"Милли б?йр?мн?р"

Милли б?йр?мн?р.

Башкарды: 9в сыйныфы укучысы Абдулхаков Р?з?л

?ит?кчесе: Магсумова И. А.

Эчт?лек:

Кереш ?леш.. Татарстан Республикасы к?пмилл?тле д??л?т.

2 . Т?п ?леш. Б?йр?мн?р.

Сабантуй.
Питрау б?йр?ме
Н??р?з
Б?рм?нчек
Кызыл йомырка
Оло к?н
Нардуган
Май чабу
Симек
Яфрак б?йр?ме
Тройсын

Йомгаклау. Милли б?йр?мн?рне? тормыштагы роле.

4. Кулланылган ?д?бият.

Татарстан Республикасы к?пмилл?тле д??л?т. Аны? территориясенд? 115 милл?т в?киле яши. Татарлар барлык халыкны? 52,9 %, руслар39,5%, чувашлар 3,4% ын ,? башка милл?тл?р 4,2% алып тора.

Безне? туган ягыбызда 10нан артык милл?т яши. Алар республикабызда бер б?тен зур гаил? булып, бер-берсене? гореф-гад?т, йола, б?йр?мн?рен, кайгы-шатлыкларын уртаклашып, берг? эшл?п, б?йр?м итеп, ?зара дус-тату яшил?р.

Мин бу эшемд? татар халкыны? б?йр?мн?ре республикабызда яш?г?н т?рле милл?т халыклары: рус, башкорт, чуваш, мари, удмуртлар бел?н д? зур уртаклык булуын к?рс?теп ?т?сем кил?. Бу ис? элек-элект?н ?к бер-берсе бел?н аралашып, бер т?сле булган табигый шартларда тормыш-к?нк?реш т??риб?се туплап к?н ит? н?ти??се булып тора дип ?йтерг? м?мкин.

Татар халкы бик к?п тормыш сынаулары ?теп, б?генге к?нг? д? килеп ?итк?н. Кайчандыр югалуга дучар ителг?н милл?т туган телен саклап кала алган. Гасырлардан-гасырга, буыннан-буынга, ?би-бабайдан ?ти-?ниг?, ?ти-?нид?н балага ?зл?рене? борынгы б?йр?мн?рен, гореф-гад?тл?рен, йолаларын югалтмыйча тапшырып килг?н, ??м алар, к?пмедер д?р???д? ?зг?реп, югалып бет? язып, безне? к?нн?рг? д? килеп ?итк?н.

Безне? татар халкы т?рле этник ??м этнографик т?ркемн?рд?н тора: Казан татарлары, миш?рл?р, кер?шенн?р, нократ, ?стерхан, касыйм , себер, пермь татарлары. Без Яшел?з?нд? яш??че татарлар – ислам динен тотучы Казан татарлары булабыз. Т?б?гебезд? татарлар ??м кер?шенн?р бер милл?т булып яшил?р, ч?нки телл?ребез бер, тик динн?ребез ген? т?рле. Кер?шенн?р христиан динен тоталар. Кер?шенн?рд? яш?п килг?н йола ??м б?йр?мн?рен ?тк?р? вакыты христиан календаре б?йр?мн?рен? туры китерелг?н. Аларны? исемн?ре татар теле ?зенч?лекл?рен? яраклаштырып, русча й?ртелг?н. Шу?а к?р? кер?шен татарларыны? б?йр?мн?ре рус халкыныкына охшаш. ? йола, гореф-гад?тл?ре башкача.

Татар халкыны? борынгыдан килг?н ел фасылларына б?йле Сабантуйлары, Н??р?з, Питрау, Нардуган, Май чабу, Покрау, яфрак б?йр?мн?ре; ислам динен? б?йле Рамазан ??м Корбан б?йр?мн?ре; христиан динен? б?йле Пасха, Раштуа, Кач ману б?йр?мн?ре; йолаларга б?йле каз ?м?се, исем кую, туй м??лесл?рен уздыру, кеше к?м?, с?нн?тк? утырту; аулак ?йл?р, утырмалар б?генге к?нд? д? сакланган.

Республикабызда бик зурлап уздырыла торган б?йр?мебез – сабантуе.

Сабантуй – халык б?йр?ме. Ул элек яз к?не кар бетк?ч т?, ч?ч?г? чыкканчы ?тк?релг?н. Моны, кагыйд? буларак, авыл картлары ки??шеп х?л кылганнар ??м б?йр?мне ?тк?р? к?не турында базар к?нне игълан итк?нн?р. Бу олы б?йр?м, ??м а?а х?зерлек алдан ук башланган. Хатын-кызлар ?й ?ыештырганнар, б?тен н?рс?не чистартканнар. Ирл?р ис? ишегалдын, урам тир?л?рен себерг?нн?р, ч?п-чарларны ?ыештырганнар ?.б.

Сабантуйлары г?рл?п ?тк?нн?н со?, к?п т? ?тми тагын бер олы б?йр?м - Питрау б?йр?ме ( Петров день) уздырыла. Бу кер?шен татарлары ??м христиан динен? караган б?тен милл?тл?рне? б?йр?ме. Питрау ул – табигатьне олылау. А?а табыну, бирг?нн?рен? ш?керана ит?, матурлыкка, табигатьне? иркенлеген? м?дхия ?ырлау. Шулай ук халыкны? алда торган олы ??м ?аваплы эшл?ре – игенн?рне урып-?ыю алдыннан ял итеп алу б?йр?ме д?.

Бу б?йр?м Татарстанны? кер?шенн?р яш?г?н барлык ?лк?л?ренд? д? ?тк?рел?. Ул ??р елны 12 нче июль к?нне билгел?п ?тел?. Питрау – ул ??йне? н?къ кыл уртасы. Бу к?нне тереклек ??м ?семлекл?р д?ньясында ?зг?реш чоры башлана, н?къ к?н уртасында кошлар сайраудан туктый. Бу к?нне ?ыеп киптерелг?н кыр ч?ч?кл?ре, барлык авырулардан файдалы дил?р. Шу?а к?р? ирт?нге якта басу-кырлардан, урманнардан ?ыеп кайтылган кыр ч?ч?кл?ре бел?н ?й эчен, капка ??м коймаларны биз?г?нн?р. Бу гад?т б?ген д? сакланган. Бер-берсен? кунакка й?решк?нн?р. ? яшьл?р т?нне болында, кырда, урман аланында к??ел ачып ?тк?рг?нн?р, т?рле уеннар уйнаганнар. Бу “Кояш каравыллау “ дип аталган.

Н??р?з

"Н??р?з” с?зе фарсыча "я?а к?н” диг?нне а?лата. . “Н??” – я?а, “р?з” –к?н дип т?р?ем? ител?. Борынгы б?йр?мне кешел?р атна буе д?вам итк?нн?р. ??р к?нне? ?з гад?те, ?з т?ртибе, язылмаган кануннары булган: 7 к?н буена гайб?т с?йл?м?г?нн?р, каргыш тел?м?г?нн?р, туган –тумачага, к?рше–к?л?нг? ми?ербанлык кылганнар, ата-баба каберен? барганнар, сугышлар тукталып торган. Бу к?нне яшьл?р, ш?кертл?р, балалар, ?йд?н-?йг? кереп, б?ет, шигырь ?йтк?нн?р, йорт ху?асына ис?нлек-саулык, иминлек-байлык, б?хет, у?ышлар тел?г?нн?р.

Яз к?не тал ботакларында б?рел?р, йомшак йонлы, тал песил?ре барлыкка килг?ч ?тк?рел? торган б?йр?м – Б?рм?нчек. Ул руслардагы “вербное воскресенье” к?нен? туры кил?. “Песи” тал ботакларына б?йле йолалар кер?шенн?рд?, татар-миш?рл?рд?, тау ягы, нократ татарларында да к?з?тел?. Тал агачы башка агачларга караганда алданрак яш?р?, яфрак яра. Аны? яш?? к?че, яш?р? к?чен кешел?рг? бир?се кил? тел?ге бел?н елга буйларыннан б?реле тал ботаклары сындырып кайтканнар, аны капка, т?р?з? башларына кадап куйганнар, аны? бел?н бер-берсен суккалаганнар,терлекл?рне к?т?г? куганда шул чыбыклар бел?н куганнар, каз утырганда оясына салганнар.

Олы к?нг? бер атна кала б?рм?нчек алып кайтканнар. Шушы ботакларны кояш чыкканчы, я кичт?н, я ирт?н су буеннан алып кайтып элг?нн?р.. Бу к?нне тары ярмасыннан б?рм?нчек боткасы пешерг?нн?р. Б?рм?нчекне чирк??г? алып барып изгел?ндерг?нн?р.

Кызыл йомырка б?йр?ме яз к?не , апрель ахыры, май башларында Пасха алдыннан ?тк?рел?. Бу к?нне йомырка буйыйлар, балаларны сыйлыйлар, ?йг? кем беренче керер, аягы авырмы, ?и?елме булыр дип сыныйлар. Яз к?не йомырка буяу – табигатьне? я?ару, у?ыш тел?? символы, ул бик к?п халыкларда таралган йола.

Оло к?н бик м?хим б?йр?м. Бу к?ндэ к?к?й буяганнар, урамга зур даганнар куялар. К?к?й т?г?р?тешле уйныйлар буйыйлар.

Кышны? 24- 25 декабрьенд? Нардуган б?йр?ме була.

Бу б?йр?м кер?шен халкында ?тк?релми калмый. Нардуганда катнашучылар т?рле битлекл?р, киемн?рг? киенеп ?й буенча й?рг?нн?р.?зл?рен танытмаска тырышып, такмаклар ?йтк?нн?р. Нардуган керг?н йортта маллар к?п булла диг?нн?р.

Масленица к?нен? май чабу туры кил?. Бу к?нне матур итеп биз?лг?н атларга утырып урманга китк?нн?р. «Яшьл?р-кызлар май чапмаса, ?итен кыска булыр»,-дип ?йт? торган булганнар картлар. Май чабуны? ?зене? махсус к?е ??м ?ырлары бар. Май чабулар узгач, кер?шенн?р «коро тота» башлыйлар. Христиан дине йоласы буенча ураза тотуны кер?шенн?р шулай ?йт?л?р.

СИМЕК

Кайбер кер?шен авылларында х?зерге Сабантуйны Симек, Тройсын б?йр?мн?рен? туры китереп уздыралар. Симек Олы к?нн?н со? (Пасха) ?иденче кече атна (п?н?еш?мбе) к?нне зур б?йр?м итеп ?тк?рел?. Ул Тройсынга караганда ике к?н алдан кил?. Симекне Яфрак б?йр?мен? туры китереп уздыру гад?те кереп калган.

ТРОЙСЫН

? Тройсын б?йр?ме к?п кер?шен авылларында билгел?п ?тел?. Бу б?йр?м Олы к?нн?н со? ?иде атна узгач, илленче к?нне башланып кит? ??м ?ч к?н д?вам ит?. “Тройсын” с?зе христианнарны? Троица б?йр?ме бел?н б?йле.

Тройсын Яфрак (?апрак) б?йр?ме к?нне башланып китк?н. Ул к?нне Симект?ге кебек б?тен ?й, капка каен яфрагы, ч?ч?к бел?н биз?лг?н. Яшьл?р су буенда к??ел ачкан. Икенче к?нне зиратка барып, ?лг?нн?рне иск? алу гад?те булган. Бу к?нне елгадан Су анасын да тотып алып кайтырга м?мкин, имеш. Кер?шен авылларында Тройсын к?нне ?ыеннар г?рл?п торган. К?рше авыллардан кунак т?шер? гад?те булган.

Татарстан халыкларыны? ?зара дус, тату яш?ве - б?тенд?нья ?чен толерантлык ?рн?ге булып торуын да к?рс?т?. Халыклар арасында дуслык б?йл?нешл?рен ныгытуда б?йр?мн?рне? роле зур, ч?нки алар аша халыклар бер-берсене? м?д?ниятен, яш?? р?вешен, гореф-гад?те, йолаларын ?йр?н? ??м шулар аша бер-берсен? х?рм?т т?рбияли, ?з ит?, дуслыгын ныгыта.

Б?генге к?нд? милли б?йр?мн?ребезне, йола, гореф-гад?тл?ребез халык бел?, х?рм?т ит? ик?н милл?т яши, милл?т яш?г?ч, тел яши, ягъни тормыш д?вам ит?. Халык б?йр?мн?рен саклап калу, аларны кабат ?анландыру, ?йр?н?, ??мгыятебезне? б?йр?м культурасын баета, халыклар дуслыгын ныгыта.

Республикабыздагы милл?тл?рне? зур бер гаил?, толерантлык ?рн?ге булып яш?венд? милли б?йр?м, йола, гореф-гад?тл?рне? роле зур.

Кулланылган ?д?бият.

Ф. С. Баязитова “Татар халкыны? б?йр?м ??м к?нк?реш йолалары”, 1995ел. 43- 57 битл?р.
Рамазанова Д.Б. “Татар халык с?йл?шл?ре”, 1970ел,60б
Интернет челт?ре.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«"Милли б?йр?мн?р" »

Милли бәйрәмнәр.

Башкарды: 9в сыйныфы укучысы Абдулхаков Рүзәл

Җитәкчесе: Магсумова И. А.

Эчтәлек:

Кереш өлеш.. Татарстан Республикасы күпмилләтле дәүләт.

2 . Төп өлеш. Бәйрәмнәр.

Сабантуй.
Питрау бәйрәме
Нәүрүз
Бәрмәнчек
Кызыл йомырка
Оло көн
Нардуган
Май чабу
Симек
Яфрак бәйрәме
Тройсын

Йомгаклау. Милли бәйрәмнәрнең тормыштагы роле.

4. Кулланылган әдәбият.

Татарстан Республикасы күпмилләтле дәүләт. Аның территориясендә 115 милләт вәкиле яши. Татарлар барлык халыкның 52,9 %, руслар39,5%, чувашлар 3,4% ын ,ә башка милләтләр 4,2% алып тора.

Безнең туган ягыбызда 10нан артык милләт яши. Алар республикабызда бер бөтен зур гаилә булып, бер-берсенең гореф-гадәт, йола, бәйрәмнәрен, кайгы-шатлыкларын уртаклашып, бергә эшләп, бәйрәм итеп, үзара дус-тату яшиләр.

Мин бу эшемдә татар халкының бәйрәмнәре республикабызда яшәгән төрле милләт халыклары: рус, башкорт, чуваш, мари, удмуртлар белән дә зур уртаклык булуын күрсәтеп үтәсем килә. Бу исә элек-электән үк бер-берсе белән аралашып, бер төсле булган табигый шартларда тормыш-көнкүреш тәҗрибәсе туплап көн итү нәтиҗәсе булып тора дип әйтергә мөмкин.

Татар халкы бик күп тормыш сынаулары үтеп, бүгенге көнгә дә килеп җиткән. Кайчандыр югалуга дучар ителгән милләт туган телен саклап кала алган. Гасырлардан-гасырга, буыннан-буынга, әби-бабайдан әти-әнигә, әти-әнидән балага үзләренең борынгы бәйрәмнәрен, гореф-гадәтләрен, йолаларын югалтмыйча тапшырып килгән, һәм алар, күпмедер дәрәҗәдә үзгәреп, югалып бетә язып, безнең көннәргә дә килеп җиткән.

Безнең татар халкы төрле этник һәм этнографик төркемнәрдән тора: Казан татарлары, мишәрләр, керәшеннәр, нократ, әстерхан, касыйм , себер, пермь татарлары. Без ЯшелҮзәндә яшәүче татарлар – ислам динен тотучы Казан татарлары булабыз. Төбәгебездә татарлар һәм керәшеннәр бер милләт булып яшиләр, чөнки телләребез бер, тик диннәребез генә төрле. Керәшеннәр христиан динен тоталар. Керәшеннәрдә яшәп килгән йола һәм бәйрәмнәрен үткәрү вакыты христиан календаре бәйрәмнәренә туры китерелгән. Аларның исемнәре татар теле үзенчәлекләренә яраклаштырып, русча йөртелгән. Шуңа күрә керәшен татарларының бәйрәмнәре рус халкыныкына охшаш. Ә йола, гореф-гадәтләре башкача.

Татар халкының борынгыдан килгән ел фасылларына бәйле Сабантуйлары, Нәүрүз, Питрау, Нардуган, Май чабу, Покрау, яфрак бәйрәмнәре; ислам диненә бәйле Рамазан һәм Корбан бәйрәмнәре; христиан диненә бәйле Пасха, Раштуа, Кач ману бәйрәмнәре; йолаларга бәйле каз өмәсе, исем кую, туй мәҗлесләрен уздыру, кеше күмү, сөннәткә утырту; аулак өйләр, утырмалар бүгенге көндә дә сакланган.

Республикабызда бик зурлап уздырыла торган бәйрәмебез – сабантуе.

Сабантуй – халык бәйрәме. Ул элек яз көне кар беткәч тә, чәчүгә чыкканчы үткәрелгән. Моны, кагыйдә буларак, авыл картлары киңәшеп хәл кылганнар һәм бәйрәмне үткәрү көне турында базар көнне игълан иткәннәр. Бу олы бәйрәм, һәм аңа хәзерлек алдан ук башланган. Хатын-кызлар өй җыештырганнар, бөтен нәрсәне чистартканнар. Ирләр исә ишегалдын, урам тирәләрен себергәннәр, чүп-чарларны җыештырганнар Һ.б.

Сабантуй көнне иртән иртүк балалар өйдән өйгә кереп, манган йомырка һәм башка тәм-том җыйганнар, Аннары авылның ир-атлары, егетләре иңнәренә колгалар салып, бүләк җыярга чыкканнар. Бүләкләр җыю һәркайда бер төрле булган. Былтыргы сабантуеннан соң кияүгә чыккан яшь киленнәрдән алган сөлге иң кыйммәтлесе булып саналган. Килен аны шушы йоланы күздә тотып алдан әзерләгән. Башкалар ситсы, баш яулыклары, чиккән кульяулыклар, сөлге һ.б. бүләкләр биргәннәр. Моннан тыш, һәр хуҗа хатын бер-ике йомыркада бирә торган булганнар. Аның бер өлешен кибеткә тапшырылган, акчасына бүләкләр алынган. Ә калганнары мәйданда файдаланылган – аны җиңүчеләргә биргәннәр, көрәшчеләр чи йомырка эчкәннәр. Бүләк җыючылар бүләкне мул бирүчеләрне мәйдан каршында мактап телгә алганнар. Бүләкне яшьләр җыйганда җыр, моң яңгырап торган. Бүләкләр җыелып беткәч, бәйрәм башланган.

Сабантуен үткәрү өчен махсус урын билгеләнгән. Ул болын, аланлык, агачлар белән әйләндереп алынган тигез һәм уңайлы җирдә урнашкан. Бу урын мәйдан дип аталган. Һәр авыл өчен билгеле булган көнне – иртәнге якта яисә төштән соң хөрмәтле аксакаллар җыелган бүләкне мәйданга алып чыкканнар. Иң алдан ир уртасы кеше сөлге-яулыклар, ситсы бәйләнгән колга күтәреп барган. Мәйданда бүләкләрне аерым төр ярышлар өчен атап, билгеләп куйганнар.

Ярышлар гасырлар буена килгән тәртип буенча үткән. Аларны ат чабышы башлап җибәргән. Иң матур сөлгеләрнең берсен ат чабышында җиңүчегә биргәннәр. Кайчакта иң ахырдан килгән атка махсус атап бирелгән сөлгене такканнар.

Шул ук вакытта көрәш тә башланган. Көрәшне кечкенә малайлар башлап җибәргән, аннары яшүсмерләр, егетләр һәм ир-атлар көрәшкәннәр. Көрәштә җиңүчегә иң зур бүләк – сарык тәкәсе бирелгән. Төрле ярыш-бәйгеләр үткәрелгән. Аркан тартышу, капчык киеп йөгерү, багана башына менү һ.б. уеннар бәйрәмне җанландырып торган. Сабантуй җыр-биюсез, уен-көлкесез узмаган. Ярышлар төгәлләнгәч, халык өйләренә таралышкан. Бу көнне һәр өйдә бәйрәм ашлары әзерләнгән.

Сабантуй бәйрәмендә кичләрен яшьләр уены үткәрелгән. Төн урталарына кадәр гармун, скрипка тавышы яңгыраган, егетләр-кызлар әйлән-бәйлән уйнаганнар, биегәннәр, җырлаганнар.

Хәзерге вакытта да сабантуйлары бик матур итеп үткәрелә. Бәйрәмне үткәрү датасы хакимият тарафыннан билгеләнә. Элек-электән килгән бүләк җыюлар, ат чабышлары, уен-ярышлар, татарча көрәш бүгенге көндә дә мәйданның иң кызыклы, күркәм чаралары булып торалар. Хәзерге вакытта спорт уеннары да борынгыдан килгән уеннар белән берлектә оештырыла. Бу волейбол, футбол, биеклеккә-ераклыкка сикерүләр, төрле дистанцияләргә йөгерү,армспорт, гер күтәрү. Бәйрәмдә җыр-музыка тынып тормый, халык күңел ача, рәхәтләнеп җырлый, бии.

Сабантуйлары гөрләп үткәннән соң, күп тә үтми тагын бер олы бәйрәм - Питрау бәйрәме ( Петров день) уздырыла. Бу керәшен татарлары һәм христиан диненә караган бөтен милләтләрнең бәйрәме. Питрау ул – табигатьне олылау. Аңа табыну, биргәннәренә шөкерана итү, матурлыкка, табигатьнең иркенлегенә мәдхия җырлау. Шулай ук халыкның алда торган олы һәм җаваплы эшләре – игеннәрне урып-җыю алдыннан ял итеп алу бәйрәме дә.

Бу бәйрәм Татарстанның керәшеннәр яшәгән барлык өлкәләрендә дә үткәрелә. Ул һәр елны 12 нче июль көнне билгеләп үтелә. Питрау – ул җәйнең нәкъ кыл уртасы. Бу көнне тереклек һәм үсемлекләр дөньясында үзгәреш чоры башлана, нәкъ көн уртасында кошлар сайраудан туктый. Бу көнне җыеп киптерелгән кыр чәчәкләре, барлык авырулардан файдалы диләр. Шуңа күрә иртәнге якта басу-кырлардан, урманнардан җыеп кайтылган кыр чәчәкләре белән өй эчен, капка һәм коймаларны бизәгәннәр. Бу гадәт бүген дә сакланган. Бер-берсенә кунакка йөрешкәннәр. Ә яшьләр төнне болында, кырда, урман аланында күңел ачып үткәргәннәр, төрле уеннар уйнаганнар. Бу “Кояш каравыллау “ дип аталган.

Нәүрүз

"Нәүрүз” сүзе фарсыча "яңа көн” дигәнне аңлата. . “Нәү” – яңа, “рүз” –көн дип тәрҗемә ителә. Борынгы бәйрәмне кешеләр атна буе дәвам иткәннәр. Һәр көннең үз гадәте, үз тәртибе, язылмаган кануннары булган: 7 көн буена гайбәт сөйләмәгәннәр, каргыш теләмәгәннәр, туган –тумачага, күрше–күләнгә миһербанлык кылганнар, ата-баба каберенә барганнар, сугышлар тукталып торган. Бу көнне яшьләр, шәкертләр, балалар, өйдән-өйгә кереп, бәет, шигырь әйткәннәр, йорт хуҗасына исәнлек-саулык, иминлек-байлык, бәхет, уңышлар теләгәннәр. Бу шәкертләрнең күңел ачу чарасы гына булып калмаган. Шулай йөреп, алар авылдашларының күңелләрен күтәргәннәр, асылда салкын кышлар бетеп килүгә бергәләшеп шатланганнар, язны каршылаганнар. Бу бәйрәмнең иң күңелле мизгелләренең берсе – Нәүрүзбикәне сайлау булган. Бу кыз – авылның иң чибәр, бар яктан да уңган-булган кызы булган.

Урта Азиядә, Иранда, Әфганстанда һәм кайбер башка илләрдә бик борынгыдан килгән Яңа елны каршылау бәйрәме ул. Нәүрүз көн белән төн тигезләшкән чорга – 21-22 мартка туры килә. Көнчыгыш календаре буенча әлеге төбәкләрдә язны каршылау язгы чәчү эшләре алдыннан үткәрелә торган халык бәйрәменнән гыйбарәт.

Идел буе татарлары Нәүрүзне чәчүгә чыгар алдыннан бәйрәм иткәннәр. Мәсәлән, карга боткасын гына алыйк. Ул шулай ук Нәүрүзнең бер өлеше. Аны икенче төрле дәрә яки зәрә боткасы дип йөртелә. Нәүрүз көннәрендә ( ул атна – ун көнгә сузылган) йорттан – йортка кереп "нәүрүз әйтеп” йөрү гадәте булган. Бәйрәм көнне иртән иртүк торып 8–10 кешелек төркемнәргә бүленеп урамнарга балалар чыккан. Алар йорттан – йортка кереп, нәүрүз такмагын укып, яки яттан әйтеп , йомырка, ярма җыеп йөргәннәр. Йорт хуҗалары кичтән үк йомыркаларын төрле төскә буяп куйганнар. Соңыннан балалар бергә җыелып төрле уеннар уйнап, йомырка, ботка ашаганнар. Балалар урамнарны йөреп чыккач, атларга атланып егетләр чыккан. Алар да йомырка җыеп йөргәннәр. Бу күренеш сөрән сугу дип аталган. Яшьләр бергә җыелып уеннар оештырганнар. Арадан иң чибәр, уңган кызны Нәүрүз итеп сайланган. Җыелган халык нәүрүз җырлаган, бәет әйткән. Нәүрүз көнне кешеләр күңелендә гел игелек кенә булырга тиеш. Ул изгелек булып аның үзенә үк кайтачак. Яңа елны ничек каршыласаң, елың шулай үтәр дип уйлау күбрәк шатлану, башкаларга куаныч өләшү теләген уяткан. Кеше үз өстендәге бурычлардан да котылырга тырышкан.

Яз көне тал ботакларында бөреләр, йомшак йонлы, тал песиләре барлыкка килгәч үткәрелә торган бәйрәм – Бәрмәнчек. Ул руслардагы “вербное воскресенье” көненә туры килә. “Песи” тал ботакларына бәйле йолалар керәшеннәрдә, татар-мишәрләрдә, тау ягы, нократ татарларында да күзәтелә. Тал агачы башка агачларга караганда алданрак яшәрә, яфрак яра. Аның яшәү көче, яшәрү көчен кешеләргә бирәсе килү теләге белән елга буйларыннан бөреле тал ботаклары сындырып кайтканнар, аны капка, тәрәзә башларына кадап куйганнар, аның белән бер-берсен суккалаганнар,терлекләрне көтүгә куганда шул чыбыклар белән куганнар, каз утырганда оясына салганнар.

Олы көнгә бер атна кала бәрмәнчек алып кайтканнар. Шушы ботакларны кояш чыкканчы, я кичтән, я иртән су буеннан алып кайтып элгәннәр.. Бу көнне тары ярмасыннан бәрмәнчек боткасы пешергәннәр. Бәрмәнчекне чиркәүгә алып барып изгеләндергәннәр.

Кызыл йомырка бәйрәме яз көне , апрель ахыры, май башларында Пасха алдыннан үткәрелә. Бу көнне йомырка буйыйлар, балаларны сыйлыйлар, өйгә кем беренче керер, аягы авырмы, җиңелме булыр дип сыныйлар. Яз көне йомырка буяу – табигатьнең яңару, уңыш теләү символы, ул бик күп халыкларда таралган йола.

Оло көн бик мөхим бәйрәм. Бу көндэ күкәй буяганнар, урамга зур даганнар куялар. Күкәй тәгәрәтешле уйныйлар буйыйлар.

Кышның 24- 25 декабрьендә Нардуган бәйрәме була.

Бу бәйрәм керәшен халкында үткәрелми калмый. Нардуганда катнашучылар төрле битлекләр, киемнәргә киенеп өй буенча йөргәннәр.Үзләрен танытмаска тырышып, такмаклар әйткәннәр. Нардуган кергән йортта маллар күп булла дигәннәр.

Ә искечә яңа ел кичендә йөзек салалар. Йөзек салу, балдак салу –нардуган уеннарының иң көтеп алганнары, күмәкләп җыелышып башкарыла торганнарының берсе. Егетләр, кызлар нардуган өенә җыелып, гаиләдәге баш бала белән төпчек баланы бәкедән су алып кайтырга җибәрәләр. Бәкедән су алганда, сунны балта белән кояш уңаена таба турылап алалар. Кайтканда сөйләшмичә, артына әйләнеп карамыйча кайтырга тиеш. Шулай алып кайтылган су тылсымлы, серле көчкә ия дип ышанганнар.Һәркем үз йөзеген үзе сала. Төпчек бала болгатырга утыра. Балдакларны салганда, такмакка карап юрыйлар… Аннары такмаклар әйтәләр. Бу куплетлар арсында яхшысы да, начары да була. Балдак салган суны алып чыгып кояшка каршы түгәләр.

Масленица көненә май чабу туры килә. Бу көнне матур итеп бизәлгән атларга утырып урманга киткәннәр. «Яшьләр-кызлар май чапмаса, җитен кыска булыр»,-дип әйтә торган булганнар картлар. Май чабуның үзенең махсус көе һәм җырлары бар. Май чабулар узгач, керәшеннәр «коро тота» башлыйлар. Христиан дине йоласы буенча ураза тотуны керәшеннәр шулай әйтәләр.

СИМЕК

Кайбер керәшен авылларында хәзерге Сабантуйны Симек, Тройсын бәйрәмнәренә туры китереп уздыралар. Симек Олы көннән соң (Пасха) җиденче кече атна (пәнҗешәмбе) көнне зур бәйрәм итеп үткәрелә. Ул Тройсынга караганда ике көн алдан килә. Симекне Яфрак бәйрәменә туры китереп уздыру гадәте кереп калган. Бу көнне каен яфракларын, кыр чәчәкләрен авылга җыеп алып кайтып, өйләрне бизәгәннәр. Иртәнге якта зиратка барып кайту гадәте булган. Төштән соң егетләр-кызлар, төрле төстәге тасмалар белән бизәлгән каенны күтәреп, урам буйлап җырлап йөргән. Яфрак бәйрәмен бөтен авыл бергә бәйрәм иткән. Моның өчен махсус бер өй сайланган. Анда яшьләр ризык, колмактан коелган сыра, әче бал алып килгән. Яшьләр соңыннан тасмалы каенны күтәреп, чишмә буена төшеп уеннар оештырган.

“Симек көнне кызлар каен себеркесе бәйләп, аны суга ташлый торган була. Кемнең себеркесе яр буена барып төртелсә, ул бу елны кияүгә чыкмыйча утырып кала. Себеркесе батса, йә ул кеше үлә, йә аның сөйгәне бүтәнгә карый. Каен себеркесе су буйлап йөзеп китә икән, бу кызның сөйгәне аның турында уйлый, сагына, дип фараз кылына”, диелгән йолаларга багышланган “Карендәшләр” китабында.

Бер әйберне искә алырга кирәк: керәшеннәр милли бәйрәмнәрне чиркәү бәйрәменә туры китергән. Чөнки элек поплар милли бәйрәмнәр үткәрергә ирек бирмәгән, дип әйтүчеләр дә бар. Ә чиркәү көненә туры китергәч, бәйрәмне иркенләп уздыру мөмкинлеге туган. Шуңа күрә Яфрак бәйрәме Симек көненә туры китерелгән.

ТРОЙСЫН

Ә Тройсын бәйрәме күп керәшен авылларында билгеләп үтелә. Бу бәйрәм Олы көннән соң җиде атна узгач, илленче көнне башланып китә һәм өч көн дәвам итә. “Тройсын” сүзе христианнарның Троица бәйрәме белән бәйле.

Тройсын Яфрак (Җапрак) бәйрәме көнне башланып киткән. Ул көнне Симектәге кебек бөтен өй, капка каен яфрагы, чәчәк белән бизәлгән. Яшьләр су буенда күңел ачкан. Икенче көнне зиратка барып, үлгәннәрне искә алу гадәте булган. Бу көнне елгадан Су анасын да тотып алып кайтырга мөмкин, имеш. Керәшен авылларында Тройсын көнне җыеннар гөрләп торган. Күрше авыллардан кунак төшерү гадәте булган.

Татарстан халыкларының үзара дус, тату яшәве - бөтендөнья өчен толерантлык үрнәге булып торуын да күрсәтә. Халыклар арасында дуслык бәйләнешләрен ныгытуда бәйрәмнәрнең роле зур, чөнки алар аша халыклар бер-берсенең мәдәниятен, яшәү рәвешен, гореф-гадәте, йолаларын өйрәнә һәм шулар аша бер-берсенә хөрмәт тәрбияли, үз итә, дуслыгын ныгыта.

Бүгенге көндә милли бәйрәмнәребезне, йола, гореф-гадәтләребез халык белә, хөрмәт итә икән милләт яши, милләт яшәгәч, тел яши, ягъни тормыш дәвам итә. Халык бәйрәмнәрен саклап калу, аларны кабат җанландыру, өйрәнү, җәмгыятебезнең бәйрәм культурасын баета, халыклар дуслыгын ныгыта.

Республикабыздагы милләтләрнең зур бер гаилә, толерантлык үрнәге булып яшәвендә милли бәйрәм, йола, гореф-гадәтләрнең роле зур.

Кулланылган әдәбият.

Ф. С. Баязитова “Татар халкының бәйрәм һәм көнкүреш йолалары”, 1995ел. 43- 57 битләр.
Рамазанова Д.Б. “Татар халык сөйләшләре”, 1970ел,60б
Интернет челтәре.