Саба?ты? та?ырыбы: ?адыр Мырза ?лі «К?рі ?ыран»
Саба?ты? ма?саты:
1) а?ын ?мірі мен шы?армашылы?ынан м?лімет бере отырып а?ын ?ле?іні? идеясын, ма?сатын ??ындыру;
2) о?ушыларды? поэзия?а деген ?ызы?ушылы?ын арттырып, сыни т?р?ыдан ойлау ?абілетін дамыту , ?лт туралы т?сініктерін ке?ейту,о?ушыны? к?з?арасын ?алыптастыру, пікірін ту?ызу,ойын аны? жеткізуге жетелеу; 3) ?рлікке, ерлікке, адамгершілік пен намысшылды??а, ?айсарлы??а, арлылы??а т?рбиелеу.Хал?ымызды? асыл ?асиеттерін бойына сі?іруге жа?дай ту?ызу.
Саба? т?рі: жа?а білімді ме?герту.
Негізгі ?діс-т?сілдер: с?ра?-жауап, ой ?оз?ау, с?здік, іздену, салыстыру, талдау, пікірлесу.
Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру кезе?і
О?ушылармен с?лемдесу, т?гендеу.
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру («?о?ыр к?з еді»).
1. ?алихан Ыс?а?овты? ту?ан жылы.
2. Ту?ан жері.
3. Шы?армаларын ата.
4. Шы?армаларыны? алтын ар?ауы.
5. «?о?ыр к?з еді» повесіні? кейіпкерлерін ата.
6. «Отыздар шамасында?ы орта бойлы, ары? ?ара жігіт. Оны? м?лдіреген т?ны? к?зіні? тере?інде ?лдебір м?? иіріліп жат?андай, биік ?абатты? астында м?лиетін де т?ратын. Ал?ымында балы? желбезегіндей ?атпар-?атпар боп сы?сып жататын ескі жарадан ?ал?ан ?ызылша?а тырты?ы бар еді.?» Кімні? портреті? 7.Алтын сыныпта?ы ?андай ?ыз еді? 8.М??алімі Алматай ?асымны? ?дебиетке ?абілетті екенін ?алай бай?ады?
9. «?о?ыр к?з еді» повесіндегі о?и?а ?ай кезе?ді ?амтиды
10. «?ке? с?раса да берме, ешбір жан?а к?рсетпей о?ы» дегені ?ай шы?арма?
11. Алматы?а келгенде жазушымен кездессем деген ?міті неге ?зілді
ІІІ.Жа?а саба?.
Міне, балалар, адам т?лім мен т?рбиені тіл ар?ылы алады. ?аза? хал?ы ежелден шешендікке ?уес, тіл ?нерін жетік білген халы?.
Ана тіліні? ?айнар б?ла?ынан сусындайын деген кісі сол тілде жазыл?ан ?дебиетті ??марта о?иды. Б?гін тілін ?астерлеген, хал?ын ??рметтеген, ?аза? деп белі ?айыс?ан к?рнекті ?дебиет ?кілі балалы? ша?ы ?лы Отан со?ысыны? ?асіретті жылдарымен, жо?шылы?пен т?спа-т?с келген ?алихан Ыс?а?овты? ??рдасы ?адыр Мырза ?ліні? ?мірімен, шы?армашылы?ымен, «К?рі ?ыран» атты ?ле?імен танысамыз.
?адыр ?инаят?лы –а?ын, жазушы. Ол 1935 жылы 5 ?а?тарда Батыс ?аза?стан облысыны? Сырым ауданы Жымпиты аулында д?ниеге келген. Елуден аса кітапты? авторы. 200-дей ?ле?іне ?н жазыл?ан. Атап айтса?, «?ыз Жібек» фильміне арнап жазыл?ан «А? Жайы?», ту?ан жерге, ата ?оныс?а деген с?йіспеншілікті білдіретін «Атамекен», асыл ?желерімізге арнал?ан «?же туралы ?н», т.б.
?адыр ?инаят?лы - В.Гюго, Г.Гейне, М. Лермонтов, С.Есенин, Р. ?амзатов, А. Ахметова, О.С?лейменов ?ле?дерін, жыр жина?тарын ?аза? тіліне аудар?ан шебер аудармашы. ?адыр ?инаят?лы Абай атында?ы мемлекеттік сыйлы?ты?, Махамбет атында?ы сыйлы?ты?, т?уелсіз «Тарлан» сыйлы?ыны? иегері. Талантты а?ын 2011 жылы ?а?тарды? 22-інде к?з ж?мды.
?адыр Мырза ?лиді? ойна?ы жа?ылтпаштары мен ж?мба?тары, мысалдары мен санама?тары, ертегілері мен балладалары ?аза? балалар ?дебиетіні? дамуына елеулі ?лес ?осып келеді.
Енді мына ?ле? жолдарын естері?е т?сіріп к?рі?дерші.
Екі шекті? бірін ?атты,
Бірін с?л - п?л кем б?ра.
На?ыз ?аза? ?аза? емес,
На?ыз ?аза? – домбыра, - деп ?аза?ты? ?ара домбырасын шыр?ау биікке к?теріп таста?ан да ?адыр а?амыз болатын.
Жайлауында ж?рген жігіт ба?ып ?ой
Дос келді деп жасап жатыр аны? той.
Ал?аш рет к?ріп т?рсы? сен оны,
На?ыз ?аза? осы міне танып ?ой.
?аза? осы
Дала дейтін,
К?н дейтін,
?аза? осы
«?нер алды - тіл» дейтін.
?аза? осы
?арасы? ба,
А?сы? ба,
?о?ырсы? ба,
Жатыр?ауды білмейтін.-деп ?аза? хал?ына т?н ?лтты? ?асиеттерді ?зіні? « ?аза?тарды шетелдік ?она?тар?а таныстыру »атты ?ле?інде зор шабытпен жырлайды
Б?гінгі танысатын ?адыр Мырза ?ліні? « К?рі ?ыран»?ле?ін о?ымастан б?рын мен сендерге с?ра? ?оямын сендер жауап беруге тырысып к?рі?дер
1.?ыран дегенде к?з алдары?а не елестейді?
?) Б?? ?дісі бойынша тірек сызбаны? бірінші б?лігін толтыру.?ыран?а ?атысты не білесі?дер?
1. ?ыран?а ?атысты ?аза?та ?андай к?сіп бар? 2. ?айда тіршілік етеді, немен ?оректенеді?
Б) ?ыран?а ?андай ??стар жатады ? ?ыран ??стар туралы т?сінік бере кету.Б?ркіт-жырт?ыш ??стар отрядына жататын ?лкен ??с То?айлы, таулы жерді мекендейді, ?ясын биік жерлерге салады. Бізді? елімізде жеті т?рі мекендейді.Оларды? арасында?ы ?ажабы-?ыран б?ркіт. Ол- ?ас?ырды да алатын, ?те к?шті, ірі денелі алып ??с.
?ыран ??стар таби?и туысты?ы, ?абілеті, т?с ?згешелігі жа?ынан 4-4-тен 16-?а б?лінеді екен.
Б?ркіттер тобы: бай?ас?а, а?иы?, ?араша, к?нтабан ш?гел
?аршы?а тобы: т?й?ын, ?аршы?а, ш?улі, ?ыр?и
Ителгі тобы: с???ар, ителгі, п?рім, к?йкентай
Лашын тобы: бидайы?, лашын, жа?алтай, т?рымтай
Енді балалар назарымызды м?тінге аударамыз. ?ле?ді м?нерлеп, т?сініп о?у, т?сінбеген с?здеді ?арындашпен т?ртіп отыру.
ІV. С?здік ж?мысы Ма?ынасы ?иын с?здермен т?сіндірме с?здік ж?ргізу.
З?бірі артты-азап к?рді, жапа шекті
Албасты бас?ыр (?ар?ыс)- біреуге кейігенде жаманды? келсін деген ма?ынада айтылады.
Т?рк ету - д?ниеден безу.
V. М?тінді талдау, идеясын ашу.
1.Не т?сіндік?
2.?ыран ?андай?
3. ?зін -?зі ?лімге итерген ?андай к?ш?
4. Неге намыстанды?
5 ?арт ?ыран ?андай халге душар болды?
6. «Найза?айдай жар?ылдап ??мыры ?тті» деген жолды? ма?ынасын ?алай т?сінесі?дер? Одан ?ыранны? ?ткен ??мыры ?андай бол?аны бай?алады?
7. ?ыранны? со??ы шешіміне не себеп болды?
8. «?ыранша ?мір с?ргені?-
?андай ба?ыт!
?андай ба?ыт-
?ыранша ?ле білген!- деген жолдарды ?алай т?сінесі?? Т?спалды ойды аны?тау.
Шынында осы ?ле? жолдарында?ы «?» ?рпі аса бір ?айсарлы?ты, ?ыра?ылы? пен ?айтпас ?ажырлы?ты к?рсетіп т?р. ?ыран – ?асиетті ??с, текті ??с. ?аза? неге ?ыранды жеті ?азына?а жат?ызады. Б?л оны? киесін таныт?андай.
VІ.М?тінмен ж?мыс
А )?ле?ді композициялы? ??рылымына талдау.
Кіріспе, шы?арманы? экспозициясы: ?ияда ?ал?ып отыр?ан к?рі б?ркіт.
Байланыс: К?рі ?ыранны? халі.
Дамуы: Шау б?ркітті? ойы.
Шары?тау шегі: К?к тас?а ?ойып кеткен к?рі б?ркіт.
Шешімі: «?андай ба?ыт –?ыранша ?мір с?рген!»
?) ?ле?ге поэтикалы? талдау. К?ркемдегіш ??ралдарды таптыру.
Те?еулер: ?оладай ?айырылып, ?ртенген самолеттей, д??гелек шарайнадай, т.б.
Эпитеттер: а? кебінді, а? алмас ше?гелі, ?ыра?ы к?з, ?ырды? ?ызыл т?лкісі, ??рыш тырна?, т.б.
Кейіптеу: к?рсінді тау а? ?арлы.
Аллитерация: ?анатынан ?а?тарды? ?ары б?ркіп
?ашат??ын к?ргенде б?рі де ?ркіп.
?ыра?ы к?з б?гінде ?арауытып,
?ал?ып отыр ?ияда к?рі б?ркіт.
VII. Саба?ты бекіту. ?аза? хал?ы мен ?ыран ??сты салыстыру.
?ыран-еркіндікті?, ерлікті? символы десек, т?уелсіз елімізді? туында осы ?ыран бейнеленген. Ол нені білдіреді деп ойлайсы?дар?
И?, д?рыс айтасы?дар ! Б?л еркін, ешкімге т?уелсіз елміз дегенмен ?атар ?айсармыз, м?ртпіз, намысшыл халы?пыз дегенді білдіреді. Сонымен бірге ?ыран биікке сам?айтын ??с Б?л бізді? хал?ымызды? да ба?ыт пен молшылы??а, адамзат ?ркениетіні? биіктеріне ?мтылуын ай?ындайды. Туымыз т??ырлы, е?семіз биік болсын
VIII. Саба?ты ?орытындылау. Инсерт кестесі.
Саба?ты «Не білдік? Не ?йрендік?» деген сауалдармен ?орытындылау(екі б?лікті толтыру)
- а?ын ?адыр Мырза ?лиді? ?мірі, шы?армашылы?ын,
- ?ыран ??старды? топ-топ?а б?лінетінін,
- ?ыран хикаясы ар?ылы ерлікті, ?рлікті жырла?анын,
- ?ыранны? еркіндік пен ерлікті? символы екенін, т.б.
IX. ?йге: ?ырандар туралы жазыл?ан ?ызы?ты деректерді о?ып келу, ?ле?нен ?зінді жаттау.
X. Ба?алау.
