Локомотивтік шаруашылығының жалпы сипаттамасы
және оның негізгі тапсырмалары.
Локомотивтік шаруашылықтың өнеркәсіптік темір жол көлігінің негізгі
бөлімдерінің бастысының бірі болып табылады және оның үлесіне 35-40%
пайдалану шығындары жатады.
Локомотивтік шаруашылық құрамына жататындар: локомотивтік
парк; керекті тәжірибелік көтерме-көліктік және станоктық құралдары бар
шеберханалар мен депо; техникалық қызмет көрсету және жөндеу орындары;
жабдықтау құрылғылары; отын, май, құм қоймалары; бұрма құрылғылары;
қызметті-тұрмыстық бөлмелер.
Локомотивтік шаруашылықтың негізгі тапсырмалары келесілері:
- вагондар мен локомотивтерге техникалық қызмет көрсету және
жөндеу;
- локомотивтерді отынмен, маймен, сумен және құммен жабдықтау;
- үймереттер мен ғимараттардың қазіргі жағдайы;
- тартым шаруашылығы объектілерінің дамуы және қайта құрастырылуы.
Тартымдық шаруашылығы локомотивтік шаруашылыққа және вагондық шаруашылыққа бөлінеді. Өнеркәсіптік кәсіпорынның тартым
шаруашылығында локомотивтер арасында көп таралғаны тепловоздар.
Тепловоздарға техникалық қызмет көрсету мен жөндеу жүйесінің негізгі тапсырмасы тепловоздарды қалыпты жағдайда сақтау болып табылады. Жеке бөлшектер мен түйіндердің өзгеру күйі, химиялық және электрохимиялық реакциялар, механикалық және жылулық жүктемелер түрінде пайда болып, барлық тепловозда сияқты олардың сыртқы жағдайында басымдылық әсерін туғызады.
Тепловоздың жұмыс шартын жалпы және ерекше деп бөлуге болады. Бөлшек пен түйіннің немесе оның басқа бөлшектермен қатынасының
тағайындалуын анықтайтын шарттар жалпыға жатады.
Тепловоздардың қолданылуы, жағдайы және оны бөлуі.
Кәсіпорын балансындағы барлық тепловоздар оның түгендеме паркін құрайды. Зауыттан қабылданған жаңа немесе басқа кәсіпорыннан келген тепловоз түгендеме паркіна тепловозды қабылдау акті толтырылғаннан кейін есепке алынады. Кәсіпорын паркінің әр тепловозына белгіленген үлгідегі техникалық төлқұжат жүргізіледі. Онда тепловоздың техникалық жағдайы, сонымен қатар жүргізілген жөндеу мен жетілдіру көрсетіледі.
Кәсіпорын тепловоздарының түгендеме паркі жұмысшы және жұмысшы емес деп бөлінеді.
Жұмысшы паркіне төменде көрсетілген барлық тепловоздар жатады:
а) техникалық қызмет көрсетудегі және жөндеудің барлық түрлеріндегілер;
б) жөндеуді күтудегілер, сонымен қатар қайта жөндеуден кейін және жөндеу
орнына жұмыс істемейтін жағдайында көшірілгендер;
в) кәсіпорын қорындағылар.
Егер пайдаланудағы тепловоз техникалық жарамсыздығы үшін 1 сағаттан жоғары тұратын болса, онда ол жұмысшы емес паркіне тағайындалмайды. Кәсіпорын қорына тепловоз талапқа сай техникалық дайындамадан кейін тағайындалады. Жұмысшы паркінен шығарылған күннен бастап, қорға қосу уақыты аралығында тепловоз дайындықта және жарамсыз есебінде,яғни жұмысшы емес паркінде болады. Тепловоздың қорға
есептелген күні болып,оның тепловоздың қорға қойылуы жөніндегі акт толтырылған күн болып есептеледі. Қордағы тепловоздың соңғы күні болып,
оның жұмысқа рұқсатнама алған күні болып саналады.
Тепловоздар жарамсыз қатарынан шығаратын мыналар:
а) басқа орындарда өндірілген, деполық және зауыттық жөндеулерден қосып
жазу депосына келуі бойынша;
б) деполық жөндеуден кейін теловоздардың дайындығы кітабында
белгіленетін жөндеу аяқталған уақыттан бастап қосып жазу депосына
өткендер;
в) тепловозды қорға дайындау бойынша актте көрсетілген уақыттан бастап,
консервация мен дайындықтан кейін.
Тепловоздардың жөндеуде немесе оны күтуінің орташа бос тұруы белгіленген периодта (ай, тоқсан, жыл) жөнделген тепловоздар санын жөндеуде болған жалпы тепловоз-сағаттар (тәулік) бөлу арқылы анықтаймыз.
Бұндай тепловоздардың қажеттілік есебі үлкен және орташа локомотивтер паркі бар кәсіпорындарда жүргізіледі. Егер паркте 3-5 және одан да аз тепловоздар болса, онда есеп соған сәйкес жеңілдетеді.
Локомотивтерге бригадалармен қызмет көрсету
Көп жағдайларда өнеркәсіптік көлік локомотивтеріне машинист және
оның көмекшісінен тұратын бригада қызмет көрсетеді. Тек кейбір тұйық тасымалдарда локомотивті тек қана машинист басқарады. Бұндай жағдайларда машинисттің поезды жүргізу мүмкін жоғалтқан жағдайда, локомотивте автоматты түрде тоқтау құрылғысы болуы керек.
Локомотив машинисттері үшін сыныптық орнатылған (I, II, III, IV), I
жоғарғы сынып. Машинист көмекшісіне де сыныптық орнатылған. I сыныпты көмекшілердің локомотивті басқаруға құқығы бар. Машинистке келесі сыныптылық машинист қызметіндегі екі жыл ішіеде апат болмаған
жағдайда, теориялық емтихан тапсырғаннан кейін комиссиямен беріледі.
Локомотив бригадасының мүшелері медециналық куәландіру мен білімдерін тексергеннен кейін локомотивті басқаруға рұқсат береді: Теміржол көлігін пайдаланудың техникалық ережелерін; сигнал беру, пойыздар қозғалысы және айлалық жұмыс бойынша нұсқаулық; кәсіптік тазалық сақтау мен техникалық қауіпсіздік бойынша нұсқаулар және ережелер.
Локомотивке тіркелетін машинисттер, кәсіпорын бұйрығы бойынша ең
жоғарғы сыныпты және жұмыс тәжірибесі үлкен аға машинист тағайындалады.
Локомотивті басқару құқығына куәлікті беру және сынау, сәйкес министрлік бұйрығымен белгіленген тәртіппен орындалады. Локомотивтік бригадалардың және олардың жұмысын,яғни техникалық пайдаланудың ережелерін, сигнал беру, пойыздар қозғалысы және айлалық жұмыс бойынша
нұсқаулықты тұрақты түрде тексеретін жүйелік нұсқауды қамтамасыз ету үшін машинист-нұсқаушы (біреуі жұмысшы паркінің 12-15 локомотивтеріне) тағайындалады. 15 локомотивтен аз депода машинист – нұсқаушысының міндеттері депо бастығына немесе оның орынбасарына жүктеледі. Өнеркәсіптік көлікте әр локомотив локомотивтің тәуліктегі ауысым жұмысының санына байланысты оған жүктелген тұрақты бригадалары қызмет көрсетеді. Локомотивтік бригада жұмысының ұзақтылығы 7-8 сағатты құрайды. Тек қана кәсіподақ келісіміне сәйкес бір бригаданың локомотивке қызмет көрсету уақыты 12 сағатқа дейін созылуы мүмкін. Локомотивті бригада штаты қатысу және тізімдік болып жіктеледі. Қатысу-бұл жұмыстан кейін демалыстағы, шақырмалы және айлалық локомотивтік кәсіпорындарында тұрақты бос емес бригадалар. Тізімдік құрам-демалыстағы,іссапардағы және т.б. ауыстырады және қатысу жұмыскерлер санына қарағанда көп.
Тепловоздық депо
Әр негізгі және айнымалы пункттер тепловоздардың тұруы мен қазіргі
жөндеуі үшін арнайы бөлмелермен жабдықталуы қажет.
Негізгі тепловоздық депо деп, белгіленген локомотивтер саны тіркелген тепловоздар шаруашылығының сызықтық өндірісінің кәсіпорыны.
Айнымалы депо деп, негізгі депоға қайта жөнелту үшін локомотивтерді
кері бұру. Айнымалы депода локомотивтерді жабдықтау және техникалық
қызмет көрсету, жабдықтау құрылғылары және локомотив бригадалары демалатын үйлерін орналастырады.
Тепловоздық шаруашылықтағы өзіндік шаруашылық есепті кәсіпорын
негізгі тепловоздық депо деп аталады.
Уақытында локомотивтерді поездарға шығару, локомотивтерді жөндеу
мен техникалық қызмет көрсету, қалыпты еңбек пен локомотивтік және
жөндеу бригадаларының демалысы оның тағайындалуы болып табылады.
Локомотивтер жұмысының сипаттамасына байланысты негізгі депо келесідей жіктеледі:
-жүктік;
-жолаушылық;
-аралас.
Тартым түріне байланысты депо келесілерге жіктеледі:
-электровоздық;
-тепловоздық;
-моторлы вагондық;
-дизель-поездық.
Тек қана өз локомотивтерінің жөндеу түрін анықтаумен ғана емес, сонымен қатар берілген жолда немесе аралас телімдер торында жұмыс істейтін өндіру еңбегін арттыру мақсатында депоның ерекшелігін жүзеге асыру. Жөндеу жұмыстарының үлкен көлемдегі деполар жазылған локомотив паркінде болмауы мүмкін. Локомотивтер жөндеуін өндіру үшін деполарды қажетті құрылғылармен қамтамасыздандырады; жұмысты кешендік және мамандандырылған бригадалар жұмыс істейді.
Локомотивтік шаруашылықтың техникалық құрылғылары мен
үймереттер кешеніне келесі бөлімшелер енеді:
- депо: негізгі,электровоздық,тепловоздық,тұрмыстық бөлмелер мен қызметтік, шеберханалық цехтармен мотор вагондар;
- локомотивтерді жабдықтаумен бірге техникалық қызмет көрсету пункті;
- ашық аландарда немесе өндірістік және қызметтік-тұрмыстық бөлмелермен локомотивтерді сыртын тазалау, жуу мен үру құрылғылары;
- ашық алаңдарда электрлік берілісі бар тепловождың реостаттық сынау
құрылғылары;
- ашық аландарда немесе өндірістік және қызметтік-тұрмыстық бөлмелермен локомотивтерді жабдықтайтын құрылғылар;
- өндірістік және қызметтік-тұрмыстық бөлмелермен стансаның қабылдап-
жөнелту жолдарында локомотивтерді жабдықтау құрылғылары;
- отын мен май қоймасы;
- қордағы және жұмысқа дайын локомотивтердің тұрағына арналған жолдар;
- қызметтік, жабдықтау, басып озу және қозғалғыш жолдар;
- локомотивтерді қайта бұру құрылғылары;
Локомотивтерді жабдықтауды ұйымдастыру және
жабдықтау пункттерінің құрылғылары
Жабдықтау - локомотивтерді барлық қажеттіліктер мен қампамасыздандыру бойынша жұмыстардың кешені және қалыпты пайдаланумен қызмет көрсетуі.
Локомотивтерді толық жабдықтандыру құрамына келесі оталар жатады: дизель үшін тазартылған матералдармен және майлармен майлау, құрғақ құммен, салқындататын сумен және дизельді отынмен, акуммуляторлар үшін тазартылған сумен; локомотивтердің сыртқы тазартылуы; тартымдық электрлік аппараттар мен электрлік қозғалтқыштарды үрлеу қамтамасыздандырылады.
Ереже бойынша, жабдықтау, кезекті техникалық қызмет көрсету өткізу
уақытына қарай ойластырылады. Әр оталарды орындау уақыты, жабдықтау
технологиясымен және жергілікті шарттарға байланысты мөлшерленеді, ал
оталардың өзін уақыты бойынша қатар, параллель және дәйекті түрде орындауға болады. Электровоздар мен тепловоздардың техникалық қызмет
көрсетуімен қамтамасызданған жабдықтау 60 минуттан, ал тартым агрегаттарында - 90 минуттан артық болмауы керек.
Локомотивтерде жабдықтау оталарының орташа уақыт шамалары:
- тепловоздардың дизель отынымен қамтамасыздануы 13-18 мин,
- Локомотивті сүрту және майлау материалдарымен қамтамасыздандыру:
бір секциялық 5 мин,
екі секциялық 8 мин,
- салқындату сұйықтығын құю 10 мин,
- құм салғыштардың сыйымдылығы кезінде құмды тиеу, м 3 :
0,5 5 мин,
1,0 8 мин,
1,5 12 мин,
- тазалау,жуу 10 - 20 мин.
Толық жабдықтау:
- ТО-2-сіз электорвоз 25 мин,
- тепловозды да 30 мин,
- тартым агрегаттарында да 45 мин.
Локомотивтерді ашық жолда жабдықтаусызқабылдау және тапсыру - 20 мин.
Локомотивтің бұрылысы:
- шеңбермен 3 мин,
- үшбұрышпен 8 мин.
Отынмен,құммен және сумен қамтамасыздандыру және майлау мен ысқылау материалдарымен қамтамасыздандыру бір уақытта орындалады. Жабдықтау құралдарын, сол материалдарды және оларды локомотивке беруін дайындау және жабдықтарды сақтау жабдықтау құралдарына жатады. Оларды негізгі станса жанында, тікелей айлалық жұмыстар аймағында және депода құрастырады. Оталар уақыты мен орны бойынша максималды қатар қолданылған болуы керек. Бұл жабдықтаудағы локомотивтердің бос тұруын қысқартады және жабдықтау орындарының штат санының азаюын қамтамасыз етеді. Оталарды мүмкіндік келгенше максималды автоматтау және механизациялау қажет. Отынмен, маймен, салқындатылған және тазартылған сумен, құммен және сүрту материалдарымен әдетте бір қалыпта жабдықталуы көзделеді.
Вагон шаруашылығының жалпы сипаттамасы және
оның негізгі міндеттері
Вагон шаруашылығының негізгі міндеттеріне жататындар: пойыздар
қозғалысының қауіпсіздігін қаматамасыз ету және оны өңдеу, вагон паркінің
жұмыс қабілетін және контейнерлердің, жүк және жолаушылар вагондарының құрылысының жүйесінжетілдіру, ғылымның жетістігін пайдалану жолымен вагон шаруашылығының техникалық прогресін жеделдету, жаңа техниканы енгізу және рационалды пайдалану бойынша тәжірибе беру және жөңдеу базасын дамыту, шаруашылықты іске асыру және дамытудың перспективті жоспарын құру; құрылыстағы өндіріс үшін тапсырысты өңдеу және вагондарға жаңа құрылысты орнату; материалдық шығындардың нормасын орнату және жөңдеу құнын төмендету және вагон
өнеркәсібіндегі шаруашылық есептерін бекіту.
Вагондық депо саласына байланысты кезеңдік депо және жүктік, жолаушылық, рефрижираторлық вагондарды жөңдеуге ағытады, сонымен қатар, контейнерлерді, доңғалақ жұптарын, автоцептік құрылғыларды, автотежегіштерді және басқа да вагон тораптарын, қосымша бөліктерді дайындауды орындайды. Депода жүк пойыздарының жөңдеу үшін қарапайым арнайыландырылған бір түрлі вагондарды жөңдеу және массалық
тиеп немесе түсіру бөлімдеріне орналастырады, стансада бос вагондарды тасымалдауға дайындау, сұрыптау және ірі телімдерде орындалады.
Жолаушы вагондардың депосы үшін вагондар ірі қалыптастыру бөлімдерінде және жолаушылар құрамы айналымында орналастырады. Вагон депосында келесі қарапайым өндірістік телімдер кіреді: вагондық жинақ, қосымша дайындау-жөңдеу телімдері және бөлімдері.
Вагонды дайындау бөлімдері тасымалдауға ағымдағы жөңдеу және вагондарды жүк тасымалдауға дайындау, вагондардың ақаулықтарына байланысты тасымалдаулар кідіріледі.
Техникалық қызмет көрсету бөлімі ағымдағы қызметті және белгілі бір стансада вагондарды жөңдеу өндіреді, олар тексеру үшін бағытталған және пойыз вагондарының келуі және ақаулықтарды жою.
Техникалық қызмет көрсету бөлімін бақылау – қауіп төндіретін
ақаулықтарды табу және жою үшін қызмет етеді.
Жуып-шаю – булану мекемесі – мұнай өнімдерін құятын цистерналарын дайындауға арналған, оларда цистерналарды жуып, қажет болғанда оны буландырып, ыстық сумен немесе суық сумен, сонымен қатар
ағымдағы жөңдеу жұмыстарын жүргізеді.
Вагон доңғалақтарының шеберханасы доңғалақ жұптарын жөндейді,
оның элементтерін ауыстыруды өндіреді.
Контейнерлік депо – күрделі жөндеу контейнерлерін дайын үшін арналған.
Қайта құру бөлімдері – көрші мемлекетке шығатын жүк және жолаушы
вагондарының доңғалақтарын орнатуды өндіреді.
Вагон жөндейтін зауыт - өнеркәсіптік мекеме болып саналады, жүктік күрделі жұмыс жүргізеді, рефрижираторлық және жолаушы вагондарына, белгіленген жоспармен оларды жетілдіреді, вагон үшін қажетті бөліктерді дайындайды және доңғалақ жұптарын жасайды.
Вагондардың болуы, жағдайын және пайдалануын есептеу
Жүк вагондар паркіндегі құрал-жабдықтар, тарату жолдарының орналасуы, жұмыс істемейтін және жұмыс істейтін болып бөлінеді. Жұмыс паркі ақауланбаған вагондардан тұрады, яғни пойыздарда, стансада, тиеп- түсіру және т.б. болып табылады. Үздіксіз тасымалдау процесіне қатысады. Жұмыс істемейтін вагондар паркіне, күрделі, деполық, ағымдағы жөндеулер
болып табылады; арнайы қалыптастырулар қолданылатын және сынақтан өтіледі.
Жолаушы вагондар паркі жұмысшы, жолаушылар тасымалдауына қатысатын, жұмыссыз болып бөлінеді, оған вагон ақаулықтары, техникалық жетіспеушілік үшін қолданылады. Барлық жолаушы және жүк вагондарының
паркі жолдар санына кіргізілген, ҚР көлік және коммуникациясы министрлігімен бекітілген.
Сегіз санды вагондар нөмірінің жаңа жүйесі 1985 жылы енгізілген.
Бірінші белгі вагонның түрін сипаттайды. Жабық вагонның белгісі -2,
платформа -4, жарты вагондар -6, цистерна -7, рефрижираторлар -8, басқалар
-3 және 9.
Екінші сан вагонның өсін білдіреді. Барлық 8 өстік вагондар және үлкен санды өстер екінші белгіде -9 санын болып саналады. Ал қалған сандар
екінші белгідегі – 4 өсті вагонды білдіреді. Өстіліктен басқа, екінші белгі жабық вагонның кузовының көлемін анықтайды, платформа үшін – раманың
ұзындығын, ал 4-өстік жарты вагондар үшін – едендегі люктардың саны және
тік қойылған есіктер санын, арнайы цистерналар үшін рефрижираторлар түрі.
Үшінші белгі 8-өсті жарты вагондар үшін қосымша анықтама береді, ал басқа вагондар үшін және цистернаның тасымалданатын жүктің түріне қарай, рефрижираторлық және мұзды вагондар үшін ерекше құрылғылар.
Төртінші, бесінші, алтыншы белгілер вагон нөмірінің сипаттамасын анықтайды. 9 саны жетінші белгі вагондағы тура өтпелі алаңды анықтайды.
Вагондағы сегізінші сан бақылау белгісі болып саналады. Ол вагондағы нөмірдің дұрыстығын анықтауға көмектеседі және тасымалдау құжаттарда дұрыс жазылғандығын қадағалайды.
Жолаушылар вагондарында сегіз белгілі нөмір жазылады. Бірінші белгі
жолаушылар вагон паркіне қатысты сипатталады, екінші және үшінші белгілер жолды қосып алынған мәліметтің шифрін анықтайды, төртінші белгі – жолаушы вагондарының түрінің тобы, бесінші, алтыншы және жетінші белгілер вагондар түрін, сегізінші белгі – кодтық қорғауды көрсетеді.
Барлық вагондар пойыздағы стансадан жөнелтілмес бұрын және тиеуге
берудің алдында, вагондарды тексеруші вагондарды тексергені туралы станса
бойынша кезекшіге хабарлайды. Тексеріп болғаннан кейін пойыздың дайындығын немесе вагондар тобына ВУ-14 нысанындағы кітабына толтырады. Вагондарда ақаулықтарды табу, ағытусыз жүргізілуі керек, егер ақаулықты ағытусыз жоя алмайтын болса, вагондарды пойыздан ағытып алады.
Әр ақауланған вагонға станса бойынша кезекші ВУ-23 нысанында хабарландыру береді, ал вагондар айлалық және дөңестен тарату кезінде зақымданса вагон жұмыс паркінен алып тасталады.
Құрылысы ескірген вагондар, сонымен қатар зақымдалған МПС құрылғысына қатысты құрал-жабдықтар шығарылады. Әр өнеркәсіпте жөңдеу ережелерін қатаң сақтау өте маңызды, қалған ақауланған вагондарды
шекті нормасына орнату, өндірілмеген вагондардың бос тұруын жөңдеуге кіргізбеу, сонымен қатар пойызға тіркемеу, бір жолдан екінші жолға ақауланған вагондарды жібермеу.
Жүйе және техникалық қызмет көрсету ұйымы және
вагондарды жөңдеу
Жөнделген вагондардың күйінің қалпы, қозғалыстың қауіпсіздігін қамтамасыз ету және тасымалданатын жүктің сақталу негізінде – ескеру жоспары жөңдеуі және техникалық қызмет көрсету. Өзгерістер есебімен, соңғы жылда болып жатқан вагон паркінің құрылымын, жөңдеу базасын жаңғыру, кіргізілетін вагондардың сенімділігін арттыру, бұл әдісті 1981 жылдан қолданады. Техникалық қызмет көрсету жүйесінің қызметімен жөңдеуін қарастырылады. Вагондарға техникалық қызмет көрсету, құрамда
немесе транзиттік пойыздарда, сонымен қатар бос вагондарды артуға дайындау жұмысын қосады; вагондарда өткізілетін, құрамнан ағытуды талап
етпейді.
• ағымдағы жөңдеу АЖ-1 бос вагондарды тасымалдауға жинақтап дайындау, құрамнан ағыту немесе вагондар тобынан ағыту. Берілген жөңдеудің түрі тасымалданатын жүктердің сақталуына сұраныстың жоғарлануымен байланысты енгізілген және өзіңе вагонды ағытпасыз және арнайы механизмдерді және құрылғыларды қолданусыз орындау мүмкін емес болатын, шанақты тығыздау, жабық вагондарды, цистерналарды жуу және т.б. бойынша жөңдеу жұмыстарды және профилактикалық жиынтықтарды қосады.
• келген пойыздардың немесе құрастырылған құрамдардан және өтпеліден ағытпамен вагондардың ағымды жөңдеуі АЖ-2. Ағымды жөңдеудің бұл түрінде жоғары емес қызмет ету уақыты кезінде немесе жөңдеудің төмен сапасы кезінде пайда болған, бөлшектер және тораптардың ақаулығы жойылады. Берілген вагондардың жұмысқа қабілеттілігін қалпына келтіру түр техникалық жағдайы бойынша іске асырылатын, жоспардан тыс жөңдеу дәрежесіне жатады.
• деполық жөңдеу (ДЖ) вагонды депода өндіріледі; онда вагонда қажетті профилактикалық жұмыстар орындалады, жоғары емес қызмет ету уақыты бар болатын, жөңдеу немесе бөлшектер мен құрастырылатын бірліктер тобын ауыстыру немесе жөңдеу орындалады, сонымен қатар жөңдеу немесе ақауланғандарды қалпына келтіру, жоғалғандарды орнату.
• күрделі жөңдеу (КЖ) заводтарда орындалады; онда ақаулықтар жойылады және механикалық ақауланған немемес коррозияға ұшыраған бөлшектер және құрастырмалы бірліктер ресурстары толық (немесе соған жақын) қалпына келтіріледі, сонымен қатар қажет модернизациялы жұмыстар және вагондарды бояу жүргізіледі.
Негізгі типті жүк вагондар үшін деполық жөңдеудің жөңдеу аралық
уақыты құрастырудан кейін және күрделі жөңдеуден кейін 2 жылды құрайды, деполық жөңдеуден кейін – 1-2 жыл. Күрделі жөңдеуді 8-12 жылдан кейін жүргізеді.
Жолаушы вагондары деполық жөңдеуді 1 жылдан кейін жүргізеді, ал бірінші құрастырудан кейін – 2 жылдан кейін; күрделі жөңдеулер КЖ-1 – 4-5
жылдан кейін, КЖ-2 – 20 жылдан кейін (вагон-мейрамханалар – 10 жылдан
кейін). Рефрижераторлы пойыздардың, секциялардың және автономды вагондардың деполық жөңдеуі кейінгі деполыдан кейін 1,5 жылдан соң және
құрастырудан кейін 2 жылдан соң немесе бірінші күрделі жөңдеуден кейін жүргізіледі. Бірінші күрделі жөңдеу құрастырудан кейін 10 жылдан соң, екіншісі – біріншіден кейін 7 жылдан соң жүргізіледі
Жүк вагондарына техникалық күтім жасау
Тасымалдауларға вагондарды дайындау пунктерін (ВДП) жалпы тиеу,
түсіру және маршруттарды құрастыру стансаларында орналастырады.
Вагондардың типіне байланысты тасымалдауға дайындалу пунктері мындай
болуы мүмкін: жартылай вагондар мен платформаларды тасымалдауға
дайындалу пунктері; жабық және изотермиялы вагондарды; жуып-буланатын
стансалармен цистерналарды дайындау пунктері. Бұл пунктерде вагондарды
тексереді және техникалық ақаулықтарды жояды
Вагондардың техникалық қызмет көрсету пунктері құрастыру және
өтпелі пойыздардың вагондарының техникалық ақаулықтарын табу және
жою үшін және пойыздардың техникалық қызмет көрсетуінен және
гарантиялы бөлімдерде вагондарды жөңдеусіз өтуі үшін орналастырады.
Вагондардың техникалық-бақылау қызмет көрсету пунктері телімдік
стансаларда ұйымдастырады.
Вагондарды тасымалдауға, техникалық және техникалық-бақылау
қызмет көрсетуге дайындау пунктерінің орнын былайша таңдауға
ұсынылады, вагондарды дайындау шығындары және олардың дайындалу
пунктеріне қайта жіберілуі минималды болуы керек. Мындай пунктердің
орналастыру орнын жол бастығы бекітеді.
Сұрыптау стансаларындағы техникалық қызмет көрсету пунктінің
технологиялық процесін қарастырамыз. Желіде көбінесе бөлек паркті
сұрыптау стансалары кездеседі. Біріктірілген паркті стансалар да бар.
Бөлектелген паркті сұрыптау стансаларында мынадай жұмыстар
жүргізіледі:
- келу паркінде – жағдайды бақылау, вагондардың барлық ақаулықтарын
табу мақсатымен техникалық тексеру,жарым-жартылай жөңдеу; |
- құрастыру паркінде – құрамдарды құрастыру үрдісінде пайда болған
ақауларды табу және жөнелту паркінде ақауланған вагондарды өткізбеу
мақсатымен, сонымен қатар арнайы берілген жолдарда ағымды жөңдеу
мақсатымен вагондарды техникалық тексеру;
- жөнелту паркінде – құрастыру және келу паркінде тексерушілермен
табылған, құрамнан ағытусыз вагондардың барлық ақаулықтарын жою,
сонымен қатар жөнелту паркінде жөңдеу бригадаларымен; техникалық
жағдайын бақылау және вагондардың ағымды жөңдеуін вагондарды
тексеруші-жөңдеуші немесе вагондарды тексеруші және бригадалы-топты
әдіспен слесарлар орындайды
Станса немесе келу паркі бойынша кезекші пойыздың қабылдау жолын
және келу уақытын көрсетіп, телефон немесе парктік байланыс арқылы келу
паркінің вагондарының тексерушілеріне көрші стансадан пойыздың
жақындауы туралы хабар береді. Егер бір уақытта бірнеше пойыз келетін
болса, онда кезекші олардың тексеруінің кезектесуі туралы хабарлайды.
Вагондарды тексерушілер, поыздың жақындауы туралы хабарды
алғаннан кейін, қабылдау жолдарына шығады, бір топ шектік бағана
бойында немесе артқы вагонның тоқтау орнында орналасады және пойызды
жүру қалпында қабылдайды, ал басқасы – пойыздың алдыңғы бөлігінің
тоқтау орнында орналасады. Үш немесе төрт топ қарайтын пункте, үшінші
және төртінші топтар жергілікті технологиялық процеспен бекітілген жерде
поызды қабылдайды.
Егер пойыздарды қабылдау кезінде көршілес жолдарда айлалық
жұмыстар жүріп жатса, онда станса кезекшісі бұл туралы вагон
тексерушілерді ескертеді. Өрмелеумен тексеру пойыз локомотиві өткеннен
кейін және құрамды тоқтау сигналдарымен қоршаудан кейін басталады.
Стансаға келгенде локомотив ағытылмайтын құрамды, басынан да аяғынан
да бекітілген ретпен қоршайды.
Егер вагонды тексеру үрдісінде ақаулықтар анықталса, онда шанақтың
бүйір қабырғаларында, платформаның борттарында және цистернаның
қазандығында борлы шартты анық белгілеулерді енгізеді, ал қажет болғанда
вагон ағытпасында шартты, технологиялық үрдіспен бекітілген белгіні
қояды. Құрамды дөңестен өткізу кезінде белгілеуден байланысты бұл
вагондарды қажет жолдарға бағыттайды.
Келген пойызды тексеру аяқталғаннан кейін әрбір топтың жоғарғысы
ТТЕ операторына немесе құрамды тексеру нәтижесі бойынша жоғарғы
тексерушіге баяндайды, ағытылатын вагондардың нөмірлерін , және олардың
ақаулық сипатын көрсетеді. Бұл мәліметтерді алып, ТТЕ операторы немесе
жоғарғы вагондарды тексеруші, вагон астарында бригада жұмыскерлері жоқ
екеніне көз жеткізеді, содан соң қоршау сигналдарын шешу туралы бұйрық
береді, дауыс күшейткіш байланысы немесе парк бойынша кезекшінің
телефоны арқылы техникалық тексерудің аяқталуы арқылы хабарлайды,
және бұл туралы ВУ-14 нысанды кітапта жазба жасайды. Жөңдеу үшін
ағытылған вагондарға, тексерушілер екі данада ВУ-29 нысанындағы
хабарландыруды құрастырады: бірінші дана парк бойынша кезекшіге
беріледі, екінші вагонды депоға беріледі.
Құрастыру паркінде вагондарды тарқату үрдісінде және жинақталуда
тексереді. Тексерумен қатар мұнда вагондарды жөңдеу және құрамдарды
бөлектеумен байланысты ақаулықтарды жою жүргізілуі мүмкін. Берілген
жұмыстарды вагондарды тексеруші орындайды, қажет болғанда оған
көмекке слесарь бөлінеді.
Вагондарды жөңдеу кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін
тексеруші болатын жөңдеу жөнінде құрастырушыны және дөңес
жұмыскерлерін хабардар етеді. Вагондарды қажетті сигналдармен екі жақтан
қоршайды және тежегіш тоспа орнатады. Бұл жұмысты орталықтандырылған
қоршау кезінде парк немесе қосын бойынша кезекші немесе мұндай
қоршаумен жабдықталмаған стансада техникалық қызмет көрсету
пунктерінде жұмыскерлер қолмен істейді.
Құрастыру паркінде ағытумен вагондарды ағымды жөңдеу үшін
механизацияланған пункттер ұйымдастырылуы мүмкін. Көбінесе ол үшін
дөңеспен байланысқан, құрастыру паркінің екіден аз емес жол беріледі.
Вагонның тұруы ағымды ағытылу жөңдеуде 3 сағаттан аспауы керек.
Жөнелту паркінде техникалық-бақылау тексеруді және вагондардың
ағымды ағытусыз жөңдеуді жүргізеді, келу паркінің вагондар
тексерушілерімен борлы белгілеумен енгізілген, және бақылау тексеруі
кезінде, яғни, вагондардың барлық ақаулықтарын жояды, ақауланған немесе
жоғарыда айтылған нормаларға сәйкес тозған бөлшектерді жөнделгендермен
ауыстырады, жетпейтін бөлшектерді, болттарды, шплинттарды орнатады,
барлық болтты жалғауларды бекітеді, автоматты тежегіштерді тексеріп
көреді.
Бақылау тексеруді және ағытусыз жөңдеуді тексеру бойынша және
вагондарды жөңдеу бригадалары орындайды.
Станса кезекшісі немесе парк бойынша кезекші жүк паркінің
техникалық тексеруіне вагондарды көрсету кітабында жазылуға тиіс бұл
туралы телефон арқылы хабарлап, операторға құрамды тексеруге береді.
Оператор бұл туралы дауыс күшейткіш байланыс арқылы ауысатын
вагон шеберін немесе жоғарғы тексерушіні хабардар етеді, сонымен қатар
алғашқы олардың орындауын бригаданың алдын ала дайындық үшін қиын
жұмыстың бар болғаны туралы біруақытта хабарлайды.
Вагондарды тексерушілер доңғалақ жұптарының, арбаның, буксты
тораптың, рессор және рессорлы ілінісудің, автосцепканың, шанақтың,
қораптың, рычагты берілістің, сақтандырғыш құрылғылардың,
тежегіштердің ақаулығын табуы керек және жөңдеушілермен бірігіп график
бойынша 30 минуттан аспайтын пойыздың тұру уақытында жөңдеулері
керек.
Сұрыптау стансаларында келу, құрастыру және жөнелту парктерінде
мынадай ғимаратар қарастырылған: жұмыскерлердің аз уақытты демалыс
және жылыну үшін, оператордың бөлмесі (бір бірден бір паркқа), қызметтік
және өндірістік ғимараттар (стансаға біреу).
Жөнелту паркінде операторлардың бөлмесінде құрастырылған
құрамдардың тежегіштерін орталықтандырылған тексеру үшін пультті
орнатады.
Тар жол табанының еңісінде жол аралықтарында жөңдеу жүргізетін
парктерде, өздігінен жүретін жөңдеу құрылғыларын (ЖҚ), берілетін
колонкалармен май құбыры, бұйымдар қорымен стеллаждарды
орналастырады, сонымен қатар жаяу жүргінші-көліктік немесе көліктік
тоннельдерді ұйымдастырады. Екі жұмыс тобының түйіспесінде
жолаушылар тоннельдерін ұйымдастыру ұсынылады.
Вагон тексерушілерінің жұмыс орындарын сөйлесу колонкаларымен
хабарланудың дауыс күшейткіш байланысымен, орталықтандырылған
қоршау құрылғыларымен, жалпы стансалық телефон байланысымен
жабдықтайды. Құрамдарды дистанционды қоршау пульті оператордың
бөлмесінде орналасады. Орталықтандырылған қоршау жүйелерімен
жабдықталмаған стансада, құрамды қоршауда ауыстыратын сигналдарды -
қызыл щиттармен (күндіз) және қызыл шамдармен (түнде) қолданады. Түңгі
уақыттағы парктардағы жарықтандыру белгіленген еңбек қорғау нормалар
мен сұраныстарға жауап беруі тиіс.
Жоларшылар вагондарына күтім жасау
Жүк вагонына қарағанда жолаушы вагоны белгілі бір бөлімге (станса
және депо) және анықталған бағытта рейстерді орындайды. Олар әр рейстен
кейін тіркелген бөлімге қайтып келіп, қайта рейске сапалы дайындауға және
пайдалануды қамтамасыздандыру. Жолаушылар вагондары техникалық
қызмет көрсетудің келесідей түрлерінен өтеді:
- ТО-1 – рейске әрбір жөнелту алдында пойыздың құрамында, сонымен қатар
пойызда жүру жолдарда аралық стансаларда;
- ТО-2 – жазғы және қысқы тасымалдаулар басталуы алдында құрастыру
пунктерінде ЦВ МПС белгілеуімен сәйкес, ол аяқталуы тиіс: жазғы
тасымалдаулар басталғанның алдында – 1 маусымға дейін, қатаң климаттық
жолдарды қысқы тасымалдаулар басталғанның алдында – 1 қазанға дейін,
қалғандарында – 15 қазанға дейін.
- ТО-3 – жолаушы вагонының біріңғай техникалық ревизиясы, олардың
жазылу пунктерінде құрастырудан кейін, жоспарлы жөңдеу немесе алдыңғы
ревизиядан кейін 6 айдан соң орындалады.
- АЖ - құрамнан ағытумен ағымды жөңдеу, құрастыру айналым пунктерінде
орындалады және аралық стансаның ПТО-сында вагондарды арнайы жөңдеу
жолдарына немесе вагон деполарына берумен.
Жолаушы вагондарын жылыту және сумен қамтамасыз ету
Жолаушы вагондарында санитарлы-гигиеналық талаптарға жауап
беретін, қалыпты температураны сақтау, мезгіл кезеңінде жолаушыларды
тасымалдау шарттарының бастысы болып табылады. Вагондағы ауа
температурасы сыртқы температура - 40 С болғанда 18 С-тен төмен
болмауы керек, ал кіре беріс пен дәретхана коридорларында 16 С-тен төмен
емес; электрлік жылытуы бар вагондарда автоматтық басқару (200± 2) шектерінде температураны қамтамасыз етуі керек.
Жолаушылар вагондарында жылытудың үш жүйесін қолданады: көмір-
сулы, құрастырушы және электрленген. Алдыңғы екеуінде жылу тасушы су
болып табылады, ол қазанда көмірмен жылытылады, және де көмірмен
немесе электр жылытқыш элементтермен жылытылады. Элетрлік жылыту
кезіңде вагонда ауа электр пештермен жылытылады.
Жылыту жүйесі келесі жолмен жұмыс істейді. Ыстық су кеңейткіштен
жоғарғы айырылатын тұрбаларға, тік тіреулерге жіберіледі, және астыңғы
айырылатын тұрбалар арқылы қазанға қайтып келеді. Айырылатын тұрбалар
және қазан жылытудың тұйық желісін құрайлы. Мұндай тұйық желі
калориферде бар, сонымен қатар сумен қамтамасыз ету жүйесінде суды
жылытуға арналған бойлерде де бар.
Вагонда ауа жылу тұраларымен жылытылады, және де ауаны реттегіш
торлары арқылы калорифермен жылытылған ауамен. Жүйенің негізгі жұмыс
істеу режимі – жылытқыш тұрбалармен вагонды жылыту және жылытылған
вентиляциялы ауамен. Бұл режим сыртқы ауаның төмен температурасында
қолданылады.
Сыртқы ауаның температурасы +5-тан -50 С шектерінде орналасқанда,
вагонды жылытқыш тұрбалар сөніп тұрған кезде жылытылған
вентиляционды ауамен қыздыруға болады. Сыртқы ауа каналында 6 кВт
қуатпен электкалориферді және тұрақты тоқтың 10В кернеуімен вагон асты
генератордан қорек алатын, әр купеде электржинағыш элементтерін
орнатады. Жылытуды дылдамдату үшін, электр жылытқышпен қосылатын,
қол насоспен жүйеде судың циркуляциясының жылдамдығын жоғарлату
қажет.
Жолаушылар вагондарын сумен қамтамасыз ету жүйесі жолаушылардың
ішетін су сұранысын қанағаттандырады, дәретхананың санитарлы-
техникалық қалыпты функциясын, және де вагондарды жылыту жүйесін
сумен толықтыруды қамтамасыз етеді. Әрбір вагон индивидуалды сумен
қамтамасыз ету жүйесімен жабдықталған. Жолаушылар тасымалының
ыңғайын жоғарлату мақсаты вагондарда қосымша құралдарды құруға әкелді,
олар қайнауды, ішетін суды жылыту және суытуды, және де жуынатын
бөлмелерді және ыдыстарды жуу раковиналарын ыстық сумен қамтамасыз
етеді.
Сумен қамтамасыз ету жүйесінің бак сыйымдылығы вагон түріне және
жолаушылар орындарының санына байланысты
Қазан бөлмесінің жанында орналасқан ескі құрылыс вагондарда
жолаушыларды ыстық сумен қамтамасыз ету үшін құрастырылған жылыту
мен үзілмейтін қайнатушыларды орнатады. Оларды су қазанға орнатылған
электрлік жылытудан жылытылуы мүмкін.
Шикі су үш қадамды краннан фильтрге және сосын шикі судың
поплавковті басқару камерасына өтеді, ол қайнатқыштың су құйғышында
шикі судың тұрақты қалпын сақтайды және құймалы құралдан тұрады.
Қайнатқыштың өнімділігі 1,1-1,4 л/мин қайнатылған су. Қазіргі
вагондардың қазандығының алдында ішетін су бағы орналасқан, мұнда
қайнатқыштан қол насосымен қайнаған суды толтырады. Бұл бактан су
суытқыш құрал бағына, содан соң ішетін су кранына өтеді
84
4 ТЕМІРЖОЛ ЖЫЛЖЫМАЛЫ ҚҰРАМЫНЫҢ ТАРТЫМ КҮШІ
ЕСЕПТЕРІ -ОСӨЖ МАТЕРИАЛДАРЫ
Өнеркәсіп кәсіпорындары теміржолдарында жүктерді тасуды
тепловоздар және электроқозғалмалы құрамымен жүзеге асырады. Осыған
орай үлкен мағынаға тартым есептеулерін орындау ие болады, яғни
жұмыстың әртүрлі тәртіптері мен жылдамдықтарында есептеулер жүргізу,
тежеу күші мен кедергі күшін бағалап, құрам салмағын анықтайды, әр
аралық пен бөлімшеде қозғалыс жылдамдығы мен жүріс уақытын
анықтайды.
Есептеу барысы бойынша теміржолдың өткізу, тасымал қабілетін
анықтайды, қозғалыс графигін құрастырады және желі жұмысының
тиімділігін арттыру шараларын жасайды.
Есептеулері көп тарау болып бірлік үдеу және тежеу күштерін есептеу
және тежеу есептерін шығару, оның диаграммасын құру саналады.
Тартым есептеулерін жасауда Техникалық пайдалану ережелері
қолданылады: килограмм-күш Ньютон орнына. Соңғы нәтижені СИ жүйесіне
келтіру керек (1 кгс =9,81 Н ).
Жол профилін түзету
Жол профилі еңісі мен ұзындығы бойынша ерекшеленетін көп
элементтерден тұрады. Тартым есептерін жеңілдету үшін жол профилін
түзетеді. Жол бөлімшесі еңісі келесі формуламен анықталады:
( )
i
Н К
i
S
H H
i
1000 ⋅ −
= ,
00
0
, (4.1)
мұндағы – жол бөлімшесінің ұзындығы, м;
i
S
К
H және
Н
H – профильдің бастапқы және соңғы белгісі, м.
4.1.1 Жолдың нақты профилін құру
85
Профиль биктіктерінің соңғы белгілері (4.1) формуласымен
анықталады:
Н
i i
К
H
S i
H +
⋅
=
1000
, м. (4.2)
элемент ұзындығын ескеріп, графикалық құрылымдар масштабын
қолданып(4.1 кесте), жолдың нақты профилін тұрғызады( сурет 4.1).
i
S
4.1.2 Жолдың нақты профилін түзетуі
Түзетілген бөлімше еңісі келесі формуламен анықталады:
с с с
i i i ′ ′ + ′ = ,
00
0
, (4.3)
мұндағы – түзетілген бөлімше еңісі
с
i ′
00
0
;
с
i ′ ′ тіркелген еңіс
00
0
, яғни ұзындығы , м және радиусы , м
болатын қисығы бар бөлімше еңісі.
кр
S
кр
R
∑
∑
⋅ = ′ ′
кр
кр
i
с
R
S
S
i
700
,
00
0
. (4.4)
Еңіс мына формуламен анықталады:
с
i′
∑
∑
⋅
= ′
i
i i
с
S
S i
i ,
00
0
, (4.5)
мұнда және – нақты профильдің элементінің ұзындығы және
еңісі.
i
i
i
S
Нақты профильдің әр элементі үшін түзету мүмкіндігін тексеру мына
формуламен анықталады:
i
S i
Δ
≤
2000
және
i
S i
Δ
≤
4000
, (4.6)
мұндағы – тексерілген элемент және бөлімшенің түзетілген еңісінің
абсолютті айырмашылығы.
i Δ
Есептеулер нәтижесі 4.1 кестеде көрсетіледі.
4.1 кестесінің нәтижелері бойынша жолдың түзетілген профилін
тұрғызады.
86
4.1 кесте – Жол профилін түзету
87
i
S
Элемент
N
, м
i
i ,
00
0
кр
R
кр
S
,
м , м
∑
i
S ,
м
с
i′
,
00
0
с
i′ ′
,
00
0
с
i ,
00
0
түзет
ілген
элем
ент
N
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
4.2 Поезд ұзындығы мен құрам салмағын есептеу
4.2.1 Құрам салмағын анықтау
Құрамы салмағы мына формуламен анықталады:
( )
р
с
о
р о К
i w
P i w F
+ ′ ′
⋅ + ′ −
= Q , тс, (4.7)
мұндағы
К
F – локомотивтің есептік тартым күші, кгс;
H, м
S, м
Элемент
№.
1 2 3 4 5 6 7
Биіктіктің
белгісі, м
Эл-т
ұзындығы
, м
Қисық
радиусы,
м
Қисықтық
ұзындық,
м
Түзетілген
бөлімше
№, м
I II III IV V
Келтірілге
н еңіс
00
0
Түзетілген
бөлімше
ұзындығы
, м
Сурет 4.1 Нақты ( ____ ) және түзетілген
( _ _ _ ) жол профилін құру
P – локомотив салмағы, тс;
р
i – келтірілген максималды түзетілген еңіс, 0 / 00 ;
о
w′
– тартым тәртібіндегі локомотив қозғалысына әсер ететін негізгі
бірлік кедергі, кгс/тс;
с
о
w′ ′
– құрам қозғалысына әсер ететін негізгі бірлік кедергі, кгс/тс.
Негізгі бірлік кедергіні анықтау үшін эмпирикалық формулалар
пайдаланады:
тартым тәртібіндегі электровоздар мен тепловоздар үшін:
, кгс/тс, (4.8)
2
V 0003 , 0 V 01 , 0 9 , 1 ⋅ + ⋅ + = ′
о
w
- бос жүріс тәртібінде:
2
V 00035 , 0 V 011 , 0 4 , 2 ⋅ + ⋅ + =
х
w , кгс/тс, (4.9)
- сырғанау подшипникті тиелген екі өсті вагондар үшін:
2
V
25 , 0
02 , 0 4 , 1 ⋅
⎟
⎟
⎠
⎞
⎜
⎜
⎝
⎛
+ + = ′ ′
о
о
q
w , кгс/тс, (4.10)
- тербелу подшипникті тиелген екі өсті және төрт өсті вагондар үшін:
( )
о
о
q
w
2
V 0025 , 0 V 1 , 0 3
7 , 0
⋅ + ⋅ +
+ = ′ ′ , кгс/тс, (4.11)
- сырғанау подшипникті екі, төрт және алты өсті бос вагондар үшін:
2
V 00027 , 0 V 045 , 0 5 , 1 ⋅ + ⋅ + = ′ ′
о
w , кгс/тс, (4.12)
- тербелу подшипникті екі, төрт және алты өсті бос вагондар үшін:
88
2
V 00024 , 0 V 044 , 0 1 ⋅ + ⋅ + = ′ ′
о
w , кгс/тс, (4.13)
- сырғанау подшипникті төрт, алты өсті тиелген вагондар үшін, сондай-ақ
тербелу подшипникті тиелген алты өсті вагондар үшін:
( )
о
о
q
w
2
V 0025 , 0 V 1 , 0 8
7 , 0
⋅ + ⋅ +
+ = ′ ′ , кгс/тс, (4.14)
мұнда V – қозғалыс жылдамдығы, км/сағ,
– рельске тиелген вагон өсінен түсетін жүктеме.
о
q
4.2.2 Орнынан қозғалған құрам салмағын тексеру
Қиын профилді аралықтарда (таулы жер) кедергісі өте жоғары
болғандықтан құрамды орнынан қозғалту өте қиын. Сондықтан бекітілген
салмақты поезды орнынан қозғау шарттары бойынша анықтау қажет
Сонымен қатар сондай тексеруді құрам салмақты анықтау кезінде
қолданады, яғни кентеттен тоқтаған жағдайда вагондарды шешпей-ақ еңіске
шығарылу қарастырылады.
Тексеру мына формуламен орындалады:
P
i w
F
р
с
тр
тр
K
−
+
= Q , тс, (4.15)
мұнда – локомотивтің қозғалыс кезіндегі тартым күші, кгс;
тр
K
F
с
тр
w – орнынан қозғалудағы құрамға әсер ететін бірлік кедергі, кгс/тс;
р
i – келтірілген максимал есептік еңіс;
P – локомотив салмағы, тс.
Сырғанау подшипниктерімен жабдықталған вагондар үшін:
7
142
+
=
q
w ск
тр
, кгс/тс, (4.16)
Тербелу подшипниктерімен жабдықталған вагондар үшін:
7
28
+
=
q
w
кач
тр
, кгс/тс, (4.17)
мұнда q – релске түсетін вагон өсінің орташа салмағы, тс.
Локомотив тарту күші орнынан қозғалған сәтте, қозғалыспен
салыстырғанда көбірек. Мағынсын 48, 49[6], 17 және 24[2] кестелеріне
сәйкес қабылдау керек.
89
4.2.3 Пойыз ұзындығын анықтау
Пойыз ұзындығын мына формуламен анықтайды :
10 + + =
с л п
l l l , м, (4.18)
мұнда, – локомотив ұзындығы м;
л
l
с
l – құрам ұзындығы, м;
10 – қабылдап-жөнелту жолдарының тиімді ұзындығы шегінде пойыз
қоюға рұқсат шекті алу.
Бір типті вагондарда құрам ұзындығы:
∑
⋅ =
i i с
l n l , м, (4.19)
мұндағы, – бір типті вагондардың саны
i
n
– бір типті вагондардың ұзындығы, м.
i
l
4.3 Локомотивтің тартым сипаттамасы
Локомотив тартым күшінің оның қозғалыс жылдамдығына тәуелділігін
тартым сипаттамасы деп атайды. Тартым сипаттамларында шектік
сызықтарды көрсетеді: максимал рұқсат етілетін жылдамдық бойынша;
доңғалақ пен релістің жанасуы бойынша; тартым қозғағыштарының сенімді
коммутациясы бойынша.
4.4 Түрлі тәртіпте тежеу мен бірлік үдеу күштерін анықтау
есептерін шығару және диаграммасын тұрғызу
Есептеулер бос жүру, тарту және тежеу тәртібінде шығарылады. Удету
және тежеу күштерінің диаграммасын тұрғызуға арналған кесте
құрастырылады ( кесте 4.2).
Кестенің жолдарын тартым күштері есептерінің ережелері бойынша
жасайды.
90
Есептік үйкеліс коэффициенті
К
ϕ мына формулалармен анықталады :
- шойын стандартты колодкалар үшін:
100 5
100
27 , 0
+ ⋅
+
⋅ =
V
V
К
ϕ , (4.20)
- құрамында фосфоры көп шойын колодкалар үшін:
150 5
100
3 , 0
+ ⋅
+
⋅ =
V
V
К
ϕ , (4.21)
- құралмалы колодкалар үшін:
150 2
150
36 , 0
+ ⋅
+
⋅ =
V
V
К
ϕ . (4.22)
Есептік тежеу коэффициенті:
Q +
=
∑
P
K р
р
ν , (4.23)
мұнда –поезд тежеуіш өсіне есептік басу күшінің қосындысы
∑
р
K
91
Тап осы 4.1 кестесімен бос жүріс, тартым және тежеу тәртіптеріне
арналған 4.2 кестесінің масштабы бойынша бірлік үдеу және тежеу
күштерінің диаграммасы салынады.
V, км/ч
92
(f к – w оп )
w ох (b т – w ох )
f у , кгс/тс f з , кгс/тс
Сурет 4.2 - бірлік үдеу және тежеу күштерінің диаграммасын тұрғызу
кесте 4.2 - Бірлік үдеу және тежеу күштерін анықтау
93
о
V, км/ч F к , кгс
w′
, кгс/тс P w W ⋅ ′ =
о о ′
, кгс/тс
ос
w′ ′
, кг
1 2 3 4 5
ос о оп
П К
W W W ′ ′ + ′ = , кгс W F − , кгс
Q +
−
= −
P
W F
w f
П К
П К
, кгс/тс
7 8 9
Тарту тәртібінде
Q ⋅ ′ ′ + ⋅ w P w
ос х
, кгс/тс
Q
Q
+
⋅ ′ ′ + ⋅
=
P
w P w
w
ос х
ох
, кгс/тс
К
ϕ
Т
b ϕ⋅ =1000
кгс/тс
12 13 14 15
Бос жүріс тәртібінде
Бөлімше бойынша пойыз қозғалысының жылдамдық қисығын тұрғызу
Жылдамдық қисығын құруға бірлік үдеу және тежеу күштерінің диаграммасы қолданылады.
Жол профилі сызылған миллиметровка қағазына масштаб бойынша ординатасына жылдамдық мәндерін салады.
Жылдамдық V(S) қисығын А стансасынан қозғалғаннан салады. ΔV 1 бірінші келтіру, үдеу күштерінің қисығында В нүктесін белгілейді, яғни АВ аралығында қозғалған пойыздың орташа жылдамдығы ΔV 1 /2. О координаттар басы мен В нүктесі арасын қосып α бұрышын алады, осы бұрыш қозғалыс жылдамдығының өзгеруін көрсетеді. Сызғашқа жанасқан бұрыш катеті абсцисса өсімен бұрышын жасайды α = β.
Осы катет бағыты бойынша А координаттар басынан горизонтальмен қиылысқанға дейін тік сызық жүргізу арқылы бірінші жылдамдық қисығының мәнін аламыз.
Келесі құрулар да осылай жасалады. Графикалық тұрғызуларға қажет
масштабтар 4.3 кестесінде көрсетілген.
V, км/ч V, км/ч
94
f к – w оп
Δ V 1 B
B α Δ V 1 /2 β
A A S, м
Сурет 4.3 Қозғалыс жылдамдығы қисығын тұрғызу
4.6 Пойыз қозғалысы уақытының қисығын құру
Уақыт қисығын график арқылы анықтау үшін жылдамдық қисығын
қолданады. . Ол үшін А координаттар басынан Δ тұрақты қиманы солға
қарай алады. Оны мына теңдеуден анықтайды:
m
x k
⋅
⋅ ⋅
= Δ
ξ
60
, (4.24)
мұнда x, k, m – уақыт, жылдамдық және күш масштабы; ξ =120.
Уақыт қисығын құруы келесіде болады. Жылдамдық қисығын шартпен
жеке бөлімшеге, яғни А – В, В – С, С - D жылдамдық қисығының сыну
нүктелері бойынша бөледі. Әр бөлімше аумағында қозғалыстың орташа
жылдамдығын анықтайды. Солға Δ тұрақтысын жүргізген соң К нүктесін
алады, осы нүкте арқылы абсцисаға перпендикуляр жүргізеді – КК 1 . Осы
перпендикулярға орташа жылдамдық мәндеріне сай жылдамдық қисығынан
сәйкес нүктелерді проекциялайды.
КК 1 түзуіндегі проекцияларды нүктемен қосып отырады. Бірінші
сызықты А нүктесінен жүргізеді. Ол АВ 1 аралығын өтетін уақытқа сәйкес.
(сурет 4.4).
Екінші бөлімше уақыты осы әдіспен анықталады. Аралықтың жалпы
уақыты ордината өсі бойынша анықталады.
.
t, мин V, км/ч
95
t 1
t(S)
C D
V(S)
B
K 1
V ср
K
Δ A B 1
S, м
Сурет 4.4 – Қозғалыс уақытының қисығын тұрғызу
4.7 Дягтерев әдісімен бойынша аралықтағы жүріс уақытын
анықтау
Осы әдіспен жүріс уақытын анықтау үшін АВС теңбүйірлі үшбұрышын
дайындайды, АВ табаны «у» немесе 1 км-ге тең деп алады, биіктігі ВВ 60m
тең, яғни 60 км/сағатына сәйкес келеді, бұл жағдайда көрсетілген
жылдамдық 1 минут ішінде 1 километр қашықтықты өтеді..
Басқа масштабта орындарлған кез- келген ұқсас үшбұрышта, тиісті 60
(m/у) масштабында үшбұрыш табаны пойыздың 1 минутта жүріп өткен
жолын көрсетеді. .
Пойыз жүрісінің уақытын анықтау үшін үшбұрыш үлгісін бұрыш
төбесіне орнатады, және жол өсінде белгілер жасайды (сурет 4.5.).
Осы белгілермен әр аралықтағы немесе қандайда бір жол элементінде
пойыз жүрісінің уақытын анықтайды.
V, км/ч
V(S)
96
S, м
Сурет 4.5.- Дягтерев әдісімен пойыз жүрісі уақытын анықтау
4.8 Тежеу есептерінің шешімі
Тежеу есептерін жүргізу барысында келесі факторлар анықталады:
тежеу күші, тежеу жолының ұзындығы, бастапқы және соңғы тежелудегі
жылдамдық, тежеу коэффициенті.
Тапсырма осылай болады:
- аналитикалық және графикалық тәсілмен пойыз тежеу жолын анықтау;
- есептік тежеу жолында шұғыл тежеу үшін берілген элемент еңісі бойынша
пойыз қозғалысының ең үлкен шектік жылдамдығын анықтау.
Осы есепте бастапқы берілген шарт болып:
р
ν тежеу коэффициентіне
тәуелді - шұғыл тежеудегі тең әсер ететін күш қисығы
саналады; тежеу орындалатын еңіс өлмемі i ,
( ) V f w b
ox Т
= +
00
0
(минималды еңіс).
Соңғы жылдамдық Vк – бұл есептік тежеу жолының соңындағы
жылдамдық, пойыз тоқтағанда Vк=0 . Анықтау керек болған өлшем Vд.
Пойыздың толық тежеу жолы келесі формуламен анықталады :
Д П Т
S S S + = , м, (4.25)
мұнда,
П
S – тежеу алдындағы жол, м;
– нақты тежеу жолы, м.
Д
S
Тежеуге дайындалу жолы мына формуламен анықталады:
П Н П
t V S ⋅ ⋅ = 278 , 0 , м, (4.26)
мұнда,
П
t – тежеуге дайындалу уақыты, с,
- 200 және оданда аз өсті құрам:
р К
П
i
t
ν ϕ ⋅ ⋅
⋅
− =
1000
10
7 , с, (4.27)
- 200 – 300 өсті құрамда:
р К
П
i
t
ν ϕ ⋅ ⋅
⋅
− =
1000
15
10 , (4.28)
- 300 ден артық өсті құрамда:
р К
П
i
t
ν ϕ ⋅ ⋅
⋅
− =
1000
18
12 , (4.29)
Нақты тежеу жолы мына формуламен анықталады:
i
Д
Д
S S
∑ Δ
= , м, (4.30)
( )
( ) i w b
V V
S
ox Т
к н
i
Д
+ + ⋅
− ⋅
= Δ
ξ
2 2
500
, м, (4.31)
мұнда, ξ – Баяулататын күш әсерінен пойыздың баяу қозғалысының күші.
км/сағ. 2 , 120 = ξ км/сағ 2 .
4.8.1 Аналитикалық және графикалық тәсілдермен тежеу жолын
анықтау
Жылдамдық V Б –дан V С –ға дейін кемігенде тежеу алды жолын
анықтайды (4.6 формула). Еңісті ескергенде, жылдамдық
2
К Н
ср
V V
V
+
=
болғанда пойызға әсер ететін орташа күш мәні мына формуламен
анықталады: ( ) i w b
ox Т
+ + ⋅ ξ .
Жылдамдық интервалдары 10 км/сағ. және 15 км/сағ. тең деп алынады.
Осылай толық тоқтауға дейінгі жылдамдық өзгерісі инервалдары үшін
пойыздың тежеу алды жолының ұзындығы анықталады.
Осы есептің графикалық шешімі келесідей болады.
Қабылданған масштаб бойынша бірлік тежеу күштерінің қисығын
сызамыз. Жылдамдықтың әр интервалының шегінде тежеу күшін тұрақты
және интервалындағы ораша мәнге тең деп алады.
97
4.3 кесте - Тежеу жолын анықтау
ср
V ,
км/с
ағ.
x
w ,
кгс/тс
ос
w′ ′
,
кгс/тс
ox
w ,
кгс/тс
К
ϕ
Т
b ,
кгс/тс
ox Т
w b +
кгс/тс
i ,
00
0
i w b
ox Т
+ +
кгс/тс
S Д ,
м
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
V, км/сағ. V, км/сағ.
98
b т – w ox , кгс/тс S д , м
Сурет 4.6. – Графикалық әдіспен тежеу жолының ұзындығын анықтау
4.8.2 Қозғалыс жылдамдығының максимал шектік мәнін анықтау
Абсциссалар өсінде ОА тежеу жолын қалдырады және ( ) V f w b
ox Т
= +
қисығы көмегімен V қисығын түрлі еңістер үшін, яғни , ( ) S 0 = i
ср
i i = ,
тұрғызады, мұндағы - ең қиын түзетілген еңіс.
max
i i =
max
i
Тежеу алды жолы 10.2 формуласымен анықталады. V Н жылдамдығы
орнына кез-келген жылдамдықты қойып E , G , Н нүктелерін аламыз ,
сонымен бірге ( ) 0
1
= i S П , ( )
ср П
i i S =
2
, ( )
max 3
i i S П = .
V Н қозғалыс жылдамдығының тежеу алды жолына тәуелділігі (О
нүктесі) нөл арқылы өтетін түзуге жақын қисық арқылы көрсетіледі.
Сондықтан E , G , H нүктелерін О нүктесімен түзу арқылы қосу әр еңіске
қатысты ( )
П
S f V = тәуелділігін аламыз. Осы түзулердің M , N және P
тежеу сипаттарымен қиылысуы 0 = i ,
ср
i i = ,
max
i i = еңістері үшін шектік
жылдамдыққы сәйкес болады. M O ′ , N
O ′
және P
O ′
кесінділерітүрлі
еңістердегі жылдамдықта тежеу жолдарының ұзындығына сәйкес. Кесінді
A
M′
, A
N′
және A
P′
нақты тежеу жолына 0 = i ,
ср
i i = , еңіс үшін
сәйкес. M , N және P нүктелері арқылы
max
i i =
( ) i f V ДОП = қисығын тұрғызады, сол
арқылы к е з- келген еңісте берілген жылдамдықты анықтауға болады (сур.
4.7).
V, км/сағ. V доп , км/сағ.
E
2 G
99
V доп ( i = 0)
3 H V доп =
f(i)
V доп ( i = i ср ) i = 0
V доп ( i = i max ) i = i ср
i = i max i ,
00
0
M, N, P S, м
S т
4.7 сурет – Еңістердегі қозғалыс жылдамдығының максимал шектік
мәнін анықтау
5 ПРАКТИКАЛЫҚ ТАПСЫРМАЛАРДЫ ОРЫНДАУҒА
АРНАЛҒАН МАТЕРИАЛДАР
5.1 Локомотивтердің жұмыс және инвентарлық паркін есептеу
Жұмыс және инвентарлық паркіндегі локомотивтер және вагондар
санын анықтау
Жұмыс және инвентарлы парктеріндегі локомотивтер мен вагондар
санын анықтау локомотивтің өнімділік көрсеткіштерін артық пайдалануға
негізделген. Осыған сәйкес жұмыс паркіндегі локомотив саны келесі
формуламен анықталады:
n A
Q
N
сут
p
= , (5.1)
мұнда өндірістің жылдық жүк айналымы, т; − Q
локомотивтің тәуліктік өнімділігі, т; −
сут
А
бір жылдағы жұмыс күндерінің саны. − n
Локомотивтер мен вагондардың инвентарлық паркі келесі формулалар
арқылы анықталады:
), 1 (
), 1 (
b p u
л p u
R B B
R N N
+ =
+ =
(5.2)
мұнда және - локомотивтер мен вагондардың жұмыс парктері;
p
N
р
В
л
R және - жөндеудегі және қорда бар локомотивтер мен вагондардың
санын ескеретін коэффициенттер, электровоздар үшін
b
R
15 , 0 10 , 0 − =
л
R ,
тепловоздар үшін 25 , 0 2 , 0 − =
л
R , вагондар үшін . 1 , 0 05 , 0 ÷ =
b
R
Металлургиялық заводтарда жұмыс істейтін локомотивтер үшін
жоғарыда көрсетілген коэффициенттер 5.1 кестесі бойынша анықталады.
Кесте 5.1 – Жұмыс паркінің локомотив санына байланысты
коэффициентінің мәні
л
R
Кәсіпорынның жұмыс паркіндегі локомотив саны Локомотив
түрі
10 және
одан аз
11-20 21-40 41-80 80 және
одан көп
Тепловоз 0,25 0,23 0,21 0,7 0,18
Электровоз 0,2 0,18 0,16 0,15 0,13
Вагондар мен локомотивтерді жөндеу мен қараудың жеке жылдық
бағдарламасы өндірістік кәсіпорын шаруашылығында вагондар мен
локомотивтерді жобалаудағы есептеудің негізгісі болып табылады.
100
Жөндеу мен қызмет етудің жылдық бағдарламасы жұмыс паркінің
локомотивтер саны арқылы анықталады және бірдей жөндеу аралық жиілікті
әр вагондар мен локомотивтер тобы үшін келесі формуламен анықталады:
[1]:
- завод жөндеулерінің саны:
зр
p
зр
Т
N
N
12
= , (5.3)
- көтермелі жөндеулер саны:
), 1 (
12
зр
np
пр
p
пр
Т
T
T
N
N − = (5.4)
- үлкен периодты жөндеулердің саны:
) 1 (
12
пр
бnp
бпр
P
бпр
Т
T
T
N
N − = , (5.5)
- кіші периодты жөндеулердің саны:
) 1 (
12
бпр
мnp
мпр
Р
мпр
Т
T
T
N
N − = , (5.6)
- профилактикалық қараулардың саны:
) 1 (
12
мпр
nо
по
Р
по
Т
T
T
N
N − = , (5.7)
мұнда - тең жөндеу аралық циклы бар жұмыс паркінің локомотивтерінің
саны;
p
N
, , , , , по мпp бпр пp зp
Т Т Т Т Т - заводтық және ағымдағы жөндеу жұмыстарының,
сонымен қоса айдағы профилактикалық қараулардың арасындағы периодтар.
Өндірістік көлігінің жылжымалы құрамын жөндеудің периодтылығы 1
кестеде келтірілген (қосымша).
5.2 Жөндеу бағаналарының ұзындығы мен санын анықтау
Жөндеу бағаналарының санын анықтау зауыттықтан басқа барлық
жөндеу жұмыстарына байланысты жүргізледі [1]
см год
н час
ст
п Т
К T N
N
x
⋅
⋅ ⋅
= , (5.8)
мұнда – осы сериялы локомотивтерді жөндеу түріне сай жылдық
бағдарлама, бірлік;
х
N
101
час
Т – қозғалмалы құрамның өзіне сай жөндеудегі бос тұру уақыты, сағ. 2
кестеде (қосымша);
год
Т – тәулікте бір жұмыс ауысымдағы жұмыс орнының жылдық уақыт қоры,
сағ.;
см
п
- тәуліктегі жөндеу орнындағы жұмыс ауысымының саны;
н
К – локомотивтердің жөндеуге ретсіз тұру коэффициенті, = 1,2.
н
К
Барлық парктегі локомотивті жөндеу жұмысының бір түрін орындау
үшін жөндеу орындарының жалпы қажет саны балама көрсеткіштердің
қосындысы болып табылады, яғни
∑
=
ст
пр
ст
N N немесе
...
2 3
+ + =
ТЭ
стпр
ТЭ
стпр
пр
ст
N N N (5.9)
Нұсқауларға сай жөндеу және қарау түрлерінің барлығының саны
қосылады, зауыттікінен басқасы [2].
Алынған нәтиже бүтін санға дейін жуықталады. Бағаналар санын
анықтау барысында ағымдағы жөндеуді қажет ететін 25% вагондар депода
жөнделеді, ал 75 % одан тыс, яғни техникалық қарау жолдарында.
Депо ғимаратының габариттері өндірістік ғимараттардың құрылысы
үшін бекітілген типтік унификацияланған аралықтар, секцияларға сай
қабылданады.
Жөндеу орнының ұзындығы [1], кесте 3 (қосымша)
∑ ∑ ∑
+ + + + + + =
7 6 5 4 3 2 1
2 l l l l l l l L , (5.10)
мұнда - беттік қабырға мен жөндеу ойығына дейінгі қашықтық, м;
1
l
1
l = 4,5 м қақпалар жағынан;
2
l - жөнделіп жатқан локомотив кузовының ұзындығы, м;
∑ 3
l - арба ұзындықтарының қосындысы, м;
∑ 4
l - доңғалақ-маторлы блок ұзындықтарының немесе арбасыз
локомотивтердің доңғалақ жұбының диаметрлерінің қосындысы, м;
5
l - қарау ойығы баспалдағының жоспардағы ұзындығы 1,5 м қабылданады;
∑ 6
l - кузовтар, арбалар, доңғалақ-маторлы блоктар немесе доңғалақ
жұптарының арасындағы өткелдердің қосындысы (әр өткелдің ені 0,5 тен 1,0
м);
7
l - жұмыс орны мен қабырға немесе құрылғының арасындағы қашықтық 3,0
м тең қабылданады.
Локомотив кузовының көтеруімен байланыссыз жөндеу орнының
ұзындығы:
102
7 5 1
2 2 l l l l L + + + = , (5.11)
мұнда - автосцепка өсі бойынша локомотив ұзындығы, м. l
Бағана бөлігінің ені мен биіктігін анықтайтын өлшемдері 4 кестеде
келтірілген (қосымша).
5.3 Жөндеу персоналдары мен локомотивті бригадалардың штатын,
станокты депо паркінің өлшемдерін анықтау
Өндірістік бағдарламаларды орындау үшін қажет, негізгі өндірістік
жұмыскерлердің санын (НӨЖ) әр жөндеу үшін немесе қызмет үшін жеке,
формула бойынша есептейді [1]:
год
X
ОПР
Т
P
A N
H
100
) (
∑
= , (5.12)
мұнда – белгілі бір жөндеу түрін немесе қызмет көрсетуді орындау
үшін қажет осы мамандықтағы НӨЖ саны, адам;
опр
Н
) ( A N X
∑
- туындысының қосындысы
жылдық жөндеу мен қызмет көрсетудің әр бір түрдегі жөндеу немесе
қараудағы жұмыс күшінің шығындарына сәйкес өнімділік мөлшерінің
қосындысы, адам.-сағ, 5 кесте (қосымша);
год
Т – жұмыс уақытының жылдық қоры, сағ;
Р - жөндеу немесе қызмет көрсетуге берілген мамандық бойынша
қатысқан қызметкерлер пайызы, 6 кесте (қосымша).
Жөндеуге кеткен еңбек шығындарын келесі формула бойынша бастау
ұсынылады:
), ( A N Т
x р ∑
= адам/сағ. (5.13)
Ескерту: вагондар үшін жұмыс күшінің мөлшерін 5 кестеге сәйкес
алынады. Осыдан 5.2. кестемен толықтыру енгізген жөн.
Мамандық бойынша еңбек шығындарын мамандықтың жөндеуге қатысу
пайызы бойынша бөлінеді. Мамандықтар тізімі мен жөндеуге қатысу пайызы
6 кесте бойынша қабылданады.
Есептердің нәтижелерін 5.3 кестесіне толтыру керек.
Жұмысшылар мамандық бойынша жылдық жұмыс уақытының қорымен
анықталады.
Ыстық цех жұмысшыларына мыналар жатады: кузнец-балғашы,
рессорщиктер, сварщиктер, бандажниктер. Жұмыс аптасының ұзақтығы 41
сағат, демалыс 24 жұмыс күні.
103
Кесте 5.2 – Жылдық жөндеу бағдарламасындағы жұмыс күшінің
шығыны (адам-сағ)
п
Жө
ндеу
түрі
Локомо-
тив немесе ва-
гон түрі
жөн
деу
нормасы,
адам
-сағат,
А
Жылдағ
ы жөндеу
саны,
x
N
Жөндеудің
жылдық
бағдарламасына
кететін адам-сағ
шығыны,
A N x
ПР
БПР
МПР
ПО
) ( A N x
∑
Зиянды цехтар жұмысшылары: мыс-құйғыштар, бояғыштар,
хромдаушылар, аккумуляторщиктер. Жұмыс күнінің ұзақтығы 6 сағат немесе
36 сағат аптасына, демалыс 24 жұмыс күні. Басқа мамандықтар суық
цехтардың жұмысшыларына жатады. Жұмыс күні ұзақтығы 7 сағат немесе
41 сағат аптасына және демалыс 18 жұмыс күні.
Жұмыс уақытының жылдық қоры мына форуламен анықталады:
р о в пр г год
t Д Д Д Д Т ) ( − − − = , (5.14)
мұнда – жылдағы күн саны;
г
Д
пр
Д - жылдағы мереке күндерінің саны;
в
Д - жылдағы демалыс күндерінің саны;
о
Д – демалыс ұзақтығы;
p
t - жұмыс күнінің ұзақтығы, сағат.
Көмекші жұмысшылардың, әкімшілік персоналдардың және инженер-
техникалық жұмыскерлер (ИТР), есеп-контор персоналдар (СКП) және кіші
қызмет көрсету персоналдары (МОП) саны 18 %, 12,5 % және 5 % сәйкес
негізгі өндіріс жұмыскерлерінің саны бойынша анықталады.
104
Кесте 5.3 Мамандық бойынша жұмысшы санын анықтау
Еңбек
шығындары,
адам-сағат
п
Мамандық
атауы
Қат
ысу
%
ТЭЗ
2
6Е
Д
94
Ва-
гонд
ар
Мама
ндық
бойы
нша
адам
саны,
а
дам-
сағат
Жұм
ыс
уақы
тыны
ң
жылд
ық
қоры
,
год
Т
с
ағат
Мама
ндық
бойын
ша
қажет
жұмы
скерл
ер
саны
Суық цех
мамандықтары
(тізімі)
Ыстық цех
мамандықтары
(тізімі)
Зиян цех
мамандықтары
(тізімі)
Берілген пойыз тасымалын орындауға қажет локомотив
бригадаларының тиісті штаты мына формуламен анықталады [1]:
p с
N Б Б ⋅ =
, (5.15)
мұнда Б – локомоивке бекітілген бригада саны;
p
N - кәсіпорын локомотивінің жұмыс паркі.
Қажет локомотив бригадасының тізімді (жалпы) құрамы демалыс пен
ауырған адамды алмастыруға қажет адам санын қосады:
)
100
1 (
δ
+ =
я с
Б Б , (5.16)
мұнда δ - демалыстағыларды, ауырған адамды алмастыру үшін қосымша
бригадалардың пайызы, δ =12-15 %.
Жылдық бағдарламаға саналған, өндірістік жұмыс күшінің санына сай
технологиялық құрылғының талап етілген саны есептелінеді. Механикалық
цехтерге (тепловоздар, электровоздар және вагондар үшін жеке есептелінеді)
105
арналған станокты құрылғыны анықтауды келесі формула арқылы орындау
керек [1]:
об
x
об
Т
A N Р
М
∑ ∑
⋅ =
) (
100
, (5.17)
мұнда - жалпы жұмысшы санынан барлық станокшыларға келетін
пайыз қосындысы;
∑ Р
об
Т - бірлік құрылғының жұмыс уақытының нақты жылдық қоры.
Типаж бойынша механикалық бөлімдерде металл кесуші станоктарды
орналастыру 6 кестеге сай орындау керек.
5.4 Локомотивтерді жабдықтау
Жабдықтау құрылғысын орналастыру кәсіпорынның қоймалық
шаруашылығын максималды мүмкін қолдануды ескеріп өндірілуі керек.
Локомотивтерді жабдықтау үшін локомотивтерді жанар-жағар маймен,
құммен, жақпалармен, үйкеу материалдарымен және сумен
қамтамасыздандыратын қондырғылар, сонымен қоса электродвигательдердің
жетектерін үруге арналған қондырғылар қарастырылуы керек.
Жабдықтау пунктінде қарау ойығы мен локомотивтерді сыртқы тазалау
және жуу қондырғылары қарастырылуы керек.
Бір жолда орналастырылған жабдықтау қондырғыларының өткізу
қабілеттілігі формула арқылы анықталады:
t ⋅
=
α
η
1440
, (5.18)
мұнда 1440 – тәуліктегі минут саны;
α - жабдықтау операциясы кезіндегі локомотивтердің мүмкін бөгелуін
ескеретін коэффициент;
t - локомотивтің толық жабдықталу уақыты, мин.;
Жабдықтау операцияларына кететін жуықталған уақыт нормасы [2]
көрсетілген.
Дизель жанармай қоймасының жалпы сиымдылығы пойыз
қозғалысының және айлалық жұмыс мөлшері көлімінің қосындысына тең
болады:
з сут
Т Q Е ⋅ =
, м 3 ,
(5.19)
мұнда – кәсіп орынның локомотивтерінің жұмыс паркі табиғи
жанармайдың тәуліктегі шығыны, м 3 ;
сут
Q
з
Т – жанармай қоры құрылатын тәулік саны.
106
Әдетте жабдықтау қоймаларында дизельдік жанармайлар, жағу және
басқа материалдардың қоры 25-30 тәуліктің шығыны көлемінде
қабылданады. Оларды орталық жанар май қоймаларында сақтау кезінде 5-10
тәуліктің шығыны көлемінде қабылданады. Жанармайдың тәуліктік шығын
мөлшері жұмыс паркінің локомотивтер саны мен жанармайды шығындау
нормаларына байланысты анықталады [2]:
χ 95 . 0
∑
=
p
сут
qN
Q , м 3 , (5.20)
мұнда - бір тепловоздың жанармайды шығындаудың тәуліктік
нормасы, кг;
q
χ - жанармайдың тығыздығы, кг/м 3 ; - резервуарды толтыру
коэффициенті.
95 , 0
Жанармаймен толтыру уақыт аралығындағы локомотивтердің жұмыс
ұзақтығы:
M
T
e
T
t
9 , 0
= ,сағ, (5.21)
мұнда 0,9 – тепловоз бактарында қалған жанармайды ескеретін
коэффициент; - локомотивтің 1 сағат жұмысына кететін жанармай
шығыны, кг ([2] нұсқауларға сай қабылдау);
M
e
Т - жанармай бактерінің сиымдылығы, кг.
Жақпалардың қоры 1-2 айлық шығынның көлемінде қабылданады.
Майларды кәсіпорынның орталық жанар май қоймаларында сақтау кезінде
негізгі жабдықтау пунтіндегі май қорын сақтау 5-10 тәуліктік шығынға дейін
кемітілуі мүмкін.
Жақпалардың қоймадағы қоры:
t С С С С
х р э
) ( + + = , т, (5.22)
мұнда – локомотивтерді қолдану қажеттілігіне арналған
жақпалардың тәуліктік шығыны, т;
э
C
р
С – локомотивтерді жөндеуге, т;
х
С – басқа да тұтынушыларға арналған, т;
t – тәулік жақпа қорының саны.
Пайдалану қажеттілігіне арналған бір атты жағу материалдарының
тәуліктік шығыны формуламен анықталады [1]:
1000
∑
=
p э
э
N q
С ,т, (5.23)
мұнда - бір локомотивтің тәуліктегі жағудың шығыны, кг, 24 кесте [1].
э
q
107
Локомотивтерді қарау немесе жөндеу кезіндегі жағу материалдарының
тәуліктік шығыны:
,
1000
∑
⋅
=
p р
р
N q
С т, (5.24)
мұнда - қарастырылып отырған жөндеу түрі немесе қызмет көрсету
бірлігіне кететін жағудың шығыны, кг, 24 кестеге сай қабылданады[1].
p
q
Жабдықтау пунктіндегі құмның тәуліктік шығыны формула арқылы
анықталады:
c p п
q N П ⋅ = , м 3 /тәул., (5.25)
мұнда - құмды шығындау нормасы, м 3 /тәул.
c
q
Құрғақ құм қоймасының сиымдылығы анықталады:
t П E
п ⋅
= ,м 3 , (5.26)
мұнда t – қор нормасы, t = 150 тәулік.
108
ҚОРЫТЫНДЫ
ХХ ғасырдың 80-ші жылдарына дейін барлық әлемде темір жол көлігі
нарықтық экономика елдерінің ең жақсы реттелетін салаларының бірі болып
табылды, бұл темір жол көлігінің өте ауыр қаржылық жағдайына, дамушы
технологияларды ендірудің тоқтатылуына, негізгі қорлардың рухани және
сыртқы пішінінің тозуына және ақырында экономика ресурстарының тиімсіз
тұтынылуына әкелді. Қазақстан Республикасын қосқанда, бұрынғы Одақтың
барлық аумағында, сәйкес түрде, темір жол кәсіпорындарының
реформаландырылуы, мемлекеттік саясат пен реттеу принциптерінің
өзгерістері қосылатын темір жол саласын терең реформаландыру процесі
басталды. Әлемдегі темір жол көлігін реформаландырудан болатын
экономикалық тиімділік тасымалдау көлемдерін, қызметтердің өнімділігі
мен сапасын жоғарылатудан, олардың құнын төмендетуден білінеді.
Осы міндеттерді шешу жолдарының бірі жылжымалы құрамның
сенімділігі мен пайдаланылу сапасын жоғарылату болып табылады.
Соңғы жылдарда локомотивтерді жасауға тепловоздар мен электровоз-
дардың қуатын ұлғайту тән болып табылады. Локомотив жасауды дамыту,
сондай-ақ ауыр жағдайларда жұмыс істеуге қабілетті электрондық
сұлбаларды қолдану арқылы қазіргі тепловоздарға электрлік басқаруды
ендіру бағытында жүріп жатыр. Бұдан басқа, шуды азайтумен және
қоршаған ортаның ластануын азайтумен байланысты эргонометриялық және
экологиялық сипаттамаларды жақсарту сияқты мәселелерге үлкен көңіл
бөлінеді /6/. Электр тартымында жұмыс істеген кезде тепловоздағыға
қарағанда отынның аса төмен сорттары пайдаланылуы мүмкін, ал тек
гидроэлектрстанциясынан электрмен жабдықтау жағдайында отын мүлдем
қолданылмауы мүмкін. Электр тартымның техника-экономикалық тиімділігі
өнеркәсіптік жиілікті тұрақты токты жүйенің ендірілуімен жоғарылайды, ол
тұрақты токты жүйемен салыстырғанда электр поездарына келтірілетін
кернеудің едәуір жоғарылауы есебінен, түйіспе желігі салу кезінде мысты
үнемді, тартымдық қосалқы станциялар үшін аз жабдықты талап етеді,
электрмен жабдықтау құрылғыларын басқаруды оңай автоматтандыруға
мүмкіндік береді. Темір жолдардың вагон паркінің жұмысын жақсартудың
маңызды резерві бірінші кезекте олардың статикалық жүктелуін жоғарылату
есебінен, вагондардың жүк көтергіштігін және сыйымдылығын орынды
пайдалану болып табылады.
Сонымен бірге темір жолдардың жылжымалы құрамының тұрақты
жұмысының тиімді бағыттарының бірі көлікте ресурстарды сақтау
технологияларын ендіру болып табылатынын атап өту қажет, олардың
арасында энергетикалық ресурстарды үнемдеуге және тиімді пайдалануға
бағытталған шаралар аса маңызды болып табылады.
Жоғарыда айтылғандарға байланысты тасымалды ұйымдастыру және
басқару жөніндегі инженер үшін жылжымалы құрамның конструкцияларын
зерделеумен, оны әр түрлі жағдайларда пайдалану ерекшеліктерімен
109
байланысты мәселелер үлкен мәнге ие болады. 050901 «Тасымалды
ұйымдастыру және басқару» мамандығын бітіруші темір жол көлігіндегі
жылжымалы құрамның тартымдық есептерін сауатты орындай білу және
алынған есептік деректер бойынша темір жолдардың өткізу және тасу
қабілетін анықтай білу, қозғалыс кестесін құрастыра білу және өнеркәсіптік
көлік пен темір жол желісінің әр түрлерінің өзара әрекеттесуін ұйымдастыру
бойынша шараларды әзірлей білу керек /7/.
110
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Данияров А.Н., Малыбаев С.К., Тазабеков И.И. и др. Основы органи-
зации перевозок и управления на промышленном транспорте. Караганда:
ҚарПТИ, 1992. 85 с.
2. Борцов П.И., Валетов В.А., Кельперис П.И., Менжинский Л.И. и др.
Подвижной состав и основы тяги поездов. М.: Транспорт, 1990. 336 с.
3. Қазақстан Республикасының темір жол көлігін реформаландыру
Бағдарламасының 2001-2005 жылдарға арналған негізгі ережелері. Астана,
2001. 116 б.
4. Василенко М.С., Еременко В.Н., Ерошенко А.И., Иваницкий Н.М.,
Макаров Н.В. Нормативно-справочный материал по использованию грузо-
подъемности и вместимости вагонов. Ростов на Дону: РИИЖТ, 1988. 28 с.
5. Гавриленков А.В., Переселенков Г.С. Изыскания и проектирование
железных дорог. М.: Транспорт, 1990. 167 с.
6. Нестеров Э.И., Егоров А.Т. и др. Новости зарубежного тепловозо-
строения. М.: Транспортное оборудование (ЦНИИТЭИ тяжмаш), 1980. 60 с.
7. Данияров Н.А. Методические указания к курсовой работе по дисцип-
лине «Подвижной состав и тяга поездов» для студентов специальности 30.01
«Организация перевозок». Караганда: ҚарМТУ, 2000. 18 с.
111
А қосымшасы
ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАРДЫ ОРЫНДАУҒА АРНАЛҒАН
КЕСТЕЛЕР
1 - кесте – Жөндеудің жиілігі
Электровоздар
Зауыттан карьердікі
Бір секция дизеледьді
қуатты
Жөндеу түрі
шыққан 1000 а.к.
және
одан да
көп
1000 а.к.
аз
қ
локомотивтер:
зауыттық 5 жыл 5 жыл 6 жыл 5 жыл
көтеру 2 жыл 15 ай. 2 жыл 15 жыл
үлкен жиілікті 1 жыл 7-8 ай 1 жыл 7-8 ай
аз жиілікті 1,5 ай 1,5 ай 2 ай 2 ай
профилактикалық тексеріс 0,5 ай 0,5 ай 0,5 ай 0,5 ай
вагондар:
зауыттық - - - -
112
жылдық - - - -
Думпкарлар - - - -
Ескерту: 1. Ыстық тасымалдарда ыстық мартен пешінің шлактарын,
агломерат тасымалдау жатады.
2. Кен өнімдерінің тасуға арналған ауыр пайдаланудағы вагондар жатады.
3. Сызықтын астындағы сан зауыттық думпкарларға, сызықтың үстіндегі кен
кәсіпорындарының думпкарларына жатады.
2 - кесте – Жөндеудегі және 7 сағаттық жұмыс күніндегі техникалық
қараудағы жылжымалы құрамның бос тұрып қалу уақыты
Бір секция дизеледьді
қуатты
Жөндеу және қызмет көрсету түрі Электровоздар
1000 а.к.
және
одан да
көп
1000 а.к. аз
Зауыттық 20 тәулік 25 тәулік 20 тәулік
көтеру 6 тәулік 7 тәулік 6 тәулік
үлкен жиілікті 4 тәулік 5 тәулік 4 тәулік
113
аз жиілікті 24 сағат 36 сағат 36 сағат
профилактикалық тексеріс 8 сағат 7 сағат 7 сағат
Күрделі - - -
Жылдық - - -
Периодты - - -
Ағымды - - -
114
3 - кесте - Локомотив пен вагон жөндеуге арналған бағаналар
ұзындығы
Жөндеудегі бағана үзындығы, м
Жылжымалы құрам
ұзындығы
көтеру -
локомотивтерді
және жылдық -
вагондарды
үлкен
жиілікпен
локомотивтер
ді
аз жиілікпен
профилактикалы
қ қарау –
лкомотивтерді
және ағымды
вагондарды
Электровоздар
150-т, арбалы, ЕЛ-1 54 45 30
150-т, арбасыз,
21 Е; 13 Е…………. 42 36 30
IУ КП-I …………… 36 30 24
Тепловоздар:
126-т, ТЭ-10, ТЭ-3……. 36 33 30
84-т, ТЭ-2……………… 30 27 21
115
123-т; ТЭМ-2, ТЭ-1…… 36 33 27
70-т, ТГМ-3……………. 30 24 21
48-т, ТГМ-23, ТГМ-1…. 24 18 18
25-т, ТГК-2, ТГК………. 18 18 15
Вагондар:
8-өсті…………………. 36 - 27
6-өсті…………………. 36 - 24
4-өсті…………………. 21 - 18
2-өсті ………………… 21 - 18
Ескерту: 1. Жөндеу бағанының ұзындығы онда бір ғана секциялы локомотив
тұрады деген шартпен келтірілген.
2. Жөндеу бағаналарының ұзындығы дайындық жұмыстары мен
бөренелер, арбаларды жөндеуге орын қардыру шартымен есептелген
116
4 - кесте – Локомотив-вагон депо ғимараттарының ені және биіктігі
бойынша өлшемдері
Жөндеудегі өлшем мәні, м
Өлшем аты
көтеруде –
локомотивтерді
және күрделі -
вагондарды
Үлкен жиілікті
- локомотив
және жылдық
-вагондар
аз жиілікті
профилактикалы
қ тексерісте-
локомотивтер
және ағымды-
вагондар
Ұзындығы:
- шеткі жолдан ішкіге
ішкі жолға дейін
Көлденең шегіне
дейін
қабырғалар ………… 8,2-9 8,2 3,8
- аралас жолдардың
остерінің ……. 6 6 6
Деңгейлік биіктік
рельс басшасына
дейінгі
117
118
жабу құрылысының
астына дейінгі ……… 10,8 10,8 10,8
ЕСКЕРТУ: Жүк көтергіштігі 20 т жоғары көпірлік крандарды
пайдаланған кезде деңгейлік рельс басшасының биіктігінен рельс
астының жоғарғы шегінің биіктігі есептеу арқылы жүзеге асырылады.
5 - кесте – Жөндеуге кеткен жұмыс күшінің бірлік өлшемі, адам.-сағ.
Қызметтік салмақтағы
өнеркәсіптік электровоздар,
т
Қызметтік салмақтағы
тепловоздар, т
Вагондар
Жөндеу түрі
150 125 100 80 70 50
35 и
ниже
8-осн 6-осн 4-осн 2-осн
Көтеру 2350 2000 1600 1200 1600 1300 1000 - - - -
Үлкен жиілікті 260 1000 180 130 800 650 520 - - - -
Аз жиілікті 145 300 100 70 250 200 160 - - - -
119
120
Күрделі - - - - - - - 500 380 260 160
Жылдық - - - - - - - 210 160 110 80
Ағымды - - - - - - - 16 15 14 10
Профилактикалық қарау - 20 - - 16 13 10 13 12 11 8
2. Думкарларды жиілік жөндеуге кететін жұмыс күшінің шығыны платформалардың кезекті
жөндеуіне қарағанда екі есе көп алынады.
Хопперлер мен жол көліктерін жөндеуде 15 % -ға жоғары; жарты вагондарды жөндеуде 20
%-ға; ыстық агломераттарды тасымалдайтын вагондарды жөндеу кезінде 40 %-ға және
думпкарларды жөндеуде 60 %-ға.
ЕСКЕРТУ: 1. Платформаларды жөндеу кезінде жұмыс күшінің шығыны белгіленген мөлшерден жоғары
алынады:
6 - кесте - Жөндеуге қажетті жұмыс күшін бөлу
Тепловоздар Қызмет атауы Электро-
воздар
элек-
трлік
берілісп
ен
с гид-
рав-
ликалық
берілісп
ен
Вагонда
р және
жол
көліктер
і
Көтеру-
көліктік
құрылғы
Механиктер 41,7 52,7 57,6 44,4 44,2
Электриктер 26,7 9,2 1,7 - 6,3
Станокшылар 12,7 15 16,5 5,2 20
Жағушылар - - - 21,4 -
Кузнец-
молотобойшылар
1,6 5,7 5,8 3,2 5,6
Рессоршылар 0,3 0,5 0,3 1,7 1,5
Бандажшылар 0,2 0,6 0,2 0,5
Электрпісірушілер 2,7 2 3 7,5 6,3
Газопісірушілер 0,3 0,4 1,2 7,3 6,2
Мыс құюшылар 0,7 1,7 1,4 1,1 1,3
Жаққыштар 1,3 0,4 0,5 1,2 0,9
Қаттағыштар 0,3 0,2 0,3 0,5 0,5
Хромдаушылар 0,5 1,2 1,3 - 0,6
Лудилшылар-
пісірушілер
0,5 0,2 0,5 - 1,3
Аккумуляторшылар 2 1,6 1,2 - 0,5
Қаныққыштар 0,4 0,1 - - -
Басқа да жұмысшылар 8,1 8,5 8,5 6,0 4,8
Барлығы : 100 100 100 100 100
ЕСКЕРТУ: Локомотивтер үшін тек жөндеудің деполық түрі, ал
вагондар үшін – жөндеудің барлық түрі ескерілген.
2
Оқу басылымы
МАЛЫБАЕВ САКЕН ҚАДЫРКЕНОВИЧ,
ДАНИЯРОВ НҰРЛАН АСЫЛХАНОВИЧ,
ҚАРСАҚОВА АҚБӨПЕ ЖОЛАЕВНА
ТЕМІРЖОЛ КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫ
Оқу құралы
Аудармашы: Сағадиева Қ.К.
31.03.2004ж. берілген № 50 мемлекеттік баспа лицензиясы
Басуға қол қойылды 01.07.2010ж. Есептік баспа табағы 7,0. Пішімі 60х90 /16
Тапсырыс 4508 Таралымы 100 дана. Бағасы келісімді
----------------------------------------------------------------------------------------------------
ҚарМТУ-дың баспасы, 100027, Қарағанды, Бейбітшілік бульвары, 56
3
4
