М?МКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫ? ШЫ?АРМАШЫЛЫ? ?АБІЛЕТІН ДАМЫТУ
М?МКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫ? ШЫ?АРМАШЫЛЫ? ?АБІЛЕТІН ДАМЫТУ
М?МКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫ? ШЫ?АРМАШЫЛЫ? ?АБІЛЕТІН ДАМЫТУ
- ?ЛЕУМЕТТІК ОРТА?А ЕНГІЗУ Т?СІЛІНІ? БІРІ
?аза?стан Республикасыны? Президенті Н?рс?лтан Назарбаев «?аза?стан – 2050» Стратегиясы – ?алыптас?ан мемлекетті? жа?а саяси ба?ыты» Жолдауында даму м?мкіндігі шектеулі азаматтарды ?о?амды? орта?а кіріктіру м?селелеріне зор к??іл б?лу ?ажет екені к?рсетілген.«М?мкіндігі шектеулі азаматтарымыз?а к?бірек к??іл б?лу керек. Олар ?шін ?аза?стан кедергісіз айма??а айналу?а тиіс. Бізде аз емес ондай адамдар?а ?ам?орлы? к?рсетілуге тиіс – б?л ?зімізді? ж?не ?о?ам алдында?ы бізді? парызымыз».
?о?амда демократизация ж?не жа?андану ?рдістері ?рбір адам ?шін білім алу, оларды? жеке ?абілеттерін дамыту, т?л?аны ?леуметтік интеграциялау м?мкіндігі мен те? ???ы?ты? ??рылуы ?ажет екені ?арастырып отыр.
Жас ?рпа?ты т?рбиелеуде, оны? бойында?ы туа біткен таби?и м?мкіндіктерін дамыту, ба?алау, сенім, ?лгі к?рсету, талап ету ар?ылы жауапкершілігін жетілдіруге, ынтыма?тасты? педагогикасын пайдалану ар?ылы жеке т?л?аны ?алыптастыру?а болады.Баланы? дамуы б?зыл?ан кезде оны? ?о?амда ?леуметтену процесі ж?не ?рі ?арай бейімделуі ?иындайды.?ам?орлаумен ?атар емдеу туралы ол ?орша?ан ортада «?з орнын таба ала ма, ?ана?аттанып толы?тай ?мір с?ре ала ма?» деген с?ра? туады.Ол ?шін не істеу ?ажет? Б?л ?шін м?мкіндігі шектеулі балаларды ?леуметтік о?алту ж?не б?рінен б?рын оларды белсенді ?рекет пен ?орша?ан ортаны тану ?шін м?мкіндік беретін шынайы ?рекеттерге тарту ?ажет.
?леуметтену – ол барлы? ?леуметтік процестерді? ?осылуы. Б?л ар?ылы т?л?а белгілі бір білім ж?йесін, ережесін, ??ндылы?ын ме?гереді ж?не ?о?амны? толы? м?шесі болып саналады, м?дениеттілікке т?рбиеленеді. Мемлекет даму м?мкіндігі шектеулі азаматтарды? білім алуына, дамуында ауыт?уды т?зетуіне ж?не ?леуметтік бейімделуіне жа?дай жасауды ?амтамасыз етеді. ?азіргі та?да м?мкіндігі шектеулі т?л?алар?а ?о?амны? к?з?арасы ?згерген сайын оларды ?леуметтік орта?а бейімдеуді? к?птеген т?рлері ?арастырылуда.
?Р «Білім туралы» За?ында?ы 6 бап?а с?йкес: «білім беру саласында?ы жергілікті ?кілді ат?арушы органдарды? ??зыреті – м?мкіншілігі шектеулі т?л?аларды о?алтуды ж?не ?леуметтік бейімдеуді ?амтамасыз ету» туралы айтылады.
«Бала бойында?ы кемістігін толы?тыруды? екі т?рлі ерекшелігі бар, оны? бірі – бала психикасыны? даму шамасына орай т?рбие талаптары, екіншісі – кемістігін ?алпына келтірудегі ?з бойында?ы ерекшеліктері мен м?мкіндіктері»- деп Л.С.Выготский атап к?рсетеді.Бала бойында?ы кемістікті ?леуметтік жолмен толы?тыру?а болады.Ол ?шін кемтар балалар?а ?немі ?ам?орлы? к?рсетіп, о?ыту мен т?рбиелеу істерін ж?йелі т?рде ж?ргізіп отыру керектігіне ерекше м?н берген.?рбір баланы? бойында м?мкіншілігі мен ерекшелігі болады, тек оны ашып, ?олдау к?рсетіп, дамыту ?ажет. ?р бала ?зінше жеке т?л?а болып табылады. Бала дамуында?ы ауыт?ушылы? – б?л т?сіністік ше?беріндегі ?ателік. Айналасында?ыларды? ?ана?аттанарлы?сыз ?атынасы б?л жетіспеушілікке ?келеді, ал б?л ауруды? емес, ?орша?ан ортаны? м?селесі. ?азіргі уа?ытта елімізде 563 мы?нан астам м?гедек жан т?рады, олар халы?ты? жалпы саныны? 3% -нан астамын ??райды. Осы санны? ішінде
58 мы? м?гедек бала бар.Б?гінде м?гедектік ж?не м?гедектерді ?леуметтік ?олдау ??ымы ?згеріп, жа?а сипатта іске асырылуда. Айталы?, б??ан дейін ?кіметті? алдында тек ?леуметтік т?лемдерді уа?тылы т?леу м?селесі ?ана т?рса, ?азіргі та?да б?л міндетті? ау?ымы ке?ейіп, м?гедектерді о?алту, оларды ?о?ам?а кіріктіру м?селелерін ?амтиды.
М?мкіндігі шектеулі баланы ?о?ам?а енгізуді? ?иынды?ы, бір жа?ынан бала дамуында?ы дене ж?не психологиялы? ауыт?улары болса, екінші жа?ынан ?леуметтік ж?йені? д?рыс ?алыптаспа?анды?ы, м?мкіндігі шектеулі баланы? ?алыпты ?мір с?руіне кедергі келтіреді. ?леуметтенуді? м?ні адамны? ?о?ам?а бейімденіп, жекеленуі болып табылады. Т?л?аны ?леуметтендіруде тек ?ана ?о?ам емес, е? бірінші ?рбір адам белсенді р?л ат?аруы тиіс.М?гедек бала еркіндікті, ?леуметтік интеграцияны ?амтамасыз ететін ортада толы??анды ж?не лайы?ты ?мір с?руіне к?мектесетін ерекше к?тім, білім ж?не ?ажетті дайынды? алу?а ???ылы.
М?мкіндіктері шектеулі т?л?аларды ?о?ам?а ?осуды? екі жолы бар екенін атап ?туге болады:
1) М?мкіндігі шектеулі т?л?аларды ?о?ам?а ?осуды ж?не ?о?амны? м?гедек балаларды ?здеріне ?абылдау?а деген дайынды?ын ?арастырады.Б?л жа?дай елімізде енді ?ол?а алынып жатыр.
2)М?мкіндігі шектеулі т?л?аларды ?орша?ан орта?а бейімделуін ?арастырады.Б?л кезде м?мкіндігі шектеулі т?л?а ?о?ам?а ?осылуды? объектісіне айналады, я?ни оларды? ?леуметке ?йлесімді т?рде ену м?мкіндіктерін шектейді.
Жас ?рпа??а ?здіксіз білім мен т?рбие беруді жетілдіру- ?о?ам алдында?ы ?зекті м?селелерді? біріне айналып отыр.?йткені ?о?ам дамы?ан сайын, ?леуметтік с?раныста к?рделенеді. Юнеско білім беру мазм?ны бойынша білім мен т?рбиені ?леуметтендіруді? келесі т?рлерін белгілеуге болады:
-т?л?аны ?з бетінше білім алу?а ?йрету;
-т?л?аны ?з бетінше ?мір с?ре білуге ?йрету;
-т?л?аны ?згелермен бірлесе ?мір с?руге, е?бек етуге ?йрету;
?о?амда?ы ?леуметтік с?раныста?ы т?л?аны? ?алыптасуы екі т?рлі ма?ынаны білдіреді.Оны? біріншісі, ?о?амда адамдарды? ?зара ?арым-?атынасы, ?мір с?руге бейімделуі, ?зін-?зі дамытуы, ?зін-?зі реттеу, ал екіншісі – ?о?амда адамдарды? ?зіндік дамуы, ?леуметтік-т?рмысты? жа?дайды жа?сарту ж?не ?лтты?, ?лемдік м?дени ??ндылы?тарды ме?геру.Адам ?о?ам иесі бола отырып ?зін-?зі т?рбиелейді, ал ?о?амды ?леуметтендіру – ?о?ам иесі адамды жан-жа?ты ?алыптастыру, я?ни ?о?ам талабына сай ?леуметтенуі.
?леуметтік орта?а енгізу -?леуметтік ?атынасты? жалпы ж?йесіне ж?не баланы? ?з жа?дайына ?арай білім алу ортасына м?мкіндігі шектеулі балаларды? ?леуметтік бейімделуін ?алыптастыру.
Бейімделу – б?л жеке т?л?аны? ?леуметтік ??рылымдар?а енуі.
М?мкіндігі шектеулі балаларды ?леуметтік орта?а енгізуді? негізгі бір факторы - ортаны м?мкіндігі шектеулі баланы ?абылдау?а дайындау.
?леуметтендіру б?л процесс белгіленген ?леуметтік жа?дайларды жеке т?л?аны ?алыптастыру, ?леуметтік т?жірибелерді ме?геру процесі, б?л кезде адам сол ортада, топта ?абылда?ан мінез-??лы? ережесіне ?алыптасып кетеді.
?аза?стан Республикасыны? білім беру ісін дамыту ж?ніндегі 2011-2020 жылдар?а арнал?ан мемлекеттік ба?дарламасында аса ма?ызды міндеттерді? бірі мектепке инклюзивті білім беру ж?йесін жетілдіру екендігі атап к?рсетілген.Инклюзивті білім негізіне ?алан?ан идеология: барлы? адамдар?а бірдей ?арым-?атынасты ?амтамасыз ету, біра? м?мкіндігі шектеулі жандар?а ерекше жа?дай жасау. Жалпы ж?не арнаулы білім беретін мекемелерді ?арама-?арсы ?оймай, ?айта жа?ындатып, арасында?ы шекарасын ашады. Балалар ?здерін еркін сезіну ?шін, ?з ??рдастарымен бірдей болу ?шін бізді? мекемеде ?р т?рлі шаралар ?йымдастырылады.
Атал?ан м?селе аясында ?зім А?т?бе облысты? арнаулы (т?зетім)есту ?абілеті б?зыл?ан балалар?а арнал?ан мектеп-интернатта?ы «?нерлі ?рге ж?зеді» та?ырыбында ?ткізген ?нер кеші д?лел деп ойлаймын.Д?нгелек ?стелде есту ?абілеті б?зыл?ан о?ушылармен А?т?бе облысты? М.??саинов атында?ы дарынды балалар?а арнал?ан мектеп-интернаты,А?т?бе ?аласыны? к?ркемсурет лицейі ж?не А?т?бе ?аласыны? ?азан?ап атында?ы балалар ?нер мектебіні? о?ушылары кездесті.?атысушылар арасында шебер-класс ?йымдастырылды.Бейнелеу ?неріні? пейзаж жанры бойынша эскиз жасады.Бейнелеу студияларына ?атысатын жеткеншектер ?з ж?мыстарын орта?а ?сынды.Е? бастысы- балалар арасында жылы ?арым-?атынас бай?алды.Жас?спірімдерге ?лгі ретінде ата?ты суретші,Бейнелеу ?нері студияны? жетекшісі, «Ерен е?бек ?шін» медаліні? иегері, «Жыл адамы-2013» Телеушев Таймас Ниязбек?лыны? е?бектері мен жетістіктері ?сынылды.?нер кешінен ?атыс?ан о?ушылары ерекше ?сер алып, жа?а шабыттар?а толды.Осындай кездесу кештер м?мкіндігі шектеулі жандар ?шін ?те ма?ызды.
Оны ?йымдастыр?ан кезде есту ?абілеті б?зыл?ан жас?спірімдер ?з м?мкіндігіне ?арай белсенді ?атысып, ?з ??рдастары тарапынан мейір мен сыйласты??а ие болады.
М?мкіндігі шектеулі жандарды ?леуметтік орта?а бейімдеу, кіріктіру барысында ?р т?рлі кездесу кештер,?йірмелер, фестивальдар, спортты? жарыстар,бай?аулар, сайыстар, саяхаттар, сапарлар, концерттер ?ткізуге болады.Олар ?леуметтік кіріктіруді? тиімді т?рлері болып саналады.?ызы?ты ж?не тартымды шаралар коммуникативтік сапаларды ?алыптастырып, ?зін-?зі білдіру, ?зін-?зі ашу, ?зін-?зі тану ?рдістерін жеделдетуге м?мкіндік береді ж?не ?леуметтік бейімделу ?шін ?олайлы жа?дай жасалады.
Жо?арыда?ы жа?дайларды айта отырып,келесідегідей ?орытынды жасау?а болады:
1.?леуметтік орта?а кіріктіру барысында білім алу?а м?мкіндіктері ?рт?рлі балаларды? жалпы ж?не арнайы педагогикалы? ж?йесіні? адамгершілік баламасы болып табылады;
3.М?мкіндігі шектеулі балалар ?леуметтік, адамгершілік жа?ынан жан жа?ты даму?а м?мкіндік алады.
?о?ам ?олдау к?рсеткен ортада алынбайтын ?амал жо? деп ойлаймын.
М?мкіндігі шектеулі баларды ?леуметтік бейімдеу мен ?о?ам?а тарту шаралары
?р адам ?айталанбас т?л?а болып есептеледі, сонды?тан адам, адамгершілік т?р?ылы? ?арым-?атынас?а ???ылы. ?леуметтік орта?а енгізу -?леуметтік ?атынасты? жалпы ж?йесіне ж?не баланы? ?з жа?дайына ?арай білім алу ортасына м?мкіндігі шектеулі балаларды? ?леуметтік бейімделуін ?алыптастыру.
М?мкіндігі шектеулі баланы ?о?ам?а енгізуді? ?иынды?ы, бір жа?ынан бала дамуында?ы дене ж?не психологиялы? ауыт?улары болса, екінші жа?ынан ?леуметтік ж?йені? д?рыс ?алыптаспа?анды?ы, м?мкіндігі шектеулі баланы? ?алыпты ?мір с?руіне кедергі келтіреді. ?леуметтенуді? м?ні адамны? ?о?ам?а бейімденіп, жекеленуі болып табылады. Т?л?аны ?леуметтендіруде тек ?ана ?о?ам емес, е? бірінші ?рбір адам белсенді р?л ат?аруы тиіс.М?гедек бала еркіндікті, ?леуметтік интеграцияны ?амтамасыз ететін ортада толы??анды ж?не лайы?ты ?мір с?руіне к?мектесетін ерекше к?тім, білім ж?не ?ажетті дайынды? алу?а ???ылы.
Бейімделу – б?л жеке т?л?аны? ?леуметтік ??рылымдар?а енуі.
М?мкіндігі шектеулі балаларды ?леуметтік орта?а енгізуді? негізгі бір факторы, ортаны м?мкіндігі шектеулі баланы ?абылдау?а дайындау. М?мкіндігі шектеулі баланы ?леуметтік орта?а енгізуді? екі жолы бар. Бірінші жолы, м?мкіндігі шектеулі баланы ?орша?ан орта?а бейімдеу. Б?л жолды? кемшілігі – біржа?тылы?ы. Б?л жолмен керекті н?тижеге жету м?мкін емес, ?леуметтену процесі екі жа?тылы болуы керек. Б?л дайынды? процесінде интеграцияны? объектісі ?ана емес, сонымен ?атар белсенді субъектісі болу керек.
Екінші жолы м?мкіндігі шектеулі баланы ?леуметтік орта?а енгізу дайынды?ымен бірге, ?леуметтік ортаны м?мкіндігі шектеулі баланы ?абылдау?а дайындау. Негізгі факторы да осы.
Мемлекет даму м?мкіндігі шектеулі азаматтарды? білім алуына, дамуында ауыт?уды т?зетуіне ж?не ?леуметтік бейімделуіне жа?дай жасауды ?амтамасыз етеді. ?аза?стан Республикасыны? азаматтарыны? денсаулы?ын ?ор?ау ж?ніндегі за? ??жаттарында айтыл?андай, м?гедектер, оны? ішінде м?гедек балалар ж?не бала жасынан м?гедектер медициналы-?леуметтік к?мек алу?а, о?алтылу?а (реабилитация), д?рі-д?рмектермен протездермен, протезді-ортопедиялы? б?йымдармен,же?ілдік жа?дайларда ?оз?алыс ??ралдарымен ?амтамасыз етілуге, сондай-а? к?сіби даярлану мен ?айта даярлану?а ???ы?тары бар. Лев Семенович Выготский:- «Бала бойында?ы кемістігін толы?тыруды? екі т?рлі ерекшелігі бар, оны? бірі – бала психикасыны? даму шамасына орай т?рбие талаптары, екіншісі – кемістігін ?алпына келтірудегі ?з бойында?ы ерекшеліктері мен м?мкіндіктері»- деп атап к?рсетеді. Сондай – а? ол бала бойында?ы кемістікті ?леуметтік жолмен толы?тыру?а болады деді, ол ?шін
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«М?МКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫ? ШЫ?АРМАШЫЛЫ? ?АБІЛЕТІН ДАМЫТУ»
МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ
- ӘЛЕУМЕТТІК ОРТАҒА ЕНГІЗУ ТӘСІЛІНІҢ БІРІ
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстан – 2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» Жолдауында даму мүмкіндігі шектеулі азаматтарды қоғамдық ортаға кіріктіру мәселелеріне зор көңіл бөлу қажет екені көрсетілген.«Мүмкіндігі шектеулі азаматтарымызға көбірек көңіл бөлу керек. Олар үшін Қазақстан кедергісіз аймаққа айналуға тиіс. Бізде аз емес ондай адамдарға қамқорлық көрсетілуге тиіс – бұл өзіміздің және қоғам алдындағы біздің парызымыз».
Қоғамда демократизация және жаһандану үрдістері әрбір адам үшін білім алу, олардың жеке қабілеттерін дамыту, тұлғаны әлеуметтік интеграциялау мүмкіндігі мен тең құқықтың құрылуы қажет екені қарастырып отыр.
Жас ұрпақты тәрбиелеуде, оның бойындағы туа біткен табиғи мүмкіндіктерін дамыту, бағалау, сенім, үлгі көрсету, талап ету арқылы жауапкершілігін жетілдіруге, ынтымақтастық педагогикасын пайдалану арқылы жеке тұлғаны қалыптастыруға болады.Баланың дамуы бұзылған кезде оның қоғамда әлеуметтену процесі және әрі қарай бейімделуі қиындайды.Қамқорлаумен қатар емдеу туралы ол қоршаған ортада «Өз орнын таба ала ма, қанағаттанып толықтай өмір сүре ала ма?» деген сұрақ туады.Ол үшін не істеу қажет? Бұл үшін мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік оңалту және бәрінен бұрын оларды белсенді әрекет пен қоршаған ортаны тану үшін мүмкіндік беретін шынайы әрекеттерге тарту қажет.
Әлеуметтену – ол барлық әлеуметтік процестердің қосылуы. Бұл арқылы тұлға белгілі бір білім жүйесін, ережесін, құндылығын меңгереді және қоғамның толық мүшесі болып саналады, мәдениеттілікке тәрбиеленеді. Мемлекет даму мүмкіндігі шектеулі азаматтардың білім алуына, дамуында ауытқуды түзетуіне және әлеуметтік бейімделуіне жағдай жасауды қамтамасыз етеді. Қазіргі таңда мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға қоғамның көзқарасы өзгерген сайын оларды әлеуметтік ортаға бейімдеудің көптеген түрлері қарастырылуда.
ҚР «Білім туралы» Заңындағы 6 бапқа сәйкес: «білім беру саласындағы жергілікті өкілді атқарушы органдардың құзыреті – мүмкіншілігі шектеулі тұлғаларды оңалтуды және әлеуметтік бейімдеуді қамтамасыз ету» туралы айтылады.
«Бала бойындағы кемістігін толықтырудың екі түрлі ерекшелігі бар, оның бірі – бала психикасының даму шамасына орай тәрбие талаптары, екіншісі – кемістігін қалпына келтірудегі өз бойындағы ерекшеліктері мен мүмкіндіктері»- деп Л.С.Выготский атап көрсетеді.Бала бойындағы кемістікті әлеуметтік жолмен толықтыруға болады.Ол үшін кемтар балаларға үнемі қамқорлық көрсетіп, оқыту мен тәрбиелеу істерін жүйелі түрде жүргізіп отыру керектігіне ерекше мән берген.Әрбір баланың бойында мүмкіншілігі мен ерекшелігі болады, тек оны ашып, қолдау көрсетіп, дамыту қажет. Әр бала өзінше жеке тұлға болып табылады. Бала дамуындағы ауытқушылық – бұл түсіністік шеңберіндегі қателік. Айналасындағылардың қанағаттанарлықсыз қатынасы бұл жетіспеушілікке әкеледі, ал бұл аурудың емес, қоршаған ортаның мәселесі. Қазіргі уақытта елімізде 563 мыңнан астам мүгедек жан тұрады, олар халықтың жалпы санының 3% -нан астамын құрайды. Осы санның ішінде
58 мың мүгедек бала бар.Бүгінде мүгедектік және мүгедектерді әлеуметтік қолдау ұғымы өзгеріп, жаңа сипатта іске асырылуда. Айталық, бұған дейін Үкіметтің алдында тек әлеуметтік төлемдерді уақтылы төлеу мәселесі ғана тұрса, қазіргі таңда бұл міндеттің ауқымы кеңейіп, мүгедектерді оңалту, оларды қоғамға кіріктіру мәселелерін қамтиды.
Мүмкіндігі шектеулі баланы қоғамға енгізудің қиындығы, бір жағынан бала дамуындағы дене және психологиялық ауытқулары болса, екінші жағынан әлеуметтік жүйенің дұрыс қалыптаспағандығы, мүмкіндігі шектеулі баланың қалыпты өмір сүруіне кедергі келтіреді. Әлеуметтенудің мәні адамның қоғамға бейімденіп, жекеленуі болып табылады. Тұлғаны әлеуметтендіруде тек қана қоғам емес, ең бірінші әрбір адам белсенді рөл атқаруы тиіс.Мүгедек бала еркіндікті, әлеуметтік интеграцияны қамтамасыз ететін ортада толыққанды және лайықты өмір сүруіне көмектесетін ерекше күтім, білім және қажетті дайындық алуға құқылы.
Мүмкіндіктері шектеулі тұлғаларды қоғамға қосудың екі жолы бар екенін атап өтуге болады:
1) Мүмкіндігі шектеулі тұлғаларды қоғамға қосуды және қоғамның мүгедек балаларды өздеріне қабылдауға деген дайындығын қарастырады.Бұл жағдай елімізде енді қолға алынып жатыр.
2)Мүмкіндігі шектеулі тұлғаларды қоршаған ортаға бейімделуін қарастырады.Бұл кезде мүмкіндігі шектеулі тұлға қоғамға қосылудың объектісіне айналады, яғни олардың әлеуметке үйлесімді түрде ену мүмкіндіктерін шектейді.
Жас ұрпаққа үздіксіз білім мен тәрбие беруді жетілдіру- қоғам алдындағы өзекті мәселелердің біріне айналып отыр.Өйткені қоғам дамыған сайын, әлеуметтік сұраныста күрделенеді. Юнеско білім беру мазмұны бойынша білім мен тәрбиені әлеуметтендірудің келесі түрлерін белгілеуге болады:
-тұлғаны өз бетінше білім алуға үйрету;
-тұлғаны өз бетінше өмір сүре білуге үйрету;
-тұлғаны өзгелермен бірлесе өмір сүруге, еңбек етуге үйрету;
-тұлғаны өзін-өзі дамытуға, өз бетімен жұмыс істеуге үйрету.
Қоғамдағы әлеуметтік сұраныстағы тұлғаның қалыптасуы екі түрлі мағынаны білдіреді.Оның біріншісі, қоғамда адамдардың өзара қарым-қатынасы, өмір сүруге бейімделуі, өзін-өзі дамытуы, өзін-өзі реттеу, ал екіншісі – қоғамда адамдардың өзіндік дамуы, әлеуметтік-тұрмыстық жағдайды жақсарту және ұлттық, әлемдік мәдени құндылықтарды меңгеру.Адам қоғам иесі бола отырып өзін-өзі тәрбиелейді, ал қоғамды әлеуметтендіру – қоғам иесі адамды жан-жақты қалыптастыру, яғни қоғам талабына сай әлеуметтенуі.
Әлеуметтік ортаға енгізу -әлеуметтік қатынастың жалпы жүйесіне және баланың өз жағдайына қарай білім алу ортасына мүмкіндігі шектеулі балалардың әлеуметтік бейімделуін қалыптастыру. Бейімделу – бұл жеке тұлғаның әлеуметтік құрылымдарға енуі. Мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік ортаға енгізудің негізгі бір факторы - ортаны мүмкіндігі шектеулі баланы қабылдауға дайындау.
Әлеуметтендіру бұл процесс белгіленген әлеуметтік жағдайларды жеке тұлғаны қалыптастыру, әлеуметтік тәжірибелерді меңгеру процесі, бұл кезде адам сол ортада, топта қабылдаған мінез-құлық ережесіне қалыптасып кетеді.
Қазақстан Республикасының білім беру ісін дамыту жөніндегі 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында аса маңызды міндеттердің бірі мектепке инклюзивті білім беру жүйесін жетілдіру екендігі атап көрсетілген.Инклюзивті білім негізіне қаланған идеология: барлық адамдарға бірдей қарым-қатынасты қамтамасыз ету, бірақ мүмкіндігі шектеулі жандарға ерекше жағдай жасау. Жалпы және арнаулы білім беретін мекемелерді қарама-қарсы қоймай, қайта жақындатып, арасындағы шекарасын ашады. Балалар өздерін еркін сезіну үшін, өз құрдастарымен бірдей болу үшін біздің мекемеде әр түрлі шаралар ұйымдастырылады.
Аталған мәселе аясында өзім Ақтөбе облыстық арнаулы (түзетім)есту қабілеті бұзылған балаларға арналған мектеп-интернаттағы «Өнерлі өрге жүзеді» тақырыбында өткізген өнер кеші дәлел деп ойлаймын.Дөнгелек үстелде есту қабілеті бұзылған оқушылармен Ақтөбе облыстық М.Құсаинов атындағы дарынды балаларға арналған мектеп-интернаты,Ақтөбе қаласының көркемсурет лицейі және Ақтөбе қаласының Қазанғап атындағы балалар өнер мектебінің оқушылары кездесті.Қатысушылар арасында шебер-класс ұйымдастырылды.Бейнелеу өнерінің пейзаж жанры бойынша эскиз жасады.Бейнелеу студияларына қатысатын жеткеншектер өз жұмыстарын ортаға ұсынды.Ең бастысы- балалар арасында жылы қарым-қатынас байқалды.Жасөспірімдерге үлгі ретінде атақты суретші,Бейнелеу өнері студияның жетекшісі, «Ерен еңбек үшін» медалінің иегері, «Жыл адамы-2013» Телеушев Таймас Ниязбекұлының еңбектері мен жетістіктері ұсынылды.Өнер кешінен қатысқан оқушылары ерекше әсер алып, жаңа шабыттарға толды.Осындай кездесу кештер мүмкіндігі шектеулі жандар үшін өте маңызды.
Оны ұйымдастырған кезде есту қабілеті бұзылған жасөспірімдер өз мүмкіндігіне қарай белсенді қатысып, өз құрдастары тарапынан мейір мен сыйластыққа ие болады.
Мүмкіндігі шектеулі жандарды әлеуметтік ортаға бейімдеу, кіріктіру барысында әр түрлі кездесу кештер,үйірмелер, фестивальдар, спорттық жарыстар,байқаулар, сайыстар, саяхаттар, сапарлар, концерттер өткізуге болады.Олар әлеуметтік кіріктірудің тиімді түрлері болып саналады.Қызықты және тартымды шаралар коммуникативтік сапаларды қалыптастырып, өзін-өзі білдіру, өзін-өзі ашу, өзін-өзі тану үрдістерін жеделдетуге мүмкіндік береді және әлеуметтік бейімделу үшін қолайлы жағдай жасалады.
Жоғарыдағы жағдайларды айта отырып,келесідегідей қорытынды жасауға болады:
1.Әлеуметтік ортаға кіріктіру барысында білім алуға мүмкіндіктері әртүрлі балалардың жалпы және арнайы педагогикалық жүйесінің адамгершілік баламасы болып табылады;
2.Бейімдейге байланысқан балалар өз әлеуметтік тәжірибесін байыта отырып,бала ұжымында қалыпты қарым-қатынасты орнатуға үйренеді;
3.Мүмкіндігі шектеулі балалар әлеуметтік, адамгершілік жағынан жан жақты дамуға мүмкіндік алады.
Қоғам қолдау көрсеткен ортада алынбайтын қамал жоқ деп ойлаймын.
Мүмкіндігі шектеулі баларды әлеуметтік бейімдеу мен қоғамға тарту шаралары
Әр адам қайталанбас тұлға болып есептеледі, сондықтан адам, адамгершілік тұрғылық қарым-қатынасқа құқылы. Әлеуметтік ортаға енгізу -әлеуметтік қатынастың жалпы жүйесіне және баланың өз жағдайына қарай білім алу ортасына мүмкіндігі шектеулі балалардың әлеуметтік бейімделуін қалыптастыру. Мүмкіндігі шектеулі баланы қоғамға енгізудің қиындығы, бір жағынан бала дамуындағы дене және психологиялық ауытқулары болса, екінші жағынан әлеуметтік жүйенің дұрыс қалыптаспағандығы , мүмкіндігі шектеулі баланың қалыпты өмір сүруіне кедергі келтіреді. Әлеуметтенудің мәні адамның қоғамға бейімденіп, жекеленуі болып табылады. Тұлғаны әлеуметтендіруде тек қана қоғам емес, ең бірінші әрбір адам белсенді рөл атқаруы тиіс.Мүгедек бала еркіндікті, әлеуметтік интеграцияны қамтамасыз ететін ортада толыққанды және лайықты өмір сүруіне көмектесетін ерекше күтім, білім және қажетті дайындық алуға құқылы. Бейімделу – бұл жеке тұлғаның әлеуметтік құрылымдарға енуі. Мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік ортаға енгізудің негізгі бір факторы, ортаны мүмкіндігі шектеулі баланы қабылдауға дайындау. Мүмкіндігі шектеулі баланы әлеуметтік ортаға енгізудің екі жолы бар. Бірінші жолы , мүмкіндігі шектеулі баланы қоршаған ортаға бейімдеу. Бұл жолдың кемшілігі – біржақтылығы. Бұл жолмен керекті нәтижеге жету мүмкін емес, әлеуметтену процесі екі жақтылы болуы керек. Бұл дайындық процесінде интеграцияның объектісі ғана емес, сонымен қатар белсенді субъектісі болу керек. Екінші жолы мүмкіндігі шектеулі баланы әлеуметтік ортаға енгізу дайындығымен бірге, әлеуметтік ортаны мүмкіндігі шектеулі баланы қабылдауға дайындау. Негізгі факторы да осы. Мемлекет даму мүмкіндігі шектеулі азаматтардың білім алуына, дамуында ауытқуды түзетуіне және әлеуметтік бейімделуіне жағдай жасауды қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасының азаматтарының денсаулығын қорғау жөніндегі заң құжаттарында айтылғандай, мүгедектер, оның ішінде мүгедек балалар және бала жасынан мүгедектер медициналы-әлеуметтік көмек алуға, оңалтылуға (реабилитация), дәрі-дәрмектермен протездермен, протезді-ортопедиялық бұйымдармен,жеңілдік жағдайларда қозғалыс құралдарымен қамтамасыз етілуге, сондай-ақ кәсіби даярлану мен қайта даярлануға құқықтары бар. Лев Семенович Выготский:- «Бала бойындағы кемістігін толықтырудың екі түрлі ерекшелігі бар, оның бірі – бала психикасының даму шамасына орай тәрбие талаптары, екіншісі – кемістігін қалпына келтірудегі өз бойындағы ерекшеліктері мен мүмкіндіктері»- деп атап көрсетеді. Сондай – ақ ол бала бойындағы кемістікті әлеуметтік жолмен толықтыруға болады деді, ол үшін
