Баланың дүниеге келуіне байланысты қазақтың ұлттық салт-дәстүрлері

«Қаржы академиясы» АҚ колледжі

КЕЛІСІЛДІ Колледж әдіскері _____________Жүнісова З.С «____» ____________2016 ж

« Қазақ тілі» пәнінен ашық сабақ

Тақырыбы: « Баланың дүниеге келуіне байланысты қазақтың ұлттық салт-дәстүрлері»

«Тілдер пәндері» циклдық комиссиясының

отырысында қарастырылды

Хаттама № « » 2016 ж.

ЦК төрайымы____ З.А. Ерназарова

Дайындаған оқытушы М.Т. Бебезова

Астана қаласы 2016ж

Оқытушы: Бебезова М.Т,

Пән: Қазақ тілі

Мамандық, топ: 2ИС-115 , білім алушылардың саны- 13

Тақырыбы: Баланың дүниеге келуіне байланысты қазақтың ұлттық салт-дәстүрлері.

Күні 29.09.16

Сабақ түрі: тәжірибелік сабақ

Сабақтың мақсаттары:

Білімділігі: Баланың дүниеге келуіне байланысты қазақтың ұлттық салт-дәстүрлері туралы мәлімет беру.

Дамытушылығы: Білім алушыларды сауаттылық пен мұқияттылыққа үйрете отырып, сөздік қорларын молайту, тіл байлықтарын жетілдіру.

Тәрбиелілігі: Білім алушыларға халқымыздың игі дәстүрлерін, ізгі - қасиеттерін, инабаттылық, іскерлік дағдыларын, салт - дәстүрлерді бойларына сіңіру, рухани - адамгершілік қағидаларды ұстануға үйрету арқылы салт-дәстүрлер құндылықтарының мәнін ашу.

Әдістері: сұрақ-жауап, түсіндіру, есте сақтау, ой қозғау, қызығушылығын ояту, сауаттылық тексеру, ақыл- ойын ұштастыру, тіл дамыту, ой қорыту, лексикалық ойын

Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы

Көрнекілік: Компьютер, үлестірмелі материалдар, слайд, стикер, ватман, бейнефильм.

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру сәті ( 1мин.)

а) Амандасу, оқушылардың қатысуын және аудиторияның дайындығын

тексеру, сабақтың тақырыбы мен мақсатымен таныстыру.

ә) кезекшімен сұхбат

Эпиграф: (5 мин)

« Ұлт ұлт болып қалыптасу үшін міндетті түрде оның тілі мен салт-дәстүрі сақталуы керек» деп Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев өзінің Қазақстан 2050

« Мәнгілік ел» стратегиясында жазған екен.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру (8 мин)

«Ой қозғау» стратегиясы. 2-3 бала үй жұмысын айтады.

1. Жаңа туған сәбиге кімдер атты қояды?

2. Сәби дүниеге келгенде неге жақсы ат қоюға тырысады?

3. Аты жоқ адам бола ма?

4. Төрт түлікке байланысты қандай қазақ есімдері бар?

5. Қазақ халқы тұңғыш және соңғы балаға қандай ат қойған ?

ІІІ. Жаңа сабақ ( 10 мин.)

1.«Қызығушылығын ояту» стратегиясы.

Кластер толтыру.

Салт- дәстүрлер

1. Осы атаған салт-дәстүрлердің ішінен қандай салт –дәстүр баланың дүниеге келуіне байланысты?

2. Кластер ішіндегі сөздер тұлғасына қарай қандай топтарға жатады?

1. «Түсіндіру » стратегиясы. (5мин) жазу

Ережені оқып, есте сақтаңдар. Мысалы келтіру, сөйлем құрастыру.

Сөздер морфологиялық тұлғасына қарай: дара, күрделі сөздер.

Күрделі сөздер - біріккен, қысқарған, тіркескен, қос сөздер.

Қос сөз- сөздердің қосарланып немесе қайталанып айтылуынан жасалған сөздер. Қос сөздердің екі түрі бар:

1. Қайталама қ.с. – түбірлердің қайталануы арқылы жасалады. Мыс: сөйлей-сөйлей, көзбі-көз, бір-біріне, қора-қора, жап-жасыл т.б.

2. Қосарлама қ.с. мыс. Тәлім-тәрбие, үлкен-кіші, көрші-қолаң, ғылыми-көпшілік.

А) «Сауаттылық тексеру» стратегиясы. (3 мин)

Берілген сөйлемдерден кос сөздерді тауып, құрамына қарай талдаңыз.

1. Дәстүр – тарих барысында қалыптасып, ұрпақтан - ұрпаққа жалғасып отыратын әдет - ғұрыптар, салт – сана, өнегелі - өнер болып табылады.

2. Бесікке салған адамға «Бесікке салар», яғни кәделі –сый беріледі.

3. Бұл тойға туыс-туғандар, көрші – қолаң, құрбы-достар шақырылады.

4. Бала тәрбиесіне байланысты әдеп-ғұрыптарға баланың дүниеге келген күннен бері жүргізілетін тәлім-тәрбиелерінен бастап, есейіп азамат болып кеткенге дейінгі кезеңі жатады.

1. «Есте сақтау » стратегиясы. Жаңа тақырыпқа байланысты жаңа сөздермен таныстыру. (Білім алушыларға тақырыпты түсіндіру, жаңа сөздермен сөйлем құрастыру) (5 мин) жазу.

Жаңа сөздер:
Шілдехана – вечеринка по поводу рождения ребенка
нәресте, сәби – новорожденный, младенец
Қырқынан шығару – отмечать 40 дней со дня рождения
Аластау – изгонять
Дәстүр – традиция
Кәде – подарок
Құндылық – ценность

Шашу- торжественный и красивый обряд по поводу какой- либо радости

Сүйінші- Человек который приносит хорошую весть говорит «Сүйінші»

Бесікке салу- обряд, когда впервые ложат младенца в калыбель

Баланың дүниеге келуіне байланысты қазақтың ұлттық салт-дәстүрлері туралы мәлімет беру.

ә. Мәтінді оқып, мазмұндаңдар (5 мин)

Баланың дүниеге келуіне байланысты салт-дәстүрлер

Әдет - ғұрып - жалпыға бірдей қалыптасқан, әр этносқа тән ортақ қоғамдық тәртіп, мұрат пен игілік, мінез - құлық қалыптары.
Дәстүр – (латынша жапсыру, жалғастыру ) - тарих барысында қалыптасып, ұрпақтан - ұрпаққа жалғасып отыратын әдет - ғұрыптар, салт – сана, өнегелі өнер болып табылады.
Салт-дәстүрдің ұрпақ тәрбиесіндегі мәні зор. Бала тәрбиесіне байланысты әдеп-ғұрыптарға баланың дүниеге келген күннен бері жүргізілетін тәлім-тәрбиелерінен бастап, есейіп азамат болып кеткенге дейінгі кезеңі жатады. Мысалы: шілдехана, балаға ат қою, бесікке салу, қырқынан шығару, тұсау кесу, атқа мінгізу, сүндет той, тілашар және т.б.

Бесікке салу.

Бесік- сәбидің ұйықтайтын төсегі. Бесікке салу жолы үлкен елдің тәрбиелі, өнегелі, әжелеріне, әйелдерге тапсырылады. Ол бесікті отпен аластап, «тыштырма» жасап алып, баланы бесікке бөлейді. Бесікке салған адамға «Бесікке салар», яғни кәделі –сый беріледі. Осындай қуаныш үстінде «Бесік жыры» айтылады.

Бесіктің сәби денсаулығына, тазалығына пайдасы өте зор. Бесіктегі сәбидің дене бітімі, қол-аяғы түзу, ширақ болады.

Қырқынан шығару

Нәрестенің туғанына қырық күн өткен соң, қырқынан шығарылады. Баланы қырқынан шығару үшін көрші әйелдер және үлкен әжелер шақырылады. Қырқынан шығаруды ауылдағы беделді, белгілі, көп балалы ана, немере сүйіп отырған әжеге беріледі. Үлкен ыдысқа 41 қасық су құйып, ішіне күміс теңгелер салып, нәрестені шомылдырады. Содан соң шашы мен тырнағын алады.

Тұсау кесу

Қазақ халқының салтына көрік беретін дәстүр - тұсау кесу. Бала жүре бастаған кезде кішігірім той жасап, тұсау кеседі. Ол үшін арнайы ала жіп дайындалады. Сол жіппен баланың аяғын тұсап байлайды, оны аяғын жылдап басатын әйелге кестіреді. Одан кейін баланы қолынан ұстап, тез жүгіртеді, шашу шашады.

Атқа мінгізу

Бала 3-4 жасқа келгенде, ұл баланы атқа мінгізу салты жасалады. Жуас құнанды ертіп, баланы соған мінгізеді. Тізгінді балаға ұстатып, жиналған үлкен адамдарға сәлем бергізеді, Әйелдер баланың атқа міну құрметіне шашу шашады, ересек балалар ұлттық ойындар ойнайды.

Тілашар тойы

Бала алған рет білім ордасының табалдырығын аттағанда жасалатын той. Бұл тойға туыс-туғандар, көрші – қолаң, құрбы-достар шақырылады. Тойда домбыра тартып, ән салынады.

1. «Тіл дамыту» стратегиясы. Слайд көру, түсіндіру. (5мин)

а. Слайдта қандай салт – дәстүрді көрдіңдер, (Оқушылар атаған салт-дәстүр бойынша не білетінін ауызша айтып береді)

Қазір «сақина салу» атты ұлттық ойынды ойнаймыз

1. Тілашар тойы қашан жасалатын той?

2. Нәресте жақсы ұйықтасын деп не істеу керек?

3. Бесікке салу дәстүрінің балаға қандай пайдасы бар ?

4. Атқа мінгізу салты баланың неше жасында жасалады?

5. Қырқынан шығару салты қалай өткізіледі?

1. «Ақыл- ойын ұштастыру» стратегиясы. (3 мин)

Берілген сөйлемдердегі зат есімдеріне дұрыс қосымшаны жалғаңдар.

1. Бесік- сәби.... (-дің, -дың, -нің) ұйықтайтын төсегі. 2. Бесікке салу жолы үлкен елдің тәрбиелі, өнегелі, әжелері.... (-ге, -не, ме) әйелдер.... (-де, -ге, -дің) тапсырылады. 3. Ол бесік ..... (-ты, -пен, -ті) отпен аластап, «тыштырма» жасап алып, баланы бесік ..... (- тен, -пен, -ке) бөлейді. 4. Бесікке салған

адам .... (-ға, -да, -нан) «Бесікке салар», яғни кәделі –сый беріледі.

1. « Рөлдік ойын » стратегиясы. (5мин)

Көрініс көрсету

Рефлексия. (10 мин)

Пікір айту
1. Салт – дәстүрлер бүгінгі қоғамға керек. Неге?

1. Салт – дәстүрлер бүгінгі қоғамға керек жоқ. Неге?
   Оқушылардың пікірін тыңдау.

ІҮ. Сабақты бекіту «Қызығушылығын ояту» стратегиясы. (2 мин)

Берілген сөйлемдің ішінен баланың дүниеге келуіне байланысты салт-дәстүрлерге жататындарды бір бөлек, жатпайтындарды бір бөлек салыңдар

1. Шілдехана думанды, қызықты өтеді және де ұлттық ойындар ойналады.

2. Сәбидің шашын, тырнағын алады.

3. Отбасының жағдайын байланысты Әлия кейін балалар үйінде тәрбиеленеді.

4. Әлия ерекше ұстамды, зерек, жаңалыққа бой ұрғыш болып өседі.

5. Мерекелік дастарқан жайылады және бесікке салған адамға кәде беріледі.

6. Сол қан майданда Мәншүк Мәметова ерлікпен қаза тапты.

7. Тәуелсіздік - ең басты құндылығымыз.

8. Әрбір халықтың салт - дәстүрі ұлттық рухани құндылығы болып саналады.

9. Бесікті бала ұйықтағанда шошып-қорықпау үшін сіріңкемен аластайды

Лексика- фонетикалық ойын « Басқатырма»

Әріптерді дұрыс қойып, сөздердің мағынасын, аудармасын тап

2.«Ой қорыту» стратегиясы. (2 мин)

Айтыс емес мақал –мәтел жарысын өткізейік, ол да ауыз әдебиетінің бір үлгісі. Жарысу жақсы, рахмет

- Бүгінгі сабақтан сендер қандай әсер алдыңдар?
- Сіздерге сабақ ұнады ма? Несімен ұнады?

-Ұнамаса, немен ұнамады?

- Өзіңе қандай тәлім-тәрбие алдыңыздар? деген сұрақтарға жауап бере отырып, сабақ туралы СМС жолдап хабарласыңыздар.

Қазақ халқының салт-дәстүр бойынша әр той –думан ән бимен аяқталады. Биге кезек береміз

Білім алушыларды бағалау. 3 мин

Ү. Үйге тапсырма «Баланың дүниеге келуіне байланысты қазақтың ұлттық салт-дәстүрлері» эссе жазу, ережені жаттау. 1 мин