Яхшы с?з- ?ан азыгы.
Алып баручы.
“Ис?нмесез”, диеп башлыйм с?зем,
Танышулар шулай башлана.
“Ис?нмесез”, диеп с?з башласам,
Б?хетем арта,к??ел шатлана.
Ис?нмесез, х?рм?тле кунаклар, дуслар!
Х?ерле к?нн?н сезг?! К?нне башланганда
??рбер кеше изгелекл?р тел?рг?, бер-берсен? яхшы с?зл?р ?йтерг? тиеш. Ирт?не ях-
шы с?з бел?н башласа?, к?не? д? матур ?т?р, дил?р. Дуслар, ?йд?гез, бер-беребезне,
кунакларны я?а к?н бел?н котлыйк.
1 нче бала. Я?а к?н тынычлык алып килсен!
2 нче бала. ?ти- ?ниебезг? ??м барча кешег? ягымлы булыйк!
3 нче бала.Я?а к?нд? я?а “5” лел?р алыйк!
4 нче бала. Я?а к?нд? барыбыз да яхшы эшл?р ген? кылыйк1
1 нче бала.
Б?йр?мсез бик к??елсез бит –
К??елсездер сезг? д?.
Б?йр?мн?р кир?к безг? д?,
Б?йрамн?р кир?к сезг? д?,
Кир?к ??ммбезг? д?!
Б?йр?мне кем китер??
Ч?ч?кл?рме, г?лл?рме?
Бураннармы,?илл?рме?
?лл? якын дуслармы?
1 нче алып баручы.
Б?йр?м д? б?йр?м дибез.
?ле бит кунакларга б?ген безд? нинди б?йр?м ик?нен д? ?йтм?дек.
2 нче алып баручы.
?йе шул. Б?ген безд? зур б?йр?м – “?д?плелек б?йр?ме”
1нче алып баручы. ?д?пле булуны син ничек а?лыйсы? со?, дустым?
2 нче алып баручы. ?д?пле булу ?н? шул “Ис?нмесез” с?зенн?н башлана да инде. Ул – кешел?р бел?н аралаша бел?, аларга игтибарлы, инсафлы булу диг?н с?з. ??ркем башкалардан игтибар, игелеклелек, ягымлы караш ??м х?рм?т к?т?. Л?кин моны? сере шунда: ?зе инсафлы,т?рбияле, яхшы кешег? ген? башкалар ??рвакыт яхшылык эшл?рг? тырышачак.
Без – б?хетле халык. Туган телебез – б?ек Тукайлар, ??лилл?р теле.Телебез матур с?зл?рг? бик бай. Шуларны? кадерен белеп яшик, дуслар!
1нче укучы.
И кадерле туган телем – татар теле!
Бу д?няда си?а ти?н?р юктыр сыман.
Уйлар, хисл?р, с?юл?рем, н?фр?тл?рем,
Кайгы – х?ср?т, шатлыкларым – си?а сыйган!
Алып баручы.
Таза булыйк, матур булыйк, к?рк?м булыйк.
С?йл?шк?нд? матур с?зл?р ген? с?йлик.
Р?н?ем?сен, боекмасын дис?? к??ел,
Изге с?зл?р, ?ылы куллар, шатлык кир?к!
?д?п т?бе - матур гад?т.
-Кадерле укучылар! “Телд?н журналны? максатын ачыклау ?чен, “Ышаныч почтасы” оештырган идек. Хатлардан к?ренг?нч?,сезне к?п т?рле сорау борчый ик?н. Х?зер аларны? кайберл?ре бел?н танышып ?тик.
1. Матур с?зл?р к?п, л?кин аларны ничек кулланырга?
2. К?рк?м гад?тл?рг? ничек ия булырга?
3. ?йд? ?ниг? булышу игелекле эшме, ?лл? ш?фкатлелекме?
4. Матур буласым кил?. Мо?а ничек ирешерг??
Бу сорауларны? нигезен ?д?плелек м?с?л?л?ре, к?рк?м гад?тл?рг? ия буласы кил? хисе т?шкил ит?. Алардан сезне? бу турында уйлануыгыз к?рен?. Сез барыгыз да матур ?д?бият,газета журналлар ?.б. ларны укып к?п вакыйга бел?н танышасыз.
? без б?ген “?д?плене? к?лм?ге с?д?пле, ?зе матур гад?тле” диг?н темага телд?н журнал чыгарабыз. Аны? эпиграфы итеп:
Кеше холкын к?з?т,
?зе?некен т?з?т,-
Диг?н халык м?кален алырбыз. Журналны? битл?рен ача барып,к?рк?м гад?тл?рг? ия булу, ?з-?зе?не ?д?пле тоту кагыйд?л?ренбел?н танышырбыз. Журналыбызны? 1 нче битен ачыйк.
Халкыбыз элек-элект?н “Чисталык”,”П?хт?лек”,”Кыюлык”, “Батырлык”, диг?н с?зл?рне еш кулланган,?зенд? шул сыйфатларны тупларга тырышкан. Кеше шулай ?д?пле булырга ?йр?нг?н. Без бер к?нд? ген? д? к?пме кеше бел?н очрашабыз. И? беренче чиратта аларны? тышкы кыяф?тен?,й?зен? ??м ничек киен?ен? игтибар ит?без. ?д?пле кешене ?лл? каян к?реп алабыз. Й?зен?карап,кешене? н?рс? турында уйлавын,фикерен,к?ефен,характерын бел? алабыз. “2”ле алсагыз, кайгырасыз,? “5” ле алсагыз, шатланасыз.Уйлану, ?зе?не гаепле итеп сиз?, алдалау н?рс?дер яшер? хисл?ре д? й?зебезд? “языла”. Кайбер кешене? й?зе бик кырыс, х?тта усал да була. Андыйлар бел?н с?йл?ш? д?, дуслашу да бик авыр. Без еш кына “Аеы? нинди кеше булуы й?зен? язылган”, диг?н с?зл?рне ишет?без. Сез кес?гезд? к?зге й?рт?сездер, к?згег? карап й?зегезне ?зг?рт? к?нег?л?ре ясагыз (уйланыгыз, ?зегезне гаепле итеп сизегез, к?зл?регезне як-якка борыгыз, каш сикертегез, усал итеп карагыз). Кайсы очракта сез ?зегезг? матур булып к?рендегез?(Укучыларны? ?авабы ты?лана).
?йе,укучылар, й?з-бит, кыяф?т- кешене? к??ел к?згесе ул, ? ?зенд?ге эчке кичерешл?рне тыя бел? зур осталык сорый. Мондый ямсез билгел?рне й?зегезд? чагылдыра к?рм?гез, болар сезне? матур, н?фис битегезне ямсезли ген?. Гел елмаегыз, матур итеп кен? к?легез.
К?л? белеп к?л?рг? кир?к. Кайбер??л?р:”Моны? н?рс?се бар, без к?л?рг? яратабыз”,- дип ?йтер. Л?кин урынлы к?л? белегез. М?с?л?н, к?лкеле вакыйга, х?л булганда к?лс??, си?а башкалар да кушылып к?л?,ял итеп ала. К?л? кешене? к?ефен к?т?р?. ?г?р д? инде башкалар к?леп беерг?ч, шаркылдап к?л?егезне д?вам ит?сез ик?н “,-дип уйларга м?мкин. “К?лке б?лм?се”нд? кемн?рне? булганы бар? “К?лке б?лм?се нд? ген? т?гел”, тиешле урында к?легез, кешел?рг? шатлык китерегез. К?л? – безне? организмны? авыр хисл?рд?н бушануы да ?ле ул. К?нд?лек тормышта кешел?р бел?н очрашканда, без ??рвакыт бер с?зне еш кабатлыйбыз. Ул нинди с?з?
?йе,ул “Ис?нмисез!” диг?н с?з. “Телд?н журналны?” бу битен д? “Ис?нмесез”! дип атадык. Д?ресне елмаеп ис?нл?ш?д?н башлыйбыз. К?ршел?р ?. б бел?н д? елмаеп ис?нл?ш?без. Радио ??м телевизордан дикторларны? “Х?ерле ирт?, милл?тт?шл?р!”диг?н ягымлы тавышларын ишет?без. Халкыбызны? ??р урында таныш булмаган ??р кеше бел?н ис?нл?ш? ??м х?ерле ирт? тели торган матур гад?те бар. Кешене? к?рк?м булуы ?н? шул “Ис?нмесез”! с?зенн?н башлана да инде.
“Ис?нмесез!” дип ?йт?” “Мин сине к?р?м,”б?хет телим” диг?н с?з ик?н. Кайбер очракларда игтибарсызлык н?ти??сенд?, билгеле, бу кагыйд?л?рне? ?т?лм?ве д? м?мкин. Сезне? шундый х?лл?р турында укыганыгыз яки андый вакыйгаларны к?з?тк?негез юкмы? (укучыларга с?з бирел?).
1нче укучы. М?кт?п коридорында бер т?ркем укытучылар с?йл?шеп тора. Класс ?ит?кчесен к?реп алдым да: “Ис?нмесез,Галия апа”-дип узып киттем. Мин д?рес эшл?демме?”
2 нче укучы. Мин, Р?мисне уйнарга чакырмакчы булып, аларны? ?йл?рен? бардым. Ишекне ?нисе ачты. Шунда мин:”Р?мис ?йд?ме?”-дип сорадым. Мин нинди ялгыш ?иб?рдем? Ми?а бу очракта нинди сыйфатлар ?итешми? (Игтибарсызлык).
- Ис?нл?ш? с?з башлап ?иб?р? ?чен ачкыч та булып тора. Кешен? эчке културасын бел?се? килс?, аны? бел?н г?п кор,дил?р. С?йл?ш?,??г?м?д?ш була бел? д? кир?к безг?. Борынгылар: “Яхшы с?з – ?ан азыгы”,- дип юкка гына ?йтм?г?нн?р. С?з кешене с?ендер? д?, к?ендер? д?, д?ртл?ндер? ??м оялта да бел?. ?д?псез с?йл?шк?н кешел?рне еш очратабыз.”Ышаныч почтасы “ ?ыеп барган ??м безг? укырга т?кдим итк?н кайсы мисалларны ?зегезг? хас дип уйлыйсыз?
1. ?зе с?йли, ?зе башын боргалый.
2. С?йл?шк?нд? бармагы бел?н т?ртеп к?рс?т?.
3.Аякларын бер урында гына тота алмый.
4. Ипт?ше бел?н с?йл?ш?, ?зе читк? карый.
5. С?йл?шк?нд? п?лт? с?д?бен боргалый.
6. Кеше с?зен б?лдер? д?, ?зе с?з башлый.
7. ?зе с?йл?ш?, ?зе к?нбагыш ашый.
«Журнал» ыбызны? “Шифалы с?зл?р” диг?н битен ачабыз.(укучыларны? ?авабы ты?лана). Белдекле, укымышлы булып к?ренерг? тел?п, с?йл?мг? чит с?зл?р, т?рле кушаматлар керт?,”Мин” с?зен еш кабатлау,кылану ??г?м?д?ше?не? ачуын гына китерерг? м?мкин. Матур итеп с?йл?ш? ?чен матур с?зл?р д? белерг? кир?к.?д?биятны,шигырл?рне к?п укыган кеше матур итеп с?йл?ш?. С?йл?шк?нд? “шифалы” с?зл?рне д? кулланырга онытмагыз.
Х?зер “Хикм?тле урындык” уенын уйнап алыйк. Бу юлы урындыкка утырган укучылар ?зл?ре белг?н барлык “шифалы” с?зл?рне ?йт?л?р.
“Шифалы “ с?зл?р:
Р?хим итегез. Х?ерле ирт?.
Гафу итегез. Х?ерле к?н.
Р?хс?т итегез. Х?ерле кич.
Ис?нмесез. М?мкинме?
Сау булыгыз. Р?хм?т.
Хушыгыз. Зин?ар.
Юлларыгыз у? булсын Армый эшл?гез.
?нил?рг?, ?бил?рг?, ?тил?рг? нинди матур с?зл?р ?йтеп була? (Кадерле ?нием, кадерле ?бием, алтыным,с?еклем, б?гырем,ки??шчем ?.б.)
“Журнал” ыбызны? алдагы бите “ Гигиена ??м с?лам?тлек” дип атала.
Гигиена ??м с?лам?тлеге? турында кайгырту да зур ???миятк? ия. Ислам ?хлагында т?нне, киемне, урын-?ирне ?. б. Чиста тоту турында ?йтел?. Каюм Насыйри да “Т?рбия китабы” нда “ Кешене? чисталыгы- намусында” ик?нлеген ?йт?. Чиста ??м п?хт? булу –кыймм?тле сыйфатларны? берсе.Чиста итеп ?ыештырган ?йд? чиста ашяулык ?стенд? ялтырап торган савыт-сабадан ашау шундый к??лле. Шапшаклык –?зе?не д?,башкаларны да х?рм?т итм?? ул. Чисталыкка сезне? м?н?с?бетегез нинди? ?йд?гез, моны тикшереп карыйк.
1.Кулларыгызны ?ст?лг? куегыз. Кулыгыз чистамы,тырнаклар киселг?нме?
2.К?лм?к, чалбар ?т?кл?нг?нме?
3.Муен, колаклар юылганмы?
4.Тешл?р чистартылганмы7
5.Аяк киемегез кремланганмы?
6.Кес?гезд? куляулык бармы?
«Журнал»ыбызны? “Игелеклелек,ш?фкатлелек” диг?н битен ачыйк.
Кош- очар ?чен, кеше б?хет ?чен яратылган.Безне? ??ркайсыбызны? б?хетле буласы кил?. Б?хетне ??ркем ?зенч? а?лый.Тамагы тук, ?с-башы б?тен булса да, кеше ?зен б?хетле итеп сиз?. Куанычлы эшл?ребез д? б?хет. ? б?хетне? д? и?-и? олысы була ик?н. Ул - ?тиле-?ниле, аларга игтибарлы ??м м?рх?м?тле булу.
Тормышны безг? ?нил?р бирг?н. Алар баларын игелекле ??м т??фыйклы, и? зур кеше булыр, дип ?метл?н?л?р. ? и? зур кеше нинди була?
Сез ?ти-?нил?рг?, ?би- бабайларга, карт- карчыкларга, к?рше- к?л?нн?рг?, ятимн?рг? игтибарлы була бел?сезме? Сезне? нинди игелекле эшл?р эшл?г?негез бар?
?йе, игелекле кешене ??ркем ярата, х?рм?т ит?.(?нил?р турында ?ыр).
Укучылар! ?нил?рг?,?тил?рг?, укытучы апаларга нинди матур с?зл?р ?йтеп була? Ягез, ?йтеп карыйк ?ле.(?нил?рг?- алтыным, берген?м с?еклем, б?грым ?.б. ?тил?рг?- кадерлем,яклаучым, матурым ?. б.укытучы апаларга- х?рм?тле, яраткан укытучым, ки??шчем.
?йе, нинди матур с?зл?р болар. Яхшы с?з – ?ан азыгы, дил?р бит. ??р ирт?д? - х?ерле к?н, кичен тыныч йокы тели белегез. Бу с?зл?рне ешрак ?йтеп ??ркемне ешрак шатландырыгыз. Матур с?зл?р ишетеп ?лк?нн?р сезг? елмаерлар,аларны? к?ефе к?т?релер.
1.(Укучылар инсценировка к?рс?т?л?р.) Бер малай, сагыз ч?йни-ч?йни, юлны аркалы чыгып бара. Ян?ш?д?н ген? кулына авыр сумка к?т?рг?н ?би д? атлый. ? малай к?рми д?. Ул малай урынында булсагыз сез н?рс? эшл?р идегез?
2. Бала мавыгып р?сем ясый. Шулчак д?? ?нисе: “Балам, к?злегемне ген? табарга булыш ?ле, кая гына ик?н?” – дип энд?ш?, “? бала: “Аптыратма инде, шунда гынадыр”,-ди. ? д?? ?нисе уфылдый-уфылдый ?аман эзл?н?. Бала д?рес эшлиме?
3. Юлдан бер бабай атлый. Кулында биш т?рг?к ?йбере бар. Ян?ш?сенн?н диярлек бер малай бара “Бабай,- ди ул а?а,-сезне? бер т?рг?гез т?шеп калды”.-“Юк, улым, уземд?”,- ди бабай. ? малай: “ Бабай, сине? бит биш т?рг?ге? бар иде, ? х?зер кулы?да д?рт кен?.” Бабай а?а каршы болай ди: “Улым, син математиканы яхшы ?зл?штерг?нсе?, л?кин бер кагыйд?не белмисе? ик?н”. Ягез ?ле, укучылар, малай нинди кагыйд?не белм?г?н? Аны? урынында сез булсагыз, н?рс? эшл?р идегез?
Журналыбызны? битен ачабыз. Анда т?б?нд?гел?р язылган;
.- ма;.- ма;
. –м?;.- м?;
Шушы кушымчаларны кушып, кайсы эшл?рне эшл?рг? яравын, ? кайсыларын ярамавын а?латкан с?зл?р ?йтегез.
М?с?л?н: алдама, мактанма, бозма, сугышма, б?рм?, сукма, т?ртип бозма, уссаланма ?.б.
