшы?тар тарап жатады.
2. Жал?аулы?сыз ы??айлас салалас ?тірмен б?лінеді.Олжабек б?л жолы б?гелген жо?,жауапты ?олма-?ол ?айырды.Ай тая? бойы к?теріліпті,ма?дай алда д?п-д??гелек болып толы?сып т?р.
3.Жал?аулы?сыз себеп-салдар салаласты? себеп м?нді жай с?йлемі б?рын орналасса,со?ынан ?тір ?ойылады.
Бимендіні? ?кесіні? аты – Сызды? еді,ауылды Сызды? ауылы дейтін.
4.Жал?аулы?сыз ?арсылы?ты салаласты? арасына ?тір мен сыз?ша ?ойылады.Сен дайын ереже ?сынасы?, - мені? о?ан к?нгім келмейді.
5. Т?сіндірмелі салаласты? бірінші жай с?йлеміні? баяндауышы сонша, соншалы?, сондай деген с?здерден болса,олардан кейін сызы?ша ?ойылады.райханны? з?ресі ?ш?аны сондай – ?ні шы?пай ?алды.
6. Жал?аулы?сыз ы??айлас салалас істі?,о?и?аны? мезгіл жа?ынан ?те тез,?ас ?а??андай уа?ыт ішінде бол?анды?ын білдірсе не ол іс-о?и?аны? ?зара шарттас м?нде айтыл?анын к?рсетсе,??рамында?ы жай с?йлемдеріні? арасына сызы?ша ?ойылады.Шатырлап т?р?ан ?урай лап етті – ?ара т?тін б?р? етті.
7. Т?сіндірмелі салаласты? ??рамында?ы жай с?йлемдеріні? арасына ?ос н?кте не сыз?ша ?ойылады.
Екеуі де жасты?ты жа?а заманнан баста?ан: дала жа?аша г?лдейді,далаадамы жа?аша ?мір с?реді.
Саба?тасты? ??рамында?ы жай с?йлемдерді? арасына,негізінде,?тір ?ойылады: Ол от?а жа?ындап келгенде,?ара??ыда кісінеген жыл?ыны? дауысы естілді.
Ба?ыны??ы с?йлем басы??ы с?йлемні? ортасында айтылса,оны? екі жа?ынан ?тір ?ойылады. жанпейіс ?йге кіріп кеткенде,Ас?ар мен Ержан тыста ?алды, - Ас?ар мен Ержан,Жанпейіс ?йге кіріп кеткенде, тыста ?алды.
ІІІ.Аралас ??рмаласты? тыныс белгілері.
Аралас ??рмаласта?ы жай с?йлемдерді? арасына ?ойылатын тыныс белгі,негізінен,салаласа ж?не саба?таса ??рмалас?ан с?йлемдерге ?ойылатын тыныс белгілерден ??ралады.
1.Егер араласты? ??рамында ?арсылы? м?нді жай с?йлемдер болса,ол бас?аларынан ?тір мен сызы?ша ар?ылы ажыратылады.
2.Араласты? ??рамында т?сіндірмелі м?нді не себеп м?нді с?йлемдер болса,олар бас?аларынан не ?ос н?кте,не сызы?ша ар?ылы ажыратылады.
Просмотр содержимого документа
«??рмалас с?йлемні? тыныс белгілері »
Күні: 12.03.2015 ж. Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8 «Г»
Сабақтың тақырыбы:Құрмалас сөйлемнің тыныс белгілері
Сабақтың мақсаты:1) құрмалас сөйлемнің тыныс белгілері туралы түсінік беру,жасалу жолдарын ұғындыру,сөздердің өзге байланысу түрлерінен ажырата білуді үйрету; 2) өзіндік практикалық әрекет ортасын қалыптастыру,сауатты,әдемі жазуға бейімдеу,ойлау,есте сақтау қабілеттерін ажырату; 3) оқу-шыларды патриоттыққа,жігерлікке,жаңашлдыққа,ізденімпаздыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, іздендіру
Сабақтың көрнекілігі: плакат, деңгейлік тапсырма, қосымша материалдар.
Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларғабірнеше сұрақтар қоямын
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
І. Салалас құрмаластардың тыныс белгілері
Салаластың құрамындағы жай сөйлемдердің арасына ретіне қарай үтір,қос нүкте,сызықша және үтір мен сызықша қойылады.Бұл сияқты әр түрлі тыныс белгілерінің қойылуы,біріншіден,салаластың жалғаулық шылау арқылы немесе жалғаулықсыз құрмаласқан салаластың,әр түрлі мағыналық қатынасты білдіруіне байланысты.
1.Жалғаулық шылаулар арқылы құрмаласқан салаластың барлық түріне,мағыналарының әр түрлі болғанына қарамасытан үтір қойылады.Ешбір өзгеріссіз су да ақырын тербеледі,қалтқы да жыбыр-жыбыр қозғалады.
Егер салаластағы жай сөйлемдер және шылауымен байланысса,олардың арасына ешбір тыныс белгісі қойылмайды Күріш жапырағының өзегі оның өз түсіндей болады және сол өзекшеден бірнеше талшықтар тарап жатады.
2. Жалғаулықсыз ыңғайлас салалас үтірмен бөлінеді.Олжабек бұл жолы бөгелген жоқ,жауапты қолма-қол қайырды.Ай таяқ бойы көтеріліпті,маңдай алда дөп-дөңгелек болып толықсып тұр.
3.Жалғаулықсыз себеп-салдар салаластың себеп мәнді жай сөйлемі бұрын орналасса,соңынан үтір қойылады.
Бимендінің әкесінің аты – Сыздық еді,ауылды Сыздық ауылы дейтін.
4.Жалғаулықсыз қарсылықты салаластың арасына үтір мен сызқша қойылады.Сен дайын ереже ұсынасың, - менің оған көнгім келмейді.
5. Түсіндірмелі салаластың бірінші жай сөйлемінің баяндауышы сонша, соншалық, сондай деген сөздерден болса,олардан кейін сызықша қойылады.райханның зәресі ұшқаны сондай – үні шықпай қалды.
6. Жалғаулықсыз ыңғайлас салалас істің,оқиғаның мезгіл жағынан өте тез,қас қаққандай уақыт ішінде болғандығын білдірсе не ол іс-оқиғаның өзара шарттас мәнде айтылғанын көрсетсе,құрамындағы жай сөйлемдерінің арасына сызықша қойылады.Шатырлап тұрған қурай лап етті – қара түтін бұрқ етті.
7. Түсіндірмелі салаластың құрамындағы жай сөйлемдерінің арасына қос нүкте не сызқша қойылады.
Екеуі де жастықты жаңа заманнан бастаған: дала жаңаша гүлдейді,далаадамы жаңаша өмір сүреді.
8. Жалғаулықсыз себеп-салдар салаластың салдар мәнді жай сөйлемі себеп мәндісінен бұрын тұрса,араларына қос нүкте қойылады.Малшы сырын білем мен: қолында өскем жасымнан.
ІІ.Сабақтас құрмаластардың тыныс белгілері.
Сабақтастың құрамындағы жай сөйлемдердің арасына ,негізінде,үтір қойылады: Ол отқа жақындап келгенде,қараңғыда кісінеген жылқының дауысы естілді.
Бағыныңқы сөйлем басыңқы сөйлемнің ортасында айтылса,оның екі жағынан үтір қойылады. жанпейіс үйге кіріп кеткенде,Асқар мен Ержан тыста қалды, - Асқар мен Ержан,Жанпейіс үйге кіріп кеткенде, тыста қалды.
ІІІ.Аралас құрмаластың тыныс белгілері.
Аралас құрмаластағы жай сөйлемдердің арасына қойылатын тыныс белгі,негізінен,салаласа және сабақтаса құрмаласқан сөйлемдерге қойылатын тыныс белгілерден құралады.
1.Егер араластың құрамында қарсылық мәнді жай сөйлемдер болса,ол басқаларынан үтір мен сызықша арқылы ажыратылады.
2.Араластың құрамында түсіндірмелі мәнді не себеп мәнді сөйлемдер болса,олар басқаларынан не қос нүкте,не сызықша арқылы ажыратылады.
