Дулат Исабеков (20.12.1942 ж., "Ленин жолы" ауылы, Арыс ауданы, О?т?стік ?аза?стан облысы — жазушы, драматург, ?аз?У-ды бітірген (1966). 1967- 68 ж. ?Р Телевизия ж?не радио хабарларын тарату ж?ніндегі мемлекеттік газетте а?а редактор, 1968 — 70 ж. ?аза? Совет энциклопедиясы бас редакциясында а?а ?ылыми редактор, 1971-76 ж. «Ж?лдыз» журналында б?лім ме?герушісі, 1976 — 80 ж. «Жалын» баспасында редакция ме?герушісі, 1980- 88 ж. ?Р М?дениет министірлігіні? репертуарлы?-редакциялы? коллегияны? бас редакторы, 1988 — 92 ж. ?аза? теледидарыны? бас редакторы, «Жазушы» баспасыны? директоры, 1992 — 95 ж. ?аза?стан Жазушылар ода?ыны? хатшысы ?ызметтерін ат?ар?ан. 1998 жылдан ?Р М?дениеттану ж?не ?нертану ?ылыми- зерттеу инситиутыны? директоры. Ал?аш?ы ??гімесі «Замандастар» жина?ында жариялан?ан (1963). «Бекет» (1966), «Ащы бал» (1969), «Мазасыз к?ндер» (1970), «?ара ша?ыра?» (1973), «Тіршілік» (1975) повестер мен ??гімелер жина?тары, «?ыр?ын» (1980) романы, «Екі жиырма» та?дамалы повестері (1983), «Жеті желкен» пьесалар жина?ы (1987) жары? к?рген. Бір?атар шы?армалары орыс тіліне аударылып, «Полынь» (1978), «Отчий дом» (1979), «Смятение» (1986), «Новоселье в старом доме» (1986) деген атпен басылып шы?ты. Исабековті? «Ректорды? ?абылдау к?ндері» (1975), «?пке» (1977), «Ерте?гі к?ту» (1979), «М?рагерлер» (1982), «Алыстан келген ананас» (1984), «Кішкентай ауыл» (1986), «Анасын а?са?ан ?ыз», «Ескерткіш операциясы», «Ескі ?йдегі екі кездесу», т.б. пьесалары республикалы? облысыты? театр сахналарында ?ойыл?ан. Жекелеген туындылары венгр, неміс, поляк, чех тілдерінде жары? к?рген. «Гау?ар тас» (реж. Ш.Бейсембаев, 1975), «Дермене» (реж. А.?шімов, 1986), «Тау?ымет» (реж. ?.?олдауова) туындылары бойынша к?ркем фильмдер т?сірілген. ?Р мемлекеттік сыйлы?ыны? (1992), Халы?аралы? ПЕН клубы сыйлы?ыны? (1996) лауреаты. «??рмет» орденімен марапаттал?ан.
Драма — к?ркем шынды?ты ерекше т?сілдерімен шиеленіскен тартыстар желісіне жина?тап, о?и?а?а ?атысатын кейіпкерлер с?зі мен іс-?имылы ар?ылы к?рсететін с?з ?неріні? к?рделі тегі. Драмалы? шы?армаларда баяндау болмайды. О?и?а, я?ни тартыс желісі репликалар (кейіпкер с?зі) ар?ылы дамиды. Автор кейіпкерлерді? ?имыл-?оз?алысын білдіретін т?сініктемелерді жа?ша ішіне б?лек жазып отырады. Оларды авторлы? ремарка не ремарка деп атайды. О?и?аны? негізгі даму арнасы болып табылатын кейіпкерлер с?зі, я?ни репликалар, к?бінесе, диалог, кейде монолог т?рінде болады. ?алай бол?анда да репликалар шымыр, онда?ы кейіпкер м?ддесі мен ??штарлы?ы, алас?р?ан сезім ?лемі к?рермендерді еліктіретіндей де?гейде ??рылуы ?ажет. Олар ?ле? т?рінде де, ?ара с?з т?рінде де бола береді. Драмалы? шы?армаларды? ??рылымы онда?ы о?и?а мен тартыстарды? даму ?ар?ынына ж?не ау?ымына байланысты к?ріністерге, актілерге, б?лімдерге б?лінеді. Ал композициялы? т?р?ыдан Драмада о?и?аны? (тартысты?) басталуы, шиеленісуі, шары?тау шегі, шешімін табуы болады. Кейбір шы?армалар м?ндай классик. ?лгіден ?згеше, я?ни бірден тартысты? шиеленіскен т?сынан басталуы м?мкін. Ежелгі грек трагедияларында сахналы? шы?армаларда?ы тартыс ая?талып, ?з шешімін тап?ан со?, міндетті т?рде бас кейіпкерді? азапты к?йі к?рсетілген. М?ны катарсис, я?ни к?йіне отырып к?н?сінен арылу деп ата?ан. Сезім мен ?ай?ы-?асіретке толы бас кейіпкер монологі к?рермендерге ?атты ?сер еткен. ?азіргі заман?ы драмаларда, ?сіресе, ?аза? драмаларында осы ?рдіс ?олданылып ж?р.
Б?л туынды драма бол?анды?тан кейіпкерлерді? с?йлеген с?здері мен іс-?имылдары интонация мен сезімге толы болып табылады. Басты кейіпкер - ?амажай, алдынан шы??ан ?иыншылы?тарды к?тере білген, бауырларына ?ам?ор жан туралы айтылады. Драмада ?амажайды? ?мірге ??штар жан екенін бай?аймыз. Ата-анасынан жастай айырыл?ан ол - ?з ?мірін тек бауырларына арнаймын деп жеке ?мірі жайлы ойлауды ?ояды, оны ?абен атты жігітке " ?абен ол.ол ?иын сия?ты, бауырларымды ?иып тастай алмаймын, олар ?лі мен ?шін бала, ?здігінен ?мір с?ретініне к?м?нім бар,,," деп ?сынысына кері жауап ?айтар?анынан білеміз. Драмада Ремаркалар тобыны? азды?ы (Ремарка - ?ыс?а т?сіндіру т?рінде келетін автор с?зі) бірден к?зге т?седі. Сонды?тан Шы?арма шиеленісті т?рде жазыл?ан, ?рі тере? философиялы? ма?ына?а ие. К?п адамны? с?ранысын тудыратын шы?арма.
Шы?армада?ы негізгі кейіпкерлер.
?амажай - басты кейіпкер. Омарды?, Темірбек пен Ермекті? ?пкесі. Мінезі жа?ынан ?ам?ор, ?арапайым, бауырмал, ?рі мейірімді кейіпкер.
Омар - ?амажайды? інісі. Маманды?ы жа?ынан ?алым, философ, к?біне ?ылыми тілде с?йлейді, біра? жаны ізгі жандарды? бірі, сыпайы, адамгершілігі мол, к?зілдірік та?ады, бойын ашу?а билетпейді, к?п с?йлегенді ?натпайды, білімді, жаны ?ылымды с?йеді, ла?ап аты - Ом.
Темірбек (Тимур) - ?амажайды? інісі. КамАЗ-да бригадир болып ж?мыс істейді. Тікмінезді,б?рама тілді,біра? адал, ?ызу ?анды, д?рекі, айналада?ыларына ?ам?ор.
Ермек - ?амажайды? інісі. ?те с?йкімді кейіпкер, ?йіні? кенжесі болып табылады.
Н?зила - ?амажайды? сі?лісі. М??алім болып ж?мыс істейді. Мінезі - ерке, тікмінезді, тура с?зді.
Гау?ар - Н?зиланы? ??рбысы. Омар?а ?ашы?. Ойын к?теретін а?к?ніл,адамгершілігі мол жан.
К?мила (Кама) - Темірбекті? с?йген ?ызы, кейіннен ?йелі, темекі тартады, тіліні? уы бар ?ыз. ?те ?жет жан, ж?рген жерінде ?рыс-керіске ?шырап жа?ымсыз кейіпкер ретінде к?рінеді.
Просмотр содержимого документа
«Д.Исабеков "?пке" драмасы »
Пәннің аты: Қазақ әдебиеті
Сабақтың тақырыбы: Дулат Исабеков «Әпке» драмасы
Сабақтың мақсаты:а) білімділігі: Оқушыларға Дулат Исабековтың өмірі мен шығармашылығын, «Әпке» драмасын меңгерту;
б) тәрбиелілігі: Оқушыларды ақын шығармасы арқылы адамгершілікке, инабаттылыққа, тәрбиелікке. Қамқор болуға тәрбиелеу;
в) дамытушылығы: Оқушылардың ой еркіндігін, эстетикалық сезімін ояту,сөйлеу мәдениетін қалыптастыру,сұрақтар арқылы белсенділігін арттырып,өздігінен білім алуға баулу.
Дулат Исабеков (20.12.1942 ж., "Ленин жолы" ауылы, Арыс ауданы, Оңтүстік Қазақстан облысы — жазушы, драматург, ҚазҰУ-ды бітірген (1966). 1967- 68 ж. ҚР Телевизия және радио хабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік газетте аға редактор, 1968 — 70 ж. Қазақ Совет энциклопедиясы бас редакциясында аға ғылыми редактор, 1971-76 ж. «Жұлдыз» журналында бөлім меңгерушісі, 1976 — 80 ж. «Жалын» баспасында редакция меңгерушісі, 1980- 88 ж. ҚР Мәдениет министірлігінің репертуарлық-редакциялық коллегияның бас редакторы, 1988 — 92 ж. Қазақ теледидарының бас редакторы, «Жазушы» баспасының директоры, 1992 — 95 ж. Қазақстан Жазушылар одағының хатшысы қызметтерін атқарған. 1998 жылдан ҚР Мәдениеттану және өнертану ғылыми- зерттеу инситиутының директоры. Алғашқы әңгімесі «Замандастар» жинағында жарияланған (1963). «Бекет» (1966), «Ащы бал» (1969), «Мазасыз күндер» (1970), «Қара шаңырақ» (1973), «Тіршілік» (1975) повестер мен әңгімелер жинақтары, «Қырғын» (1980) романы, «Екі жиырма» таңдамалы повестері (1983), «Жеті желкен» пьесалар жинағы (1987) жарық көрген. Бірқатар шығармалары орыс тіліне аударылып, «Полынь» (1978), «Отчий дом» (1979), «Смятение» (1986), «Новоселье в старом доме» (1986) деген атпен басылып шықты. Исабековтің «Ректордың қабылдау күндері» (1975), «Әпке» (1977), «Ертеңгі күту» (1979), «Мұрагерлер» (1982), «Алыстан келген ананас» (1984), «Кішкентай ауыл» (1986), «Анасын аңсаған қыз», «Ескерткіш операциясы», «Ескі үйдегі екі кездесу», т.б. пьесалары республикалық облысытық театр сахналарында қойылған. Жекелеген туындылары венгр, неміс, поляк, чех тілдерінде жарық көрген. «Гауһар тас» (реж. Ш.Бейсембаев, 1975), «Дермене» (реж. А.Әшімов, 1986), «Тауқымет» (реж. Ү.Қолдауова) туындылары бойынша көркем фильмдер түсірілген. ҚР мемлекеттік сыйлығының (1992), Халықаралық ПЕН клубы сыйлығының (1996) лауреаты. «Құрмет» орденімен марапатталған.
Оқушыларға хронологиялық кесте жазғызу.
ІІІ. Тақырыбы: Қызығушылығын ояту
- Құрметті оқушылар! Сендер әңгіме, поза, поэзияны білесіңдер. Ал драманы білесіңдерме? (Оқушылар өз ойларын айтады)
Драма — көркем шындықты ерекше тәсілдерімен шиеленіскен тартыстар желісіне жинақтап, оқиғаға қатысатын кейіпкерлер сөзі мен іс-қимылы арқылы көрсететін сөз өнерінің күрделі тегі. Драмалық шығармаларда баяндау болмайды. Оқиға, яғни тартыс желісі репликалар (кейіпкер сөзі) арқылы дамиды. Автор кейіпкерлердің қимыл-қозғалысын білдіретін түсініктемелерді жақша ішіне бөлек жазып отырады. Оларды авторлық ремарка не ремарка деп атайды. Оқиғаның негізгі даму арнасы болып табылатын кейіпкерлер сөзі, яғни репликалар, көбінесе, диалог, кейде монолог түрінде болады. Қалай болғанда да репликалар шымыр, ондағы кейіпкер мүддесі мен құштарлығы, аласұрған сезім әлемі көрермендерді еліктіретіндей деңгейде құрылуы қажет. Олар өлең түрінде де, қара сөз түрінде де бола береді. Драмалық шығармалардың құрылымы ондағы оқиға мен тартыстардың даму қарқынына және ауқымына байланысты көріністерге, актілерге, бөлімдерге бөлінеді. Ал композициялық тұрғыдан Драмада оқиғаның (тартыстың) басталуы, шиеленісуі, шарықтау шегі, шешімін табуы болады. Кейбір шығармалар мұндай классик. үлгіден өзгеше, яғни бірден тартыстың шиеленіскен тұсынан басталуы мүмкін. Ежелгі грек трагедияларында сахналық шығармалардағы тартыс аяқталып, өз шешімін тапқан соң, міндетті түрде бас кейіпкердің азапты күйі көрсетілген. Мұны катарсис, яғни күйіне отырып күнәсінен арылу деп атаған. Сезім мен қайғы-қасіретке толы бас кейіпкер монологі көрермендерге қатты әсер еткен. Қазіргі заманғы драмаларда, әсіресе, қазақ драмаларында осы үрдіс қолданылып жүр.
Оқушылар сендер Дулат Исабеков «Әпке» драмасын өтесіңдер. Осы «Әпкеә драмасының қысқаша мазмұның айтайын.
Бұл туынды драма болғандықтан кейіпкерлердің сөйлеген сөздері мен іс-қимылдары интонация мен сезімге толы болып табылады. Басты кейіпкер - Қамажай, алдынан шыққан қиыншылықтарды көтере білген, бауырларына қамқор жан туралы айтылады. Драмада Қамажайдың өмірге құштар жан екенін байқаймыз. Ата-анасынан жастай айырылған ол - өз өмірін тек бауырларына арнаймын деп жеке өмірі жайлы ойлауды қояды, оны Қабен атты жігітке " Қабен ол...ол қиын сияқты, бауырларымды қиып тастай алмаймын, олар әлі мен үшін бала, өздігінен өмір сүретініне күмәнім бар,,," деп ұсынысына кері жауап қайтарғанынан білеміз. Драмада Ремаркалар тобының аздығы (Ремарка - қысқа түсіндіру түрінде келетін автор сөзі) бірден көзге түседі. Сондықтан Шығарма шиеленісті түрде жазылған, әрі терең философиялық мағынаға ие. Көп адамның сұранысын тудыратын шығарма.
Шығармадағы негізгі кейіпкерлер.
Қамажай - басты кейіпкер. Омардың, Темірбек пен Ермектің әпкесі. Мінезі жағынан қамқор, қарапайым, бауырмал, әрі мейірімді кейіпкер.
Омар - Қамажайдың інісі. Мамандығы жағынан ғалым, философ, көбіне ғылыми тілде сөйлейді, бірақ жаны ізгі жандардың бірі, сыпайы, адамгершілігі мол, көзілдірік тағады, бойын ашуға билетпейді, көп сөйлегенді ұнатпайды, білімді, жаны ғылымды сүйеді, лақап аты - Ом.
Темірбек (Тимур) - Қамажайдың інісі. КамАЗ-да бригадир болып жұмыс істейді. Тікмінезді,бұрама тілді,бірақ адал, қызу қанды, дөрекі, айналадағыларына қамқор.
Ермек - Қамажайдың інісі. Өте сүйкімді кейіпкер, үйінің кенжесі болып табылады.
Нәзила - Қамажайдың сіңлісі. Мұғалім болып жұмыс істейді. Мінезі - ерке, тікмінезді, тура сөзді.
Гауһар - Нәзиланың құрбысы. Омарға ғашық. Ойын көтеретін ақкөніл,адамгершілігі мол жан.
Кәмила (Кама) - Темірбектің сүйген қызы, кейіннен әйелі, темекі тартады, тілінің уы бар қыз. Өте өжет жан, жүрген жерінде ұрыс-керіске ұшырап жағымсыз кейіпкер ретінде көрінеді.
Сұлтан - Темірбектің (Тимур) досы. Білімді, зерек, сыпайы, сөзі құлаққа жағымды.
Сұлухан (Светлана) - Сұлтанның жанындағы қыз.
Қабен - өте ақылды адам. Бақытқа ұмтылған жан.
Көрші әйел - Адам жанын түсіне білетін,жаны ашып көмектесуге дайын тұратын жағымды кейіпкер.
ІY. Сабақты бекіту.
Дулат Исабеков кім?
Дулат Исабеков қандай журналда, баспаларда жұмыс істеді?
