kopilkaurokov.ru - сайт для учителей

Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей

Масыг ирон адамы царды.

Нажмите, чтобы узнать подробности

Данная работа посвящена осетинским башням и описывает их особенности. 

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Наладить дисциплину на своих уроках.
Получить возможность работать творчески.

Просмотр содержимого документа
«Масыг ирон адамы царды.»

Эл.почта: irina.takazova@mail.ru













Разныхас.

Рагон ирон хӕххон хъӕу уыди гыццыл паддзахады хуызӕн. Йӕ цард –натуралон хӕдзарадӕй. Уыди хӕдбар, йӕхӕдӕг йӕхицӕн амалгӕнӕг ӕмӕ уынаффӕгӕнӕг.Куырыхон хистӕртӕ йын уыдысты разамонӕг ӕмӕ фӕткӕвӕрӕг, адӕмон Ныхас –тӕрхонгӕнӕг, ӕгъдау-закъон. Хъӕуы адӕм зыдтой ӕрдзы уавӕртӕ, зыдтой сӕ гӕнӕнтӕ, куыстой ӕнувыдӕй ӕмӕ фӕрӕзтой цӕрын.

Уӕды заманы уыди тыхы рӕстӕг. Ӕддагон ӕлдӕрттӕ, алыхуызон тыхгӕнджытӕ бырстой ӕмӕлӕ бурдтой ирон хъӕутӕм, тӕлӕт кодтой адӕмы фӕллой,хастой уацары, сӕ къухы чи ӕфтыд, уыдоны.

Ахӕм уавӕрты адӕмы хъуыди сӕ цард ӕмӕ исбон хъахъхъӕнын. Хӕххон адӕм сӕ хӕдзӕрттӕ арӕзтой, знаг зынтӕй кӕдӕм бабырсдзӕн, ахӕм бынӕтты-рындзтыл, къуылдымтыл. Арӕзтой дурын хӕдзӕрттӕ,-ахӕм хӕдзар уыди фидар, гӕнах. Хъӕу кӕнӕ хицӕн мыггӕгтӕ амадтой мӕсгуытӕ-хъахъхъӕнӕн фӕрӕзтӕ, ӕнусон фидӕрттӕ.

Иртасӕны объект:мӕсыг.

Иртасӕны предмет: мӕсыг куыд арӕзтой.

Иртасӕны хӕс ӕмӕ нысан: цӕмӕн арӕзтой мӕсыг,цавӕр бынат ахсы ирон адӕмы царды.











Сӕйраг хай.

I.Мӕсыг- историон ӕмӕ культурон цыртдзӕвӕн.

Мӕсыг у, фыдӕлтӕй нын цы бынтӕ ӕмӕ хӕзнатӕ баззад, уыдоны ахъаззагдӕр .Мӕсыг у архитектурон дӕсныйады зынгӕ ӕнтыст, культурон цыртдзӕвӕн. Мӕсыг ирон цард ӕмӕ ирон историйы ӕппӕты бӕлвырддӕр ӕвдисӕн. Ӕнӕ мӕсыгӕй нывыл ӕмӕ ӕххӕст нӕ уыдзӕн Ирыстоны сурӕт.

Мӕсыг у ирон ӕхсар, сӕрибар ӕмӕ намысы символ.

Алантӕ арӕзтой галуантӕ ӕмӕ аргъуантӕ. Уыдон уыдысты рӕсугъд, фӕлӕ баззадысты ӕндӕр бӕстӕты, сӕ фылдӕр ӕрцыди пырхгонд, ӕмӕ нал и сӕ кой дӕр. Мӕсгуытӕ сӕнтысты Иры фӕрныг хӕхты, сӕ бындур бӕласы уидӕгтау арф ауагътой нӕ райгуырӕн зӕххы ӕмӕ хъӕддыхӕй лӕууынц ӕнусты дӕргъы.

Ирыстон у мӕсгуыты бӕстӕ. Уымӕн ӕвдисӕн сты хъӕуты нӕмттӕ дӕр: Урстуалты уыдис хъӕу Саумӕсыг, Тырсыгомы-Бурмӕсыг, Захъайы-Хусмӕсыг, Къуыдаргомы-Мӕсыгуат ӕмӕ Стырмӕсыг.











II.Эпикон –таурӕгъты мӕсыг.



Царды стыр ахадындзинад цы фӕзындтӕн вӕййы, уыдонӕй адӕмы поэтикон фантазии скӕны таурӕгъон фӕлгонцтӕ. Фантастикон ӕууӕлтӕй мифты ӕмӕ кадджыты хайджын у мӕсыг дӕр.

Мӕсыджы кой арӕх цӕуы Нарты эпосы. Ӕхсӕртӕггаты галуанты астӕу ис авдӕддӕгуӕлӕ мӕсыджы. Уырдыгӕй фӕлгӕсынц сӕ бӕстыл ӕмӕ арӕнтыл. Сатана мӕсыджы бады, арвайдӕны кӕсы ӕмӕ уыны ,бӕстыл цы цӕуы, уыдон иууылдӕр. Ацы эпизодтӕй зыны, мӕсыг ирон адӕмӕн бӕллиццаг фидар кӕй уыд, уый.

Стыр ныфс адӕм цы лӕгӕй ӕвӕрынц, уый хонынц «нӕ лӕугӕ хох, нӕ цӕугӕ мӕсыг». Афтӕ хуыдтой Къостайы, Абайты Васойы, Джыккайты Шамилы…

Мӕсыг сӕ цӕрӕнуат вӕййы аргъӕутты рӕсугъ чызджытӕн дӕр. Фидар мӕсыджы цӕры Сӕлххӕйы рӕсугъд «Хӕтӕг барӕг»- ӕй. Зындгонд у алӕмӕт аргъау «Ӕрхуы мӕсыджы бадаг Бурчызг»

Ирон ӕмбисонд афтӕ зӕгъы: «Мӕгуырӕй дӕр лӕгӕн хӕдзар куы уа,уӕд ын ницы у». Хадзары бӕсты лӕгӕн ӕрхуы мӕсыг куы уа , уӕд уый та у стыр амонд.

« Мӕсыг –ирвӕзынгӕнӕг»-зӕгъы ирон ӕмбисонд. Уыцы хъуыды бӕлвырд кӕны « Ӕлдары фырт». Ӕфсӕн мӕсыг хъахъхъӕдта ӕлдары чызджыты Залиаг калмы ӕртӕ фыртӕй.

Алӕмӕт мӕсгуыты кой цӕуы таурӕгъты дӕр. «Здыджы рӕсугъд», «Азджериты Куыцыкк», «Гъонгӕси фурт мӕгур Мӕхӕмӕт».

Ацы таурӕгътӕй ӕвзӕры бӕлвырд хатдзӕг: номдзыд адӕмтӕн сӕ цӕрӕнуӕттӕ уыдысты фидар ӕмӕ рӕсугъд мӕсгуытӕ, мӕсыг ӕвдисы йӕ хицауы бӕрзонд ӕхсӕнадон уавӕр, йӕ кад ӕмӕйӕ хъӕзныгад.

III.Мӕсыг ӕмӕ уырнынад.



Стыр ӕмӕ ахсджиаг хъуыддаг уыди мӕсгуытӕ ӕмӕ галуантӕ аразын. Уыдис ын ӕхсӕнадон, паддзахадон ӕмӕ хӕстон нысаниуӕг. Раджы заманы ахӕм арӕзтадимӕ баст уыди примитивон уырнынад: мӕсыг кӕнӕ галуан нӕ сырӕздзӕн, лӕгнывонд ын куы нӕ ӕрхӕссай, уӕд. Мӕсыг куыд амадтой ӕмӕ йын нывондӕн сыӕллон куыд хастой, уыцы трагикон цаутӕ хуызджын нывты ӕвдисы Къостайы поэмӕ «Кӕуӕг айнӕг».

Къоста ӕвдисы, мӕнгуырнынад ӕмӕ фыдӕгъдӕуттӕ фыдбылыз кӕй хӕссынц, уыцы рӕстдзинад.

Уацмысӕй ӕвзӕры бӕлвырд хатдзӕгтӕ:

1.Мӕсыг у хӕстон фӕрӕз, хъахъхъӕнӕны мадзал.

2.Мӕсыг аразын у бӕрнон ӕмӕ ахсджиаг хъуыддаг.

3.Мӕсыг хӕстон уавӕрты аразын хъӕуы рагацау.

4.Мӕсыгӕн ӕвзарын хъӕуы хъӕбӕр зӕхх ӕмӕ стратегион бынат.

5.Мӕсыгӕн хъӕуы арӕзтадон дӕсныйад ӕмӕ арӕхстдзинад.

Ирон ӕмбисонд зӕгъы: «Мӕсыгӕн йӕ сӕрӕй йӕ бындур фидардӕр аразын хъӕуы».

IV.Мӕсгуыты рӕстӕг.

Мӕсгуыты тыххӕй ныхас цӕуы бирӕ чингуыты. Ирон адӕм мӕсгуытӕ кӕд ӕмӕ цӕмӕн арӕзтой , уый тыххӕй ӕстдӕсӕм ӕнусы гуырдзиаг историк Вахушти Багратиони фыста: «Иры хӕхты ис рагон фидӕрттӕ, мӕсгуытӕ. Ирон лӕг иннӕтӕй куы фӕуӕлдӕр вӕййы кӕнӕ куы схъӕздыг вӕййы, уӕд йӕхицӕн амайы мӕсыг».

Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, мӕсыг йӕ хъалӕй ничи амадта.

Мӕсыгӕн уыди ахъаззагдӕр нысаниуӕг: уый фӕрцы хохаг лӕг хъахъхъӕдта йӕ бинонты цард ӕмӕ сӕрибар.

Нудӕсӕм ӕнусы газеттӕ арӕх хастой мӕсгуыты хабӕрттӕ.Уырыссаг бӕлццон фыста: «Мӕсыг амайын алкӕй бон нӕ уыд, арӕзтой сӕ ӕрмӕст тыхджын мыггӕгтӕ…Ирон лӕг сӕрыстыр у йӕ мыггаджы мӕсыгӕй:мӕсыг ӕвдисӕн у, раджы заманы йӕ мыггаг тыхджын ӕмӕ кадджын кӕй уыд ,уымӕн». Ацы уавӕр бӕлвырддӕр ӕвдисы Къоста йӕ очерк «Особа»-йы: «Тыхджын мыггагӕн уыдис мыггагон мӕсыг, йӕ мидӕг-фондз-авд уӕладзыджы, уым, знагӕй хи хъахъхъӕнгӕйӕ, бацыдаиккой ӕнӕхъӕн хъӕу ӕд мигӕнӕнтӕ ӕмӕ ӕд хойрӕгтӕ».

Хӕххон адӕмты мӕсгуыты тыххӕй архитектурӕйы историк Аркадий Гольдштейн рауагъта сӕрмагонд чиныг-«Башни в горах»(1977а).Уый фыста: «Ирыстоны алы хӕдзар дӕр (бинонтӕ)йӕхицӕн амадта мӕсыг, кӕд йӕ фадат амыдта, уӕд».

Мӕсгуытӕ амадтой бӕрзонд бынӕтты, цӕмӕй кӕрӕдзимӕ зындаиккой, стӕй дзы чи бада, уыдон сӕхӕдӕг дӕр алкӕй уынддтаиккой,

уый тыххӕй. Кӕд искӕй мӕсыгыл арт фӕзынд, уӕд –иу базыдтой –тыхгӕнӕг ӕрбацӕуы. Ӕмӕ уӕд иннӕ мӕсгуыты сӕртӕ дӕр ӕртытӕ ссыгътой. Афтӕмӕй-иу цыбыр рӕстӕгмӕ ӕнӕхъӕн комы цӕрджытӕ базыдтой хабар ӕмӕ –иу сӕхи ӕррӕвдз кодтой знаджы ныхмӕ ӕрлӕууынмӕ.

Ахӕм рӕстӕджы-иу бинонтӕ, мыггаг мӕсыгмӕ бацыдысты, семӕ-иу бахастой хӕринаг, дон, хӕцӕнгӕрзтӕ ӕмӕ-иу ӕнхъӕлмӕ кастысты знаджы фӕзындмӕ.

Афтӕ-иу кодтой, куы фӕтуджджын сты , уӕд дӕр. Цалынмӕ сӕ бафидауын кодтой , уӕдмӕ-иу мӕсыджы бадтысты ӕмӕ ӕнхъӕлмӕ кастысты хуыздӕр рӕстӕджытӕм.

V.Мӕсыг ӕмӕ йӕ арӕзтад.

Мӕсыг уыд тынг зын амайӕн. Хъуыдис ын бынат равзарын, бирӕ фӕллой ӕмӕ арӕзтадон ӕрмӕг. Афтӕ-иу загътой: «Мӕсыг –иу куы райхалай, уӕд дзы ӕнӕхъӕн хъӕу сараздзынӕ, фӕлӕ ӕнӕхъӕн хъӕуты дуртӕй мӕсыг нӕ самайдзынӕ».

Мӕсыгӕн хъуыдис хуыздӕр дур, хуыздӕр амайӕг. Ӕвзӕр дурӕй бӕрзонд ӕмӕ фидар мӕсыг амайӕн нӕ уыд . Уӕззӕуттӕ хӕссынӕн хъуыди бирӕ тыхтӕ, уымӕ гӕсгӕ мӕсыгаразӕг ракодта зиу. Мӕсыг рӕзти уӕззау куыстӕй, стыр хъарутӕй ӕмӕ дӕсны ӕрмдзӕфӕй. Уыцы арӕзтад хуызджынӕй ӕвдисы Тугъанты Махарбеджы ныв «Мӕсыгаразджытӕ».

Ирон мӕсыг у цыппартигъон, йӕ бындурӕй уӕлӕмӕ цӕуы нарӕгӕдӕр,-афтӕмӕй лӕууы хъӕддых, фидар.

Мӕсыгӕн йӕ сӕр ӕмбӕрзтой хӕдзары хуызӕн: хъӕдтӕ, дуртӕй ӕмӕ сыджытӕй. Йӕ сӕрыл ма-иу ын сӕвӕрдтой бирӕ дуртӕ дӕр, уыдон та сӕ хъуыдысты знагыл ӕппарынӕн. Уыцы дуртӕ –иу куы фесты, уӕд та-иу уӕле дӕлӕмӕ систӕ халгӕ цыдысты ӕмӕ уыдоны дуртӕ дӕр калдтой фыдгултыл. Топхос куы фӕзынд, уӕд ацы мадзал ныууагътой.

Ис ахӕм ирон ӕмбисонд: «Мӕсыг хи дурӕй хӕлы». Хъуыддаг уый мидӕг ис , ӕмӕ мӕсыджы сӕрӕй дур куы рахауа, уӕд бынӕй бирӕ фӕтӕндӕр кӕй у, уымӕ гӕсгӕ йын къулыл ӕнӕ сӕмбӕлгӕ нӕй. Афтӕмӕй уӕле рахаугӕ дуртӕ пырх кодтой бинӕгты, хӕлдтой мӕсыг. Иннӕмӕй та –иу мӕсыджы чи бадт, уыдоны ӕхсӕн уӕйгӕнӕг куы разынд, уӕд дӕр загътой: «Мӕсыг хи дурӕй хӕлы».

VI.Мӕсыгамайӕг.

Рӕстӕг цӕуы, арӕх лӕбырынц хӕхтӕ, кӕлынц галуантӕ. Иры мӕсгуытӕ фидар лӕууынц абон дӕр. Уыдон амад сты ӕнӕ чъырӕй, фӕлӕ сты ӕндыгъд, ӕнгомамад ӕмӕ нӕ цудынц рӕстӕджы тымыгътӕй.

Мӕсыгамайӕг уыди зӕрингуырдӕу ӕрмдӕсны, адӕм ын кодтой кад ӕмӕ цыт. Аразӕгӕн йӕ конд мӕсыг уыди номгӕнӕг, ӕвдисӕн йӕ арӕхст ӕмӕ йӕ курдиатӕн. Ӕмбисондӕн баззад Дзимиры Тогойты мӕсыг. Уымӕн йӕ аразджытӕ йӕ ныхыл ныффыстой: «Ацы мӕсыджы чи бада, уый тӕссӕй куы рахиза йӕ хуылфӕй, уӕд-иу ын куыдзы бӕлӕгъы дон ныччындӕуӕд. Кӕд мӕсыг фӕцуда искӕй къухӕй, кӕнӕ ныккӕла йӕхӕдӕг, уӕд-иу йӕ самайджытӕ Мӕрдты авд дӕлдӕр ныххауӕнт». Ацы фыст у фӕдзӕхст, ныстуан, уый аразӕгӕй домы стыр дӕсныйад, хъахъхъӕнӕгӕй-лӕгдзинад.

VII.Мӕсыг ӕмӕ литературӕ.



Мӕсыг ирон адӕмы царды сси кад, ӕхсар ӕмӕ сӕрибары символ. Йӕ кадыл ис зарджытӕ, таурӕгътӕ, ӕмбисӕндтӕ. Истори ӕмӕ культурӕйы чингуыты аив кӕнынц мӕсгуыты сурӕттӕ. Фӕлӕ мӕсыджы фӕлгонц иууыл хуызджын ӕвдыст цӕуы литературӕйы. Ирон традицитӕ цӕуынц «Ирон фӕндыр» -ӕй. Къоста радзагъды лӕгӕй зӕгъы:»Зӕххыл дын нал баззад кӕнинаг, дӕ мӕсыг амайын фӕдӕ» «Салам». Мӕсыг амайын амоны стыр хъуыддӕгтӕ аразын, адӕмӕн стыр хӕрзты бацӕуын, хи сӕрӕн кады куыстӕй ном скӕнын. Ахӕм хуызы Къостайӕн аргъ кӕны Гӕдиаты Секъа - уымӕн Ирыстон у гӕнах , Къоста - зонды мӕсыг.

Мин фарастсӕдӕӕ ӕвддӕсӕм азы Ӕрыдоны байгом чиныгдон. Ӕмбалты Цоцко йӕ схуыдта «рухс ӕмӕ зонды мӕсыг». Малиты Георги йе ӕмдзавгӕйы «Федог» сиды фӕсивӕдмӕ: «Арвмӕ мӕсуг амайетӕ, хормӕ скӕнетӕ фӕндаг».

Ирон традицион культурӕйы кард у ӕхсары символ, фӕндыр- аивады символ, мӕсыг та у кад, ӕгъдау ӕмӕ сӕрибары ӕвдисӕн.



Кӕрон.

Кӕронбӕттӕны мӕ зӕгъын фӕнды мӕсыджы тыххӕй ӕмбисӕндтӕ. Ӕнӕсӕрфат лӕгӕй афтӕ фӕзӕгъынц «Змисыл мӕсгуытӕ амайы», кӕнӕ «митӕй мӕсгуытӕ амайы». Иу зондджын лӕг куы марди, уӕд йӕ фыртӕн бафӕдзӕхста: «Цӕмӕй цӕрын фӕразай, уый тыххӕй алы хъӕуы дӕр амай дӕхицӕн мӕсгуытӕ». Лӕппу катай кӕны: кӕй бон у уыйбӕрц мӕсгуытӕ амайын? Уӕд ын иу куырыхон лӕг афтӕ зӕгъы: алы хъӕуы дӕр дӕхицӕн скӕн дурмӕсыг нӕ, фӕлӕ, мӕсыгау ныфс чи у, ахӕм ӕрдхорд.Ӕмӕ мӕ фӕнды ,цӕмӕй нӕ Иры фӕсивӕд самайа йӕхи мӕсыг. Амайын та йӕ хъӕуы, ирон адӕммӕ фарн, ӕгъдау ӕмӕ намысӕй цы уыди, уыцы монон хӕзнатӕй























Спайдагонд литерӕтурӕ:



1.Хетӕгкаты Къоста.Ирон фӕндыр.Ир.,1999.

2.Беджызаты Ч.Мӕсгуытӕ дзурынц.Тбилиси,1936.

3.Айларты И.Ирон фарн.Ир.,2006.

4.Джыккайты Ш.Ныхасы фарн.Ир.,1998.

5.Гӕдиаты Секъа ,Ир.,1992.

























Сӕргонд.



Разныхас……………………………….. 2

Сӕйраг хай……………………………… 3

Iсӕр. Мӕсыг-историон ӕмӕ культурон

цыртдзӕвӕн.

II сӕр. Этикон –таурӕгъон мӕсыг.

III сӕр. Мӕсыг ӕмӕ уырнынад.

IV сӕр. Мӕсыг ӕмӕ рӕстӕг.

V сӕр. Мӕсыг ӕмӕ йӕ арӕзтад.

VI сӕр. Мӕсыгамайӕг.

VII сӕр. Мӕсыг ӕмӕ литерӕтурӕ.

Кӕрон……………………………………………………………………7

Спайдагонд литерӕтурӕ………………………………………8







1


Получите в подарок сайт учителя

Предмет: Прочее

Категория: Прочее

Целевая аудитория: 10 класс.
Урок соответствует ФГОС

Скачать
Масыг ирон адамы царды.

Автор: Цамакаева Ира Магаметовна

Дата: 20.06.2022

Номер свидетельства: 610143


Получите в подарок сайт учителя

Видеоуроки для учителей

Курсы для учителей

ПОЛУЧИТЕ СВИДЕТЕЛЬСТВО МГНОВЕННО

Добавить свою работу

* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт

Удобный поиск материалов для учителей

Ваш личный кабинет
Проверка свидетельства