Фурд æмæ чысыл дон.

Фурд æмæ чысыл дон.

(æмбисонд)

( Слайд)

Урочы хæстæ: 1. Æмбисонды идейон мидис равзарын.

2. Раст кæсыны навыктæ рæзын кæнын.

3. Æмбисонды ахадындзинад нæ царды.

Урочы фæлгонц:

Урочы цыд: 1. Кълас куыстæввонг скæнын.

2. Урочы пълан рахæссын ахуырдзауты размæ. Сцымыдис сæ кæнын.

( Слайд )

Зивæджы гуыл хомæй баззад.

Зивæг кæнын хорз нæу.

Без труда не вынешь и рыбки из пруда. (уырысс.)

4. Ног æрмæг: Æмбисонд асæй у чысыл, фæлæ йæ хъуыды у тынг егъау. Цымæ æцæгæй дæр уый афтæ у ? Нæ абоны урочы бацархайдзыстæм уыцы фарстæн дзуапп раттын.

Дзырдуатон куыст: ( Слайд).

Фурд – стыр дон, чысыл дæттæ кæдæм цæуынц, уый (океан).

Адæгтæ (адаг) – дон кæуылты уайы, уый (русло).

Бакæсын æмбисонд. (Слайд).

- Чи сты архайджытæ?

- Цæуыл ныхас кодтой фурд æмæ чысыл дон?

- Бакæсут-ма фурды ныхæстæ.

- Цы дзуапп радта чысыл дон?

- Куыд уæм кæсы, раст дзуапп радта дон?

Ахуыргæнæджы ныхас: Цæмæй нæ Ирыстон фидарæй фидардæр кæна, ууыл цæуы ныхас, цæмæй нæ культурæ, нæ адæмы æгъдæуттæ рæзой æмæ сæ нæ кæстæртæ рæсугъдæй æххæст кæной. Сымах кæд абон чысыл стут, уæддæр уæ ныййарджытæ сæ зæрдæтæ дарынц, скъола каст кæй фæуыдзыстут, иттæг хорз зонындзинæдтæ кæй райсдзыстут. Кæд уæ абон исчи фæндырæй цæгъдын фæлвары, уæд дзы фидæны рауыйдзæн дæсны фæндырдзæгъдæг. Кæд, мыййаг, исчи ныв кæнын уарзы, уæд уый та у суинаг нывгæнæг. Дзæгъæлы нæ фæзæгъынц: Тала бæлас тасаг у. Нæ нанатæ сымах хуызæн сабитæ куы уыдысты, уæд сæхицæн арæзтой къæцæлын чындзытæ (равдисын къæцæлын кукла) æмæ сын хуыдтой къабатæ. Куы сдынджыр сты, уæд та сæхицæн хуыдтой разгæмттæ, куырæттæ се фсымæртæн, цухъхъатæ (равдисын нывтæ). Нæ дадатæ дæр гыццылæй хистæрты фæзмыдтой: хъæдæй суг ластой, семæ цыдысты хос кæрдынмæ, ахуыр кодтой æрмдæсныйадыл (равдисын нывтæ). Сæрæн, æнæзивæг лæппуйæ дзырдтой: Гайлаг родæй бæрæг у.

Уыдон дæр сымахау уарзтой хъазын. Сæ хъæзтыты дæр уыд цавæрдæр мидис. Рæзыдысты дзы сæ арæхстдзинад, сæрæндзинад. «Тыччытæй хъазт», «Æмбæхстытæй хъазт», «Чепена». Мах дæр зонæм уыцы хъæзтытæй цалдæр.

Физминуткæ: ( Слайд).

«Чепена».

- Цæй æрлæууæм, чепена!

- Ой, ой, чепена!

- Галиу къахæй, чепена!

- Ой, ой, чепена!

- Рахиз къахæй, чепена!

- Ой, ой, чепена!

- Цæй æрбадæм, чепена!

- Ой, ой, чепена!

- Ныр та сыстæм, чепена!

- Ой, ой, чепена!

- Кæрæдзимæ бакæсæм!

- Ой, ой, чепена!

- Ныр æркафæм,чепена!

- Ой, ой, чепена!

- Тымбыл симдæй, чепена!

- Ой, ой, чепена!

Ацы хъазт у хъæлдзæг хъазт, æмæ хъусæм иу адæймаджы хъæлæс лæмæгъдæр кæй зæлы æмæ иуылдæр иумæ куы дзурæм, уæд зæлынад тыхджындæр кæй у. Тыхджындæр æй йæ уымæн хъуысæм, æмæ нæ алчи дæр кæй архайы нæ хъазты, архайæм иумæ, бирæйæ.

- Чи у уæдæ тыхджындæр иу адæймаг æви бирæ адæм?

- Дарддæр нæ ныхас кæронмæ ахæццæ кæнæм. Байхъусут-ма чысыл æмдзæвгæмæ.

(Слайд)

Алцы - хайгай.

Дауырæ.

- Мæкъуыл, куыд амад дæ?

- Халгай…

- Денджыз, куыд сæвзæрдтæ?

- ´Ртахгай…

- Мæсыг, куыд арæзт дæ?

- Дургай…

- Дуне, куыд кæнгæ дæ?

- Мургай…

- Æмбонд, куыд бийгæ дæ?

- Уисгай…

- Хъисын, куыд уафгæ дæ?

- Хъисгай…

- Буар, куыд арæзт дæ?

- Уæнггай…

- Лæппу, куыд байрæзт дæ?

- Бонгай…

– Æцæгæй дæр афтæ у царды. Алцы арæзт у мургай, халгай, æртахгай, хъисгай, дургай, бонгай…Чысылæй стыр рæзы – нæ бон у ахæм хатдзæг скæнын.

- Цæуыл нæ ахуыр кæны ацы æмбисонд?

- Цы ис æрæмысæггагæй ацы уацмысы? (дон дзургæ нæ кæны)

- Æнæуд предметтæ адæймагау дзургæ кæм фæкæнынц, уыцы уацмыстæ куыд хонæм? (аргъау).

- Уырыссаг æвзаджы та цавæр æмбисонд зонут аргъауы тыххæй? (Сказка ложь, да в ней намёк – добрым молодцам урок). (Слайд)

Уæдæ нæ абоны урочы цы æмбисонд-аргъауимæ базонгæ стæм, уымæй базыдтам бирæ диссæгтæ, кæд асæй чысыл у, уæддæр.

Кæронбæттæн:

- Уæ зæрдæмæ нæ абоны урокæй тынгдæр цы фæцыдис?

Хæдзармæ куыст:

Æмбисонд аив кæсын зонын.