Б?л ма?алада жас?спірімдерді? ?ылмыс?а бару себептері ж?не алдын алу жолдары туралы ?арастыр?ан.
РЕЗЮМЕ
В данной статье предусматривается причины для перехода к молодежной преступностии влияниям.
ABSTRACT
This paper examines reasons to go youth crime and influences.
Ключивые слова: Преступление, наказание, назначение наказания, кража, грабеж.
The Keywords: a crime, punishment, inflicted penalty, theft, robbery.
Балалар-бізді? болаша?ымыз. К?мелетке толма?андарды? ?мірі мектеп ?мірімен ты?ыз байланыста. Мектеп – ?леуметтік ортаны? бір б?лігі. Б?гінде мектептерде не болмай жатыр? О?ушылар арасында?ы т?белес те, м??алімдер мен ата-аналар арасында?ы д?рдаразды? та мектептегі жа?дайлардан хабар береді. О?ушыларды? бірін-бірі пыша?тап кетуі, тапа-талт?сте о? жаудыруы–ойлантарлы? м?селе. «Оларды? ?олына суы? ?ару ?алай т?сіп ж?р, м?ны ба?ылауда ?стауы тиіс органдар ?айда» деген сауалдар туындайды. ?азіргі та?да мектептерге бір-бір инспектордан б?лініп жатады. ??птарлы? жайт. Біра? та инспекторды? назарынан тыс ?аншама д?ниелер жасалуы м?мкін? Бір инспектор бір мектепке жете ме? Мы? сан о?ушыны ол к?ндіз-т?ні ж?мыс істесе де, ба?ылауында ?стай алмасы аны?. ?йтеуір инспекторды? мектеп ?міріне атсалысып ж?ргеніні? ?зі біраз ?ылмысты? болдырмауына сеп болары а?и?ат. Баланы? та?дыры, баланы? психологиясы бір ?алыпты емес. Ол аз?ыру?а к?п ?шырайды. Бір ?зі шешім ?абылдап ?ылмыс?а бар?ан баланы аз жолы?тырасы?. Олар ?ылмыс?а к?бінде топ болып барады екен. Кім топтан б?лінгісі келер дейсі??! Бірен-сараны болмаса, балаларды? біраз б?лігі ?шін ?з араларында?ы абырой беделі б?рінен жо?ары болма?. Сол жолда ол неге болса да бару?а дайын т?руы м?мкін. ?ылмысты? шеті осы жерден басталады. Б?л к?нде к?п кездесетін ?ылмыстарды? ішінде м?ліктік ?ылмыс, ?ара?шылы? т?різді ?ылмыстар аталады. К?нделікті к?ріп ж?ргеніміз – о?ушыларды? ?олында?ы ?ялы телефондарды? ?рт?рлі болып келетіндігі.Жа?дайы жа?сы бай баласы ?ымбат ?ялы телефон ?стайды. Ал материалды? жа?дайы одан т?мен отбасыны? баласы ?ялы телефонны? арзанын ?стайды. Осындай те?сіздіктер ?ылмысты? себептерді туындатады.
Кейбір деректерге назар аударса?, ?аза?станда жасалатын ?ылмыстарды? 57 пайызын 14-29 жас аралы?ында?ылар жасайды екен [1].
К?мелетке толма?андар жасалатын ?ылмыстарды? негізгі себептері:
Жас?спірімдер арасында?ы ?ылмысты? к?бейіп кетуіні? бір?атар себептері бар. Мектептегі жас?спірімдерді? саба??а бармайтын кездері кездесіп жатады, саба?тан кейін бос ж?реді, т?нгі уа?ыттарда бейберекет сандалып, спирттік ішімдіктерді пайдаланады да, соны? арты т?белеске ?ласады. Со??ы уа?ыттарда, жас?спірімдер арасында бір-бірлеріне ?ол ж?мсау, со??ы?а жы?у, топ-топ болып т?белесу о?и?алары азайма?ан.
?ылмысты болдырмау ?шін к?птеген ж?мыстар ж?ргізіліп жатырмыз. Мысалы: Жас?спірімдер арасында?ы ?ылмысты? алдын алу ма?сатында елордада т?ра?ты негізде т?рлі шаралар ?ткізіліп т?рады. Со??ы ?ш ай к?лемінде осындай 3 іс-шара, 14 рейдтік профилактикалы? акция ?ткізілді. М?ндай жиындарды Білім, Денсаулы? са?тау бас?армалары, мемлекеттік органдар, ?о?амды? бірлестіктермен бірігіп ат?арады [3].
Жас?спірімдерді? ?ылмыстары арасында ?атыгездік пен зорлы? – зомбылы? ?детті іске айналып бара жатыр. Сонымен ?атар жас?спірімдер зорлы?- зомбылы?ты шегінен асырып жасайды.Жас?спірімдер ?ылмыс жасау барысында келе?сіз жа?дай бола ?алса адам ?лтіру, ауыр дене жара?атын, ?ара?шылы? жасау?а дейін барады. Жастар арасында?ы ?ылмыстар ер балалар мен ?ыз балаларды? наша?орлы?, таксикомания ж?не алкагольды? ?серімен жасалады.?азіргі та?да масты?пен жасалатын ?ылмыстар айтарлы?тай жиі кездеседі. ?рбір 5–ші ?ылмыс жас?спірімдерді? алкагольды? немесе нашаны? ?серімен жасалады. ?азіргі та?да ?ыз балаларды? ?ылмыс жасауы жиі кездесіп жатады.
Алдын ала жоспарланып, дайындалып, техникамен жабды?тал?ан ?ылмыстар к?бейіп бара жатыр. Б?л кылмыстарды к?пнесе топтасып жасайды. Жастарды? те? жартысы топ ішінде ?ылмыс жасайды.К?мелетке толма?андарды? жасайты? ?ылмыстарды? арасында ерекше орын алатыны б?закылык.Б?за?ылы? ?шін соттал?андар ішінде аса каты?ездікпен жаса?андар басым к?пшілік. К?мелетке толма?ан кылмыскердін мінездемесін занды білмегенмен т?сіндіруге болады. Б?л біріншіден жалпы халыктын ???ы?ты? сауатсызды?ы, екіншіден жас?спірімдерді? ?здері за??а нем??райлы ?арауы за?ды толы? білмеуі оларды? ?ділеттікке сенбеуін ту?ызады. Сон?ы кезде к?мелетке толма?андарды? арасында?ы ?ылмыстарды? ?сіп т?суі экономикалы? жа?дайларды? нашарлауы ж?не ?о?амнын ?ысымы деген т?ра?ты ой калыптасуда.
Белгілі ?алымдар В.Ф.Кондрататишко мен В.Г.Сенько зерттеулері бойынша, к?птеген жас?спірімдер мектептен тыс уа?ытында м??алемдер мен ата-ана ба?ылауынсыз ?ал?ан.Педагокикалы? т?рбиеге к?нбейтін балаларды? азда?ан м?лшері ?ана жал?ыз ба?ылаусыз ?ал?андар.Бірінші,екінші кезе?де ба?ылаусыз ?ал?ан о?ушыларды? ?леуметтік жа?ынан ??лдырауы сан жа?ынан аз топтар?а біріккен:екі адамнан 4%, уш адамнан-2%, т?рт адамнан-13%, бес адамнан-4%.Б?л топты жасы толма?андарды? ?ылмысты? топтармен салыстырса? о?ан ?атысушылар сан жа?ынан т?мендегідей б?лінген:екі адамнан 13%, бес адамнан 62% [4].
Елімізді? ?р баласы – мемлекетімізді? болаша?ы. Оларды? т?рбиесіне, ?міріне м?н беріп, немен айналысатынды?ына, кімдермен байланыста екендігіне, бос уа?ытын ?алай ?ткізетіндігіне назар аударуы керек. Балаларды? ?міріне ?атысты барлы? жа?дай елеусіз ?алмауы керек. ?йткені баланы? ?мірі мен та?дыры б?рінен ?ымбат. Оны? ?алыптасуына, ?мірде д?рыс адам болып ?суіне ?о?ам болып, мемлекет болып к?мектесуіміз ?ажет. Осыдан келіп барлы? ж?мыстар?а мазм?нды? ??м сапалы? ?згерістер ауадай ?ажет. Е? бастысы, кез келген баланы ?ылмыс ?лемінен алша?татуды?, соны? ??ры?ынан ??т?аруды? жолдарын табуымыз керек.
?аза?стан Республикасыны? Президенті Н.?.Назарбаев к?мелетке жасы толма?андар ?олымен ж?зеге асатын ?ылмыстармен к?рес м?селесіне к?п к??іл б?ліп, оны? алдын алу ж?нінде ?немі ???ы? ?ор?ау органдарыны? ?ызметкерлеріне н?с?ау беріп, оны? орындалуын жіті назарда ?стайтыны белгілі. Болаша? та?дыры б?гінгі бала, ерте?гі жасты? ?олында екенін баса айт?ан Елбасы оларды? жасампаз болаша?ыны? жар?ын болуы ?шін ?олда бар жа?дайды? барлы?ы жасалып жат?анды?ы ж?ніндегі айт?анды?ын осы жерде айта кеткен орынды деп ойлаймыз [5].
Пайдалан?ан ?дебиеттер:
1. 1 АНА ТІЛІ № 6 (1316)11 - 17 а?пан 2016 жыл
2. А?т?бе газеті (Облыс ?кіміні? баспас?з ?ызметі)
3.(АСТАНА А?ШАМЫ Еркежан С?ТІМБЕК)
4. (За? № 7 2012. Бет 22 К?мелетке жасы толма?андарды? ???ы??а ?айшы ?рекеттері толастамауда. Авторы Р.А.Орсаева)
5. (За? № 7 2012. Бет 23 К?мелетке жасы толма?андарды? ???ы??а ?айшы ?рекеттері толастамауда. Авторы Р.А.Орсаева)
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Жас?спірімдерді? ?ылмыс?а бару себептері ж?не алдын алу жолдары»
Жасөспірімдердің қылмысқа бару себептері және алдын алу жолдары
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті
Экономика және құқық институты
Заң пәндер кафедрасының аға оқытушысы Мурсалова Л.А
ТҮЙІНДЕМЕ
Бұл мақалада жасөспірімдердің қылмысқа бару себептері және алдын алу жолдары туралы қарастырған.
РЕЗЮМЕ
В данной статье предусматривается причины для перехода к молодежной преступностии влияниям.
ABSTRACT
This paper examines reasons to go youth crime and influences.
Ключивые слова: Преступление, наказание, назначение наказания, кража, грабеж.
The Keywords: a crime, punishment, inflicted penalty, theft, robbery.
Балалар-біздің болашағымыз. Кәмелетке толмағандардың өмірі мектеп өмірімен тығыз байланыста. Мектеп – әлеуметтік ортаның бір бөлігі. Бүгінде мектептерде не болмай жатыр? Оқушылар арасындағы төбелес те, мұғалімдер мен ата-аналар арасындағы дүрдараздық та мектептегі жағдайлардан хабар береді. Оқушылардың бірін-бірі пышақтап кетуі, тапа-талтүсте оқ жаудыруы–ойлантарлық мәселе. «Олардың қолына суық қару қалай түсіп жүр, мұны бақылауда ұстауы тиіс органдар қайда» деген сауалдар туындайды. Қазіргі таңда мектептерге бір-бір инспектордан бөлініп жатады. Құптарлық жайт. Бірақ та инспектордың назарынан тыс қаншама дүниелер жасалуы мүмкін? Бір инспектор бір мектепке жете ме? Мың сан оқушыны ол күндіз-түні жұмыс істесе де, бақылауында ұстай алмасы анық. Әйтеуір инспектордың мектеп өміріне атсалысып жүргенінің өзі біраз қылмыстың болдырмауына сеп болары ақиқат. Баланың тағдыры, баланың психологиясы бір қалыпты емес. Ол азғыруға көп ұшырайды. Бір өзі шешім қабылдап қылмысқа барған баланы аз жолықтырасың. Олар қылмысқа көбінде топ болып барады екен. Кім топтан бөлінгісі келер дейсің?! Бірен-сараны болмаса, балалардың біраз бөлігі үшін өз араларындағы абырой беделі бәрінен жоғары болмақ. Сол жолда ол неге болса да баруға дайын тұруы мүмкін. Қылмыстың шеті осы жерден басталады. Бұл күнде көп кездесетін қылмыстардың ішінде мүліктік қылмыс, қарақшылық тәрізді қылмыстар аталады. Күнделікті көріп жүргеніміз – оқушылардың қолындағы ұялы телефондардың әртүрлі болып келетіндігі.Жағдайы жақсы бай баласы қымбат ұялы телефон ұстайды. Ал материалдық жағдайы одан төмен отбасының баласы ұялы телефонның арзанын ұстайды. Осындай теңсіздіктер қылмыстық себептерді туындатады.
Кейбір деректерге назар аударсақ, Қазақстанда жасалатын қылмыстардың 57 пайызын 14-29 жас аралығындағылар жасайды екен [1].
Кәмелетке толмағандар жасалатын қылмыстардың негізгі себептері:
- жасөспірімдер тәрбиеленіп отырған отбасылардың әлеуметтік жағдайы мен құқықтық мәдениетінің төмендігі;
- кәмелетке толмағандардың бос уақыты, тұрмыстық және еңбек жағдайы дұрыс ұйымдастырылмауы;
- қылмыстың алдын алу бойынша әлеуметтік педагогтар мен мектеп инспекторлары рөлінің төмендігі;
- жасөспірімдердің оқуды мерзімінен бұрын тастап кетуі.
Жасөспірімдер арасындағы қылмыстың көбейіп кетуінің бірқатар себептері бар. Мектептегі жасөспірімдердің сабаққа бармайтын кездері кездесіп жатады, сабақтан кейін бос жүреді, түнгі уақыттарда бейберекет сандалып, спирттік ішімдіктерді пайдаланады да, соның арты төбелеске ұласады. Соңғы уақыттарда, жасөспірімдер арасында бір-бірлеріне қол жұмсау, соққыға жығу, топ-топ болып төбелесу оқиғалары азаймаған.
Қылмысты болдырмау үшін көптеген жұмыстар жүргізіліп жатырмыз. Мысалы: Жасөспірімдер арасындағы қылмыстың алдын алу мақсатында елордада тұрақты негізде түрлі шаралар өткізіліп тұрады. Соңғы үш ай көлемінде осындай 3 іс-шара, 14 рейдтік профилактикалық акция өткізілді. Мұндай жиындарды Білім, Денсаулық сақтау басқармалары, мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктермен бірігіп атқарады [3].
Жасөспірімдердің қылмыстары арасында қатыгездік пен зорлық – зомбылық әдетті іске айналып бара жатыр. Сонымен қатар жасөспірімдер зорлық- зомбылықты шегінен асырып жасайды.Жасөспірімдер қылмыс жасау барысында келеңсіз жағдай бола қалса адам өлтіру, ауыр дене жарақатын, қарақшылық жасауға дейін барады. Жастар арасындағы қылмыстар ер балалар мен қыз балалардың нашақорлық, таксикомания және алкагольдық әсерімен жасалады.Қазіргі таңда мастықпен жасалатын қылмыстар айтарлықтай жиі кездеседі. Әрбір 5–ші қылмыс жасөспірімдердің алкагольдың немесе нашаның әсерімен жасалады. Қазіргі таңда қыз балалардың қылмыс жасауы жиі кездесіп жатады. Алдын ала жоспарланып, дайындалып, техникамен жабдықталған қылмыстар көбейіп бара жатыр. Бұл кылмыстарды көпнесе топтасып жасайды. Жастардың тең жартысы топ ішінде қылмыс жасайды.Кәмелетке толмағандардың жасайтың қылмыстардың арасында ерекше орын алатыны бұзакылык.Бұзақылық үшін сотталғандар ішінде аса катығездікпен жасағандар басым көпшілік. Кәмелетке толмаған кылмыскердін мінездемесін занды білмегенмен түсіндіруге болады. Бұл біріншіден жалпы халыктын құқықтық сауатсыздығы, екіншіден жасөспірімдердің өздері заңға немқұрайлы қарауы заңды толық білмеуі олардың әділеттікке сенбеуін туғызады. Сонғы кезде кәмелетке толмағандардың арасындағы қылмыстардың өсіп түсуі экономикалық жағдайлардың нашарлауы және қоғамнын қысымы деген тұрақты ой калыптасуда.
Белгілі ғалымдар В.Ф.Кондрататишко мен В.Г.Сенько зерттеулері бойынша, көптеген жасөспірімдер мектептен тыс уақытында мұғалемдер мен ата-ана бақылауынсыз қалған.Педагокикалық тәрбиеге көнбейтін балалардың аздаған мөлшері ғана жалғыз бақылаусыз қалғандар.Бірінші,екінші кезеңде бақылаусыз қалған оқушылардың әлеуметтік жағынан құлдырауы сан жағынан аз топтарға біріккен:екі адамнан 4%, уш адамнан-2%, төрт адамнан-13%, бес адамнан-4%.Бұл топты жасы толмағандардың қылмыстық топтармен салыстырсақ оған қатысушылар сан жағынан төмендегідей бөлінген:екі адамнан 13%, бес адамнан 62% [4].
Еліміздің әр баласы – мемлекетіміздің болашағы. Олардың тәрбиесіне, өміріне мән беріп, немен айналысатындығына, кімдермен байланыста екендігіне, бос уақытын қалай өткізетіндігіне назар аударуы керек. Балалардың өміріне қатысты барлық жағдай елеусіз қалмауы керек. Өйткені баланың өмірі мен тағдыры бәрінен қымбат. Оның қалыптасуына, өмірде дұрыс адам болып өсуіне қоғам болып, мемлекет болып көмектесуіміз қажет. Осыдан келіп барлық жұмыстарға мазмұндық һәм сапалық өзгерістер ауадай қажет. Ең бастысы, кез келген баланы қылмыс әлемінен алшақтатудың, соның құрығынан құтқарудың жолдарын табуымыз керек.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев кәмелетке жасы толмағандар қолымен жүзеге асатын қылмыстармен күрес мәселесіне көп көңіл бөліп, оның алдын алу жөнінде үнемі құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне нұсқау беріп, оның орындалуын жіті назарда ұстайтыны белгілі. Болашақ тағдыры бүгінгі бала, ертеңгі жастың қолында екенін баса айтқан Елбасы олардың жасампаз болашағының жарқын болуы үшін қолда бар жағдайдың барлығы жасалып жатқандығы жөніндегі айтқандығын осы жерде айта кеткен орынды деп ойлаймыз[5].
Пайдаланған әдебиеттер:
1. 1 АНА ТІЛІ № 6 (1316)11 - 17 ақпан 2016 жыл
2. Ақтөбе газеті (Облыс әкімінің баспасөз қызметі)
3. .(АСТАНА АҚШАМЫ Еркежан СӘТІМБЕК)
4. (Заң № 7 2012. Бет 22 Кәмелетке жасы толмағандардың құқыққа қайшы әрекеттері толастамауда. Авторы Р.А.Орсаева)
5. (Заң № 7 2012. Бет 23 Кәмелетке жасы толмағандардың құқыққа қайшы әрекеттері толастамауда. Авторы Р.А.Орсаева)
