Разработка рабочей программы по гарболологии и экотоксикологии

“Tasdiqlandi”

O’quv ishlari bo’yicha prorektor ___________R. G’. Jumayev

2023 yil “___” ______________

Fan nomi:

Garbologiya va ekotoksikologiya

Fan turi:

Majburiy

Fan kodi:

GET 1606

Yil:

4

Semestr:

6

Ta’lim shakli:

Kunduzgi

Mashg’ulotlar shakli va semestrga ajratilgan soatlar:

180

Ma’ruza

30

Amaliy mashg’ulotlar

30

Laboratoriya mashg’ulotlari

30

Seminar

-

Mustaqil ta’lim

90

Kredit miqdori:

6

Baholash shakli:

Imtihon

Fan tili:

O’zbek

Fan maqsadi (FM)

FM1

Talabalarga Garbologiya va ekotoksikologiyaga oid bilim, ko’nikma va malakalarni berish. Shuningdek inson faoliyati natijasida muhitda sodir bo’ladigan ifloslanishiga qarshi kurash ilmiy va amaliy chora-tadbirlarni ishlab chiqish imkonini beradi.

Fanni o’zlashtirish uchun zarur boshlang’ich bilimlar

1

Shahar va sanoat ekologiyasi (SSE1510)

2

Umumiy kimyo (UMK 1104)

3

Ekologiya asoslari (EKA 1110)

Ta’lim natijalari (ТN)

Bilimlar jihatidan:

ТN1

Bilimlarning bir butun tizimi bilan o’zaro bog’liqlikda ushbu fanning asosiy muammolari to’g’risida, o’z bo’lajak kasbining mohiyati va ijtimoiy ahamiyati to’g’risida, tevarak muhitni ekologik bashoratlash.

ТN2

O’quv kursi bo’yicha qabul qilingan qonun hujjatlari va boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarning asosiy talablarini o’rganish.

Ko`nikmalar jihatidan:

ТN3

Insonlarni texnosferadagi faoliyati xavfsizligining asoslarini o’rganish avvalo, tirik mavjudotlarning o’zaro va atrof-muhit bilan bir-biriga munosabati to’g’risidagi umumiy bilimlarda Garbologiya va ekotoksikologiyaning o’rnini bilishdan boshlanadi.

ТN4

Garbologiya va ekotoksikologiya fanini o’qitish talabalarning o’quv rejasida rejalashtirilgan matematik va tabiiy hamda umumkasbiy va ixtisoslik fanlardan olgan bilimlariga tayangan holda olib boriladi.

ТN5

Bo’lajak mutaxassislarga hayotiy faoliyatlarida yuzaga keladigan ekologik xavflarning kelib chiqish sabablarini, xususiyatlarini, oqibatlarini va ularning oldini olish qoidalarini o’rgatishdan iborat

ТN6

Talabalarni turli ekologik falokatlarni umumiy tavsiflari, oldini olish mumkin bo’lgan oqibatlari, oqibatlarni yumshatish, umumekologik talafotlarni kamaytirish yo’llari bilan tanishtirish.

№

Mashg’ulotlar shakli: мa’ruza (М)

M1

Kirish

M2

Atrof-muhitning ifloslanishi va uning tirik organizmlarga ta’siri

M3

Chiqindilarning tasniflanishi

M4

Maishiy chiqindilar va sanoat iste’moli chiqindilari

M5

O’ta xavfli ekotoksikantlar

M6

Chiqindisiz yoki kam chiqindili texnologiyalar-zamon talabi

M7

Yirik shaharlarda chiqindilarni hosil bo’lishi, ularni to’plash va olib chiqib ketish masalalari

M8

Havoning ifloslanishi muammosi tarixi

M9

Oqova suvlar va ularni tozalash usullari

M10

Tuproq xususiyatlari va uning ifloslanishi

M11

Ifloslovchilar monitoring

M12

Atrof-muhitni chiqindilar bilan ifloslanishi

M13

Sanoat korxonalari rivojlangan shaharlarning ifloslanishi va ekologik holatga salbiy ta’siri

M14

Inson yashash muhitini muhofaza qilishning mezonlari

M15

Garbologiya va ekotoksikologiyaning buguni va kelajagi

Mashg’ulotlar shakli: amaliy mashg’ulot (А)

A1

Garbologiya (Chiqindishunoslik) to’g’risida tushuncha

A2

O’zbekistonda Garbologiya (Chiqindishunoslik) ning rivojlanish tarixi

A3

Garbologiya (Chiqindishunoslik) ning tabiiy-ijtimoiy fanlar bilan bog’liqligi

A4

Atrof-muhitning chiqindilar bilan ifloslanishi

A5

Biosfera va inson faoliyati

A6

Biosferadagi radioaktivlik

A7

Ishlab chiqarishni ekologiyalashtirish

A8

Muhitning kimyoviy zaharlanishi

A9

Biologik ifloslanish

A10

Borliqning abiotik ifloslanishi

A11

Atmosferaning ifloslanishi va uning oqibatlari

A12

Suvning ifloslanishi va uning muhofazasi

A13

Tabiatga fizik va kimyoviy ta’sirlar

A14

Antropogen omillar va ularning oqibatlari

A15

Ikkilamchi resurslar, ulardan foydalanish holati, kam chiqindili texnologiyalar

Mashg’ulotlar shakli: amaliy mashg’ulot (L)

L1

Laboratoriyalarda ishlash tartib-qoidalari va ehtiyot choralari

L2

Laboratoriyada ishlatiladigan jihozlar bilan tanishish

L3

Ekologik muammolarning kelib chiqish sabablari

L4

Biosfera va uni ifloslantiruvchi manbalar

L5

Qishloq xo’jaligini kimyolashtirirish va biosfera

L6

Atrof-muhit va pestisedlar ayrim turlarining ahamiyati va ishlatilishi

L7

O`simliklarni himoya qilish va atrof-muhit

L8

Turli o`g`itlardan foydalanish va uning atrof muhitga ta`siri

L9

Shovqin. Shovqinning asosiy manbalari va odam organizmiga ta`siri

L10

Tashqi muhit omillari

L11

Landshaft tushunchasi va turlari. Inson va tabiiy landshaftlar

L12

Mavjud yashash muhitlarini tabiiy holatini o’zgarishini o’rganish

L13

Asosiy abiotik faktorlar yorug`lik, quyosh energiyasining organizm uchun ahamiyati va turli spektorlarning ta`siri

L14

Harorat. Namlik

L15

O’simliklarning issiqlikka chidamliligini aniqlash

Mashg`ulot shakli: mustaqil ta`lim (MT)

MT1

Avtotransport va atmosfera havosi

4

MT2

Texnologik tadbirlar

4

MT3

Suvlarni maxsus tozalash

4

MT4

Chiqindi suvlarni tozalash. Biologik suv havzalari

4

MT5

Tuproqning fil’trlash xususiyati

4

MT6

Axlatlarni yig’ish normalari va klassifikatsiyasi

4

MT7

Qattiq chiqindilarni tozalash

4

MT8

Sanoat chiqindilarini qayta ishlash

4

MT9

Pestitsidlarning tashqi muhit bilan aloqadorligi

4

MT10

Inson, jamiyat va tabiat

4

MT11

Havoni changdan tozalash

4

MT12

Ichki suv resurslarining ifloslanishi

4

MT13

Shovqindan saqlanish masalalari

4

MT14

Temir yo’l transportining ifloslantirishi

4

MT15

Chiqindi pasporti, yutuq va kamchiliklar

4

MT16

Og’ir metallarning o’simlik va hayvonlar organizmlarida to’planishi

4

MT17

Tuproqda og’ir metallarning tarqalishi

4

MT18

Urbanizatsiya va atrof-muhit

4

MT19

Demografiya va ekologiya

4

MT20

Ekologiya va xalqaro hamkorlik

2

MT21

Atmosferaning ifloslanish muammolari

2

MT22

Atmosferani tozalash metodlari

2

MT23

O’zbekistonda atmosfera havosining ifloslanishi muammosi

2

MT24

Kam chiqitli va chiqindisiz texnologiyalar

2

MT25

Tuproqlarni muhofaza qilish muammolari

2

MT26

Ekologik xavfsizlikni ta’minlash masalalari

2

Asosiy adabiyotlar

1

Eремеев Е. А. Гарбология.-Бийск, 2020.-С.156.

2

Turobjonov S., Tursunoy T., Pulatoy X. Oqova suvlarni tozalash texnologiyasi.-T., 2010.-B.256.

3

Қудратов О. Саноат экологияси.-Т., 2003.-Б.260.

4

Yormatova D. Sanoat ekologiyasi.-T.,2007.-B.256.

5

Gazinazarova S., Aхmedov I., Muхamedgaliyev B., Хojiyev A. Ekologik хavfsizlik.-T., 2010.-B.151.

Tavsiya qilinadigan qo’shimcha adabiyotlar

1

Ergashev А., Ergashev T. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish.- T., 2005.-B.434.

2

Эргашев А., Эргашев T. Агроэкология.-Т., 2006.-Б.534.

3

Эргашев А. Умумий экология.- Т.: “Ўзбекистон”, 2003.-Б.464.

4

Doniyorov B. N. O’rta Zarafshon hududida qishlovchi qushlar va ularning biologiyasi (Navoiy viloyati misolida).-Globe, 2022.-B.113.

5

Турсунов Х.Т., Раҳимова Т.У. Экология .-Т.: “Chinor ENK”, 2006.146.

Internet manbalari

1

www.ziyonet.uz

2

www.ziyouz.com

3

www.uznature.uz

4

www.есо.uz

5

www.oak.uz

6

www.zoomet.ru

7

www.qomusiybilim.uz

8

www.vak.ru

Baholash bali

Talaba bilimi va malakasiga qo’yiladigan talablar

A’lo

5

Mavzularga tegishli savollarning barchasi asoslangan, ilmiy xatoliklarga yo’l qo’yilmagan holda javoblar berilsa, mavzu materiali mohiyatini to’la tushunib yetgan bo’lsa, ijodiy fikr yuritsa, mavzu materiali bo’yicha mustaqil mushohada qilib bilsa, nazariy bilimlarni amalda qo’llashga misollar keltirib bilsa, mavzu bo’yicha xulosalar va qarorlar qabul qilishda faol bo’lsa, material bo’yicha to’la tasavvurga ega bo’lsa.

Yaxshi

4

Savollarning barchasiga to’liq javob bersa, ju’ziy xatoliklarga yo’l qo’ymasa, mavzu materiali mohiyatini to’la tushunib yetgan bo’lsa, ijodiy fikr yurita olsa, nazariy bilimlarni amaliy ahamiyatini anglab yetgan bo’lsa, material bo’yicha tasavvurga ega bo’lsa.

Qoniqarli

3

Savollarga javoblar yozgan bo’lsa, yo’l qo’ygan xatolari ju’ziy bo’lsa, material mohiyatini sayoz tushungan bo’lsa, nazariy bilimlarni amaliy ahamiyatini sayoz anglagan bo’lsa, mavzular bo’yicha to’liq tushunchaga ega bo’lmasa.

Qoniqarsiz

2

Savollarga javoblar yozmagan bo’lsa, yo’l qo’ygan xatolari fizika qoidalariga zid bo’lsa, material mohiyatini tushunmasa, nazariy bilimlarni amaliy ahamiyatini qo’llay olmasa, mavzular bo’yicha to’liq tushunchaga ega bo’lmasa.

Baholash bali

Talaba bilimi va malakasiga qo’yiladigan talablar

A’lo

5

Mavzularga tegishli savollarning barchasi asoslangan, ilmiy xatoliklarga yo’l qo’yilmagan holda javoblar berilsa, mavzu materiali mohiyatini to’la tushunib yetgan bo’lsa, ijodiy fikr yuritsa, mavzu materiali bo’yicha mustaqil mushohada qilib bilsa, nazariy bilimlarni amalda qo’llashga misollar keltirib bilsa, mavzu bo’yicha xulosalar va qarorlar qabul qilishda faol bo’lsa, material bo’yicha to’la tasavvurga ega bo’lsa, masalalarni mustaqil fikr chiqarib to’g’ri yechsa, javoblarni izohlab ularning amaliy ahamiyatini anglay olsa, masalani yechishga ijodiy yondashsa, o’z fikrini to’la ifodalay olsa.

Yaxshi

4

Savollarning barchasiga to’liq javob bersa, ju’ziy xatoliklarga yo’l qo’ymasa, mavzu materiali mohiyatini to’la tushunib yetgan bo’lsa, ijodiy fikr yurita olsa, nazariy bilimlarni amaliy ahamiyatini anglab yetgan bo’lsa, material bo’yicha tasavvurga ega bo’lsa, yozma ishlarni bajarishda masalalarni yechib ayrim noju’ziy xatoliklarga yo’l qo’ygan bo’lsa.

Qoniqarli

3

Savollarga javoblar yozgan bo’lsa, yo’l qo’ygan xatolari ju’ziy bo’lsa, material mohiyatini sayoz tushungan bo’lsa, nazariy bilimlarni amaliy ahamiyatini sayoz anglagan bo’lsa, mavzular bo’yicha to’liq tushunchaga ega bo’lmasa, masalani yechish jarayonini tushuntira olsa, yozma ishda berilgan masalalarning yarmidan ko’pini to’g`ri yechsa.

Qoniqarsiz

2

Savollarga javob berishda qiynalsa, material mohiyatini tushunmasa, tasavvuri sayoz bo’lsa, nazariy bilimlarni amaldagi ahamiyatini anglab yetmasa, savollarning ko’pchiligiga javob bera olmasa, masalalarni shartini to’g’ri tushunib ularni yecha olmasa, masalalarni yechimi to’g’risida aniq tasavvurga ega bo’lmasa.

Baholashni 5 baholik shkaladan 100 ballik shkalaga o’tkazish

jadvali

5 baholik shkala

100 ballik shkala

5 baholik shkala

100 ballik shkala

5 baholik shkala

100 ballik shkala

5,00 — 4,96

100

4,30 — 4,26

86

3,60 — 3,56

72

4,95 — 4,91

99

4,25 — 4,21

85

3,55 — 3,51

71

4,90 — 4,86

98

4,20 — 4,16

84

3,50 — 3,46

70

4,85 — 4,81

97

4,15 — 4,11

83

3,45 — 3,41

69

4,80 — 4,76

96

4,10 — 4,06

82

3,40 — 3,36

68

4,75 — 4,71

95

4,05 — 4,01

81

3,35 — 3,31

67

4,70 — 4,66

94

4,00 — 3,96

80

3,30 — 3,26

66

4,65 — 4,61

93

3,95 — 3,91

79

3,25 — 3,21

65

4,60 — 4,56

92

3,90 — 3,86

78

3,20 — 3,16

64

4,55 — 4,51

91

3,85 — 3,81

77

3,15 — 3,11

63

4,50 — 4,46

90

3,80 — 3,76

76

3,10 — 3,06

62

4,45 — 4,41

89

3,75 — 3,71

75

3,05 — 3,01

61

4,40 — 4,36

88

3,70 — 3,66

74

3,00

60

4,35 — 4,31

87

3,65 — 3,61

73

3,0 dan kam

60 dan kam

Dastur muallifi:

Katta o’qituvchi Boymurod Normurotovich Doniyorov

E-mail:

[email protected]

Ташкилот:

Buxoro davlat universiteti, Ekologiya va geografiya kafedrasi

Taqrizchilar:

Jabborova O.I. _________ Buxoro davlat tibbiyot instituti Tibbiy biologiya kafedrasi mudiri.

Xayitov Y.Q. ___________ Buxoro davlat universiteti Ekologiya va geografiya kafedrasi professori