Иллээх дьиэ кэргэн (Н.Е.Мординов - Амма Аччыгыйа "Сааскы кэм" романынан)

Уруок хаамыыта

Соруктар

Учуутал үлэтэ

Үөрэнээччи үлэтэ

Кэмэ

Үөрэх дэгиттэр үөрүйэхтэрин сайыннарыы.

1. Тэрээһин чаас

Кылааска үлэлиир эйгэни тэрийии.

Эҕэрдэлэһии. Уруокка бэлэми тэрийии, болҕомтону тардыы.

Үөрэнээччи уруок хаамыытыгар киириитэ.

1

Бодоруһар: учууталы, доҕотторун кытта үлэлиир сатабылы былааннааһын.

Бэйэни салайынар: уруокка үлэлииргэ былааннаныы.

2. Сонурҕатыы.

Уруок туругар киллэрии.

Слайданан тирэх ыйытыылары биэрии.

- бу хартыыналарга эһиги кими көрөҕүт?

- эһиги санааҕытыгар хайдах дьиэ кэргэн көстөрүй?

- бэйэ – бэйэлэригэр сыһыаннара хайдаҕый?

- иллээх дьиэ кэргэни эһиги хайдах өйдүүгүт?

Слайдаҕа көстөр хартыыналарга хоруйдары биэрэр.

- дьиэ кэргэни

- иллээх, эйэлээх, …

- истиҥ, сылаас…

- истиҥ сыһыаннаах, бэйэ – бэйэни өйдөһөр, өйөһөр, куруук көмөлөсүһэр.

2

Билэр-көрөр: иһитиннэрииттэн саамай сүрүнүн араарар.

Бодоруһар: оҕолору, учууталы өйдөөн истэр, санаатын сааһылаан этэр.

3. Хатылааһын.

Ылбыт билиини хатылааһын, санатыһыы.

- эһиги аахпыт ханнык айымньыларгытыгар дьиэ кэргэн туһунан кэпсэнэрий?

- бу айымньыларга хайдах дьиэ кэргэн көстөрүй?

- онтон бу айымньылары айбыт суруйааччылар кимнээхтэрий?

-Н.Е.Мординов туһунан тугу билэҕитий?

- «Куоратчыт», «Сүрэх» кэпсээннэргэ.

- «Куоратчыт» кэпсээҥҥэ Ыстапаан кэргэнигэр сыһыана тоҥ. «Сүрэх» кэпсээҥҥэ ийэ уолугар эрэнэрэ көстөр.

- А.И.Софронов – Алампа,

П.А.Слепцов – Ойуунускай.

- «Сааскы кэм» диэн улахан романнаах.

3

Бэйэни салайынар: бэйэ билиитин сыаналаныы, сааһыланыы.

4. Уруок сыалын туруоруу.

Уруокка үлэ сыалын туруоруу, чопчулааһын.

- ол аата бүгүҥҥү уруокка туох туһунан кэпсэтэбитий?

- уруокпут сыала тугуй?

- уруокпут тиэмэтин туох диэн ааттыахха сөбүй?

-ол туһунан ханнык айымньыттан ааҕабытый?

- дьиэ кэргэн туһунан романтан ааҕабыт.

- дьиэ кэргэҥҥэ бэйэ – бэйэҕэ сыһыан туһунан айымньыттан ааҕан билии.

- Иллээх дьиэ кэргэн.

- Н.Е.Мординов – Амма Аччыгыйа «Сааскы кэм» романыттан.

Тэтэрээккэ күнү – дьылы, уруок тиэмэтин суруйаллар.

2

Тобулук өйү сайыннарыы: сыал – сорук туруорунуу.

5.Матырыйаалы кытта үлэ.

Бөлөҕүнэн үлэни тэрийии.

Хас биирдии бөлөххө тирэх ыйытыылары биэрэр.

1 бөлөххө ыйытыылар («Сааскы кэм» роман 32 сирэйиттэн):

- Микиитэ ийэлээх эһэтэ туохтан үөрдүлэр?

- Лэглээр оҕонньор тоҕо ытаата?

- Аҕата уолугар сыһыана хайдаҕый? Онтон ийэлэрэ аҕаларыгар? Ханнык этиинэн холобурдуохха сөбүй?

2 бөлөххө ыйытыылар (роман 61 сирэйиттэн):

- Сөдүөччүйэ кэлбитигэр уолаттара кинини хайдах көрүстүлэр? Хайдах сыһыан көстөрүй?

- Бу быһа тардыыттан Микиитэ хайдах майгылаах – сигилилээх оҕо буолара көстөрүй?

-Микиитэ хайдах иитиилээх уол дии санаатыгытый?

3 бөлөххө ыйытыылар (роман 61 сирэйиттэн):

- Микиитэ Өлөксөйдүүн ордук туохтан үөрдүлэр?

- Бултарын хайдах астаннылар?

- Үөрүүлээх сонуну Микиитэ кимиэхэ кэпсээтэ?

- Сиэн эбэтигэр сыһыана хайдах ойууламмытый?

Бөлөҕүнэн олорон романтан быһа тардыыны ааҕаллар. Тирэх ыйытыыларга хоруйдууллар.

- куулу сүөрэ баттаатылар: биир суу иҥиир, биир килиэп уонна чиэппэр чэй баар эбит.

- килиэби көрөн (хаһан көрөрө биллибэт этэ).

- бэйэ – бэйэлэригэр истиҥ сыһыаннаахтар. «Доҕоор, Дьөгүөрдээн!» диэн ыҥырар киһитэ, - олус да күндү киһи буолар эбит!..

- Оҕолор ийэлэрин кэһиититтэн туох да сүрдээхтик үөрэллэрэ көстөр.

- Микиитэ дьиэ кэргэн дьонугар барыларыгар истиҥ сыһыаннаах. Хас биирдии киһиэхэ болҕомтолоохтук сыһыаннаһар.

-Микиитэ көрсүө, сэмэй, чугас дьонун өйүүр, кинилэр тустарыгар ис сүрэҕиттэн кыһаллар.

- Лэглээр оҕонньор Сөдүөттүүн мунду аҕалбыттар.

- икки мундуну уокка үтэн сиэтилэр.

- эбэтигэр Баһыахтыыр Балбаараҕа.

- эбэтигэр наһаа истиҥ сыһыаннаах. Эбэтэ кэлэрин күүттэрэр, ону маннык этииттэн биллибит:

- Эбэм сибилигин кэлэр, балыгы сиэмэҥ…

15

Билэр – көрөр: айымньы тылын – өһүн, ис хоһоонун билии. Айымньы ис хоһоонун ырытар, наардыыр, сөптөөх эппиэти булар, түмүк оҥорор.

Бодоруһар: кэпсэтиигэ кыттар, дьон санаатын истэр, бэйэ санаатын сааһылаан этэр.

6. Чиҥэтэр үлэ

Айымньы сорудахтары толорууга үлэни тэрийии.

Учуутал бөлөхтөргө аахпыт кэрчиктэригэр сорудах биэрэр:

1. Истиҥ сыһыан ханнык этиилэртэн көстөрүн тиэкистэн булуҥ, суруйуҥ.

2. Иллээх дьиэ кэргэн туһунан санааларын толкуй суругар киллэриҥ.

Истиҥ сыһыан ханнык этиилэртэн көстөрүн тиэкистэн булан суруйаллар. Булбут кэрчиктэрин ааҕан иһитиннэрэллэр.

Бөлөхтөрүнэн «Иллээх дьиэ кэргэн» туһунан кылгас толкуй суругун суруйаллар, ааҕаллар.

15

Билэр-көрөр: тиэкискэ баар этиилэри ааҕар, ырытар.

Бодоруһар: тиэкис тула кэпсэтиигэ кыттар, бэйэ санаатын этэр.

Салайынар: бэйэ санаатын сааһылаан суруйар.

7. Түмүк

Ылбыт билиини чопчуланыы.

- Амма Аччыгыйа айымньытыгар хайдах дьиэ кэргэн көстөрүй?

- Бу быһа тардыыттан эһиги кимнээх тустарынан биллигит?

- роман сүрүн геройа кимий?

- эһиги санааҕытыгар суруйааччы ким туһунан суруйбута буолуой?

Бу романы автобиографическай диибит, ол аата суруйааччы тус олоҕун кытта сибээстээх (учуутал суруйааччы туһунан кэпсиир).

- бэйэ – бэйэлэригэр наһаа чугас, өйөнсөр, харыстабыллаах, истиҥ сыһыаннаах, мээнэ этиспэт, куһаҕаннык саҥарсыбат дьиэ кэргэни.

- Лэглээрдэр тустарынан.

- Микиитэ.

- суруйааччы бэйэтин оҕо эрдэҕинээҕитин кэпсиир.

3

Билэр-көрөр: ылбыт билиини сааһыланар, түмүк оҥорор.

8.Уруок түмүгүн таһаарыы.

Сыана туруоруу.

- бу уруоктан эһиги туох саҥаны биллигит?

- ылбыт билиигитигэр хас сыананы туруоруо этигитий? Тоҕо?

- автобиографическай роман буоларын биллибит.

Үөрэнээччилэр тугу билбиттэрин, туох сыыһалаахтарын, инники соруктарын этинэллэр.

3

Бэйэни сыаналаныы.

8. Дьиэҕэ үлэ

Үлэни чопчуланыы.

«Сааскы кэм» романы ааҕыы, Микиитэ туох үлэһит буолбутун ааҕан билиҥ.

Дьиэҕэ үлэни тэтэрээккэ сурунуу.

1

Үөрэнээччи үлэтин былааннанар.