Fe`llargapdaboshqaso`zlarbilanbog`lanib, ega, kesim, aniqlovchi, to`ldiruvchivaholvazifasidakelishimumkin. Shuboisdanfe`lmaxsusshakllargaega. Turli gap bo`laklarivazifasidakelishuchunxoslanganfe`lshakllarife`lningvazifashakllarihisoblanadivaularto`rtguruhgabo`linadi.
1.Sof fe’lshakli- fe’lning hech qanday qo`shimchalarsiz ifodalangan shakli.
Masalan:Ra’nokitobni berilibo`qidi.
2.Harakat nomi – fe’lning otga xoslashgan shakli.
Harakat nomi fe`l asoslariga –sh, -ish, -v, -uv, -moq qo`shimchalarini qo`shish orqali yasaladi.
Masalan: yoz-yozish, o`qi-o`qish, qil-qilmoq. 3.Sifatdosh – fe’lning sifatga xoslangan shakli. Sifatdoshlarni fe’l o`zagiga –gan(-kan,-qan), -(a)yotgan, -(a)r, -ydigan (-adigan) qo`shimchalarini qo`shish orqali yasaladi. Masalan: o`qi-o`qigan, ek-ekkan, oq-oqqan, kul-kuladigan. Sifatdoshlar fe’l shakli bo`lganligi sababli bo`lishli bo`lishsizlik, zamon va nisbat ma’nolarini ifodalay oladi. -gan (-kan,-qan) qo`shimchasi shaxs va narsalarning otgan zamonga xosligini bildiradi. -(a)yotgan qoshimchasi hozirgi zamon sifatdoshini yasaydi. -ydigan,-adigan, -(a)r qoshimchalarini fe`lga qo`shish orqali kelasi zamon sifatdoshlari yasaladi. Sifatdoshning bo`lishsiz shakli qo`shimchasi sifatdosh yasovchi qo`shimchalar oldidan –ma qo`shimchasini qo`shish orqali hosil qilinadi. Masalan : yugurgan-yugurmagan, oqayotgan-oqmayotgan. -ar qo`shimchasi yordamida yasaladigan sifatdoshlarning bo`lishsizlik shakli –mas qo`shimchasi orqali yasaladi, Masalan : ketar-ketmas, borar-bormas
Просмотр содержимого документа
«Fe'lning xoslangan shakllari»
Ona tili va dabiyotMavzu: Fe`llarning vazifa shakllariO`qituvchi : Mo`tabarxon SaidovaManzil: Asaka tuman 38- umumiy o`rtata’lim maktabi
Fe’lning vazifa shakllari-Fe`llar gapda boshqa so`zlar bilan bog`lanib, ega, kesim, aniqlovchi, to`ldiruvchi va hol vazifasida kelishi mumkin. Shu boisdan fe`l maxsus shakllarga ega. Turli gap bo`laklari vazifasida kelish uchun xoslangan fe`l shakllarife`lning vazifa shakllarihisoblanadi va ular to`rt guruhga bo`linadi.
Fe`lning vazifa
shakllari
4.Ravishdosh
1.Sof fe`l
3.Harakat nomi
2.Sifatdosh
1.Sof fe’l shakli- fe’lning hech qanday qo`shimchalarsiz ifodalangan shakli. Masalan:Ra’no kitobniberilibo`qidi.
2.Harakat nomi – fe’lning otga xoslashgan shakli. Harakat nomi fe`l asoslariga –sh,-ish, -v, -uv, -moq qo`shimchalarini qo`shish orqali yasaladi. Masalan: yoz-yozish , o`qi-o`qish,qil-qilmoq.
Sifatdoshlar fe’l shakli bo`lganligi sababli bo`lishli bo`lishsizlik, zamon va nisbat ma’nolarini ifodalay oladi. -gan (-kan ,-qan) qo`shimchasi shaxs va narsalarning otgan zamonga xosligini bildiradi. -(a)yotgan qoshimchasi hozirgi zamon sifatdoshini yasaydi. -ydigan,-adigan, -(a)r qoshimchalarini fe`lga qo`shish orqali kelasi zamon sifatdoshlari yasaladi.
Sifatdoshning bo`lishsiz shakli qo`shimchasi sifatdosh yasovchi qo`shimchalar oldidan –ma qo`shimchasini qo`shish orqali hosil qilinadi. Masalan : yugurgan-yugurmagan,oqayotgan-oqmayotgan. -ar qo`shimchasi yordamida yasaladigan sifatdoshlarning bo`lishsizlik shakli –mas qo`shimchasi orqali yasaladi, Masalan : ketar-ketmas, borar-bormas
4.Ravishdosh- fe’lning ravishga xoslangan shakli.Ravishdosh ravish kabi fe’lga bog`lanib , uning belgisini bildiradi.Masalan: tez keldi – ravishyugurgancha keldi-ravishdosh
Ravishdoshlarni hosil qiluvchi qo`shimchalar :-gach(-kach, -qach),-guncha(-kuncha,-quncha),-gancha(-kancha,-qancha),-gani(-kani, -qani) .
