Таза болса табиғат-аман болар адамзат

«Таза болса табиғат-аман болар адамзат»

Егемендік алып, дербес мемлекетке айналған Қазақстан Республикасының білім мен тәрбие беру саласына тың өзгерістер енгізіліп, жаңа талап, міндеттер қойып отыр. Соның бірі жеткіншек ұрпақтың болашақта экологиялық таным-түйсіктерін табиғатқа деген қамқорлық сезімдерін дамытып, экологиялық мәдениетті азамат тәрбиелеуінде болып отыр.

   Сондықтан да «Таза болса табиғат-аман болар адамзат» тақырыбына мен өзімнің ойымды былай деп жазып отырмын.

 Белгілі ақын Қ.Мырзалиев жырлағандай,

                       Өтсем болды өзен-көлдің қасынан,

                       Кең кеудені кернейді бір асыл ән.

                       Елжіресем көк тасыңды сипаймын

                       Сипағандай сәбиімнің басынан!-

деп туған жердің өзен-көлін, тау-тасын жүрек тебірентетіндей құдіретті әнге теңесе, ақын Ә.Смағұлұлы:

                          Ей, қазақтың ұланы,

                         Болғайсың дала қыраны

                        Жер-суын қорғау бабаңның

                            Емес пе еді ұраны!-

деп болашақ ұрпқты дала қыранына теңеп, туған табиғаттың жер-суын, орманын қорғауға шақырады, міндет артып, жауапкершілік жүктейді. Халқымыздың біртуар ағартушылары                      Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев өз еңбектерінде

табиғатқа қамқорлық ұлттық   тәлім-тәрбиеден бастау алатына үлкен мән береді.

    Мәселен, Шоқанның табиғаттың көрікті келбетін, әдемі өрнектермен шебер суреттей жеткізгені байқалады.

 «Айнала тіршілік: «ара, көбелек гүден-гүлге қонып, серуендейді»,-деп жазған еді Ш.Уәлиханов.Өздерінің сезім өрісін кеңейтіп, эстетикалық талғамын оятқан табиғаттың осындай таңғажайп та әсерлі құбылыстарына халқымыз аса бір ілтипатпен қараған. Оның әрбір көрінісінің тұнығын шайқауды «обал» санап, тыныштығын бұзбай сылап-сипап, аялауды, өсіріп, өріс алдыруды «сауап» деп түсінген. Көрнекті ағартушы Ы.Алтынсарин тәрбие жөніндегі көзқарасын «ақыл-кеңесті алмасаң, анау тұрған қисық ағашқа ұқсап өсесін», - деп түйіндеп жастарды ата-анаңның ақыл-кеңесін, ғибрат сөздерін көңілге түюуге шақырады.

     Абайдың «Өзен» деген өлеңінде табиғаттың сұлулығын, көкорай шалғынды көркі, күмістей сылдырлаған суы, көкжиектің мұнарланған сағымы шебер тілмен суреттеледі. Бұл шығармалар жастарды сұлулықты,ғажайып табиғатты сүйе білуге, құрметтеуге тәрбиелейді.

        Табиғатқа байланысты тәрбие тағылымына тоқталатын болсақ,Ыбырайдың «Таза бұлақ» атты өлеңінің «Болсаң бол,ей,жолаушы, бұл бұлақтай»,болмаса:

                     Бұл сөзден ғибрат мол адамзатқа,

                     Тегін қыл,жақсылықты құлға сатпа.

                     Бұлақтай кез келгенге даяр болып,

                      Міндетсіз біліміңді тарат халыққа,

-

деген жолдары табиғат сайын бағалай, қадірлей білуге үндейді.Табиғаттың баға жетпес байлығына қамқор бола білуді міндеттейді.

     Мәселен, Ыбырай атамыздың балаларға арналған «Бір уыс мақта», «Өрмекші,құмырсқа, қарлығаш », «Таза бұлақ» шығармаларын айтуға болады. «Таза бұлақ» шығармасында ұлттық тәлім-тәрбиенің мәнін түсіне білуге, елін-жерін сүюге табиғат байлығына ұқыпты қарауға өнегелі үрдістерді арқау етіп, жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиеттерді дамытуға мақсат етеді.

   Осы тұрғыдан алғанда табиғат балаларға эстетикалық тәрбие берудің бірден-бір құралы болып табылады.Табиғат аясындағы әдемі көріністі, ағаш, гүл,жеміс түрлерінің суретін салып, бейнелеу жұмыстары арқылы қағаз бетіне түсіруі бала жадында табиғат сұлулығының ұзақ сақталуына және эстетикалық тәрбие негізінің қалыптасуына мүмкіндік туғызады.

    Бау-бақшада,гүлзарларда және табиғат мүйісінде үлкендер көмегімен  еңбек әректтеріне араласып, табиғат сыйларына ұқыпты қарап, үлкендер еңбегін бағалай білуге деген ынталарын арттырады.

     Табиғат жайындағы өнегелі үрдістер, даналық ұғымдар, аңыз-әңгімелер, тыйым сөздер, көзі бітеліп қалған бұлақ, бастаулардың көзін ашып, тіршілікке нәр беру, айналаға сая боларлық ағаш отырғызу сияқты игілікті іс істеп, жат пиғыл, жағымсыз іс-әрекеттен бойын аулақ ұстауға тәрбиелейді.

    Бізді қоршап тұрған дүние:су, ауа, ағаш, құс барлығы бір сөзбен табиғат деп аталады.                                                                        

Адам да табиғаттың бір бөлігі. Табиғаттағы заттардың барлығы бір-бірімен тығыз байланыста болады.

   Мысалы: біз ауамен дем аламыз, суды ішеміз.Туған табиғатымызды аялап, қамқор бола білсек табиғаттың бізге берері көп. Тіпті біздің үстімізге киетін киіміміз бен жейтін тағамымыз да, ойнайтын ойыншығымыз бен жазатын қағазымыз да табиғат заттарынан алынады. Сондықтан да табиғат анамызды көздің қарашығындай қорғап, оған қамқор болып, таза ұстауымыз керек.

                    Өсімдік өмір кілті талас бар ма?

                   Тіршілік өсімдіксіз жарасқан ба?

                  Нәрленіп негіз алған тірі дүние

                   Өсімдіктертаралған жер анаға,- деп ақын жырлағандай, Қазақстанның табиғаты өте бай.Оның ұзыннан-ұзаққа созылған кең байтақ даласында жап-жасыл ормандар мен сулар, сан аулан өсімдіктер, сонымен қатар шипалы, емдік қасиеті бар өсімдіктер өсетіні туралы бәріміз білеміз.

  -Осы қазір жылдың қай мезгілі?

  -Көктем мезгілі.

Яғни, көктемде жер көгереді, табиғат оянады, осы адамдарда табиғатқа көмектесіп, көптеген еңбек түрлерін атқарады. Біз көктем басталғанда аулаға ағаш, гүл отырғыздық.Осы отырғызған гүлдерімізге қарап, күтуіміз керек.Ендеше, үлкен адамдардың еңбегін бағалау керек. Гүлді баспай, ағаш бұтақтарын сындырмай, көкті жұлмай табиғаттың құлпыра беруіне біз де осылай ат салыса беруіміз керек.

                    Гүл жамылған өлкедегі

                          Бұталар да ән төгеді.

                        Бөктердегі бәйшешектей,

                          Көктем неткен көркем еді,-деп өзімнің ойымды қорыта отырып, өсіп келе жатқан өскелең ұрпақ яғни жас жеткіншіктер өзіміз туған табиғатымызды ластамай, таза ұстап, аман болайық!

        Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Табиғатты бағала да аяла А.Е.Манкеш Алматы 2001ж

2.Табиғат ғажаптары М.Мақатаев Алматы.

3. А.Құнанбаев шығармалары.