Н?рг?л Д?йсенбекова,
?ызылорда облысы, Шиелі ауданы.
№252 Г.Н.Ковтунов атында?ы орта
мектепті? ?аза? тілі мен ?дебиеті
п?ніні? м??алімі.
?АЗА? ТІЛІ САБА?ЫНДА О?УШЫНЫ? СЫН
Т?Р?ЫСЫНАН ОЙЛАУ ДА?ДЫСЫН ДАМЫТА ОТЫРЫП,
С?ЙЛЕУ М?ДЕНИЕТІН ?АЛЫПТАСТЫРУ.
Б?гінгі ?стаз міндеті - о?ушылар?а ХХI ?асырда табысты е?бек етуіне жол салатын білім мен да?дыны игеруге к?мектесу. Осы ма?сатта о?ытуда жа?а педагогикалы? технологияларды енгізу ?азіргі кезде ?р м??алімні? басты міндеті болса керек. ?йткені болаша?та бізге заман талабына сай ?алыптан тыс ойлай білетін, ?р т?рлі жа?дайлар?а ?арай бейімделіп, ш??ыл шешімдер ?абылдай алатын, шы?армашыл,белсенді т?л?алар ауадай ?ажет. О?ытуда тек жала? білім берумен ?ана шектелмей, баланы? жеке ?асиеттерін , ?абілеттерін дамыта отырып о?ыту?а ?мтылу ?ажет. М??алім ?з ж?мысында алдында?ы о?ушыларды? санасында болып жат?ан ?згерістерді ба?ылап, зерттеп, ?зі де ж?мысын ?згерте отырып, оны ?йлестіре білуі ?ажет деп есептеймін. Мені? ?з т?жірибемде сын т?р?ысынан ойлау модулін ?р маба?ымда ?олдануымны? себебі, атал?ан ма?сат-міндеттерден туындап жатыр деп ойлаймын. ?сіресе , о?ушыларды? с?йлеу тілін дамытуда б?л модульді? берері к?п. Жалпы ?азіргі заман?ы ?діс-т?сілдер бойынша баланы? ?зі ізденіп, ?з бетінше білім алуы ?шін ?рекет жасаушы болса , мен тек ба?ыттаушы , д?рыс жол н?с?аушымын, ?йымдастырушымын. О?ушы мен ?йымдастыр?ан саба?тарда еркін с?йлеп , пікір таластарды ж?не сыныптастарынын пікірін ты?дап, проблеманы шешу жолын бірігіп ?арастырады. О?ушы ?рекеті- жай іс-?рекет емес, т?жырым жасай білу, зерттеушілікке талпыныс. Топпен ж?мыс барысында ?з ойымен ?згелерді? ойына сынай ?арап, естіген, білгендерін талдап, с?рыптап, салыстырып, реттеп, ж?йелей білу. Білмегенін зерттеп, д?лелдеп ?з бетімен ж?не бірлесе шы?армашылы? ж?мыс істеу. Кез келген мазм?н?а сын т?р?ысынан ?арап, саналы шешім ?абылдай білуге да?дылану. М?ндай жолмен ?йымдастырыл?ан саба?тарда ?з даму де?гейіне с?йкес о?ушыны? ойы шы?далып, ?азіргі кездегі мол а?парат заманында ?зіне ?ажеттісін та?дай білуге да?дыланады ж?не белгілі жетістіктерге жетері с?зсіз. О?ан мені? на?ты ж?мыстарда к?зім жетуде. Сонымен, сын т?р?ысынан ойлау технологиясымен ж?мыс істеу баланы? танымдылы? белсенділігін арттырумен ?атар оны? шы?армашылы?ын да дамытып , ?з бетінше білім алу да?дысын ?алыптастыру?а м?мкіндік береді. На?ты т?жірибемнен мысал келтіретін болсам , атал?ан стратегияларды ?олданып ?ткізген саба?тарымда о?ушылар ?з пікірлерін ашы? айтып, ойларын ?штап , ?здеріне деген сенімділік тудырды. Ойларын жала? ?ана білдірмей, д?лелді с?йлеуге да?дыланды. Ой ?орытып, н?тижеге жетіп ?алай о?у керектігін ?йренді. М?нда?ы тиімді ?дістер диалог, ??гімелесу, с?ра?- жауап деп ойлаймын.саба? барысында о?ушы –басты т?л?а, басты кейіпкер. Ол білім алу ?шін тере? ойланып, ізденеді, зерттеу да?дыларын игереді. Саба?тарым негізінен диалогке ??рылады. Сын т?р?ысынан ойлау модулінде тал?ылау мен диалог ?зіні? танымды? ?леуетімен ерекшеленеді. Диалог барысында балалар?а баламалы м?мкіндіктер беріліп, бас?а адамны? к?з?арасын ты?дап, дамуын ынталандыратын ?дістермен ?арастыру ?сынылады. О?ушылар ?здеріні? ??рдастарымен, сарапшылармен диалог ж?ргізу барысында т?жірибе жина?тап ж?не ой-?рекетіні? жо?ары де?гейіне к?терілуге талпына отырып, баламалы м?мкіндіктер туралы сын т?р?ысынан ойлап, зерттеу ж?ргізуге ?абілетті бола т?седі. Т?сінуді басты назарда ала отырып , ынтыма?тасты?пен білім алу немесе м?селені шешу ?дерісі о?ушыларды? тиімді д?лелдерді ж?йелеу ?абілеттерін жо?арылатады. Мен ??р?ан саба?тарда диалог ж?ргізуді? ережелері туралы келісім бар, сыныпта диалогтік ?лгі ??рыл?ан, о?ушылар бір-бірімен жа?а ж?не е? тиімді т?сілді іздестіреді ж?не ма?ына ??руды? бірлескен т?сілдерімен ?рекет ете отырып, ж?мыс істеуге тырысады. Мен о?ушыларды? ?ызы?ушылы?ы мен ?р о?ушыны? ерекшелігін т?сініп, оларды? ?арым-?атынасы мен эмоциаларына зейін аударып отырамын. «О?ушы мен о?ушы» немесе «о?ушы мен м??алім» арасында?ы диалогті д?рыс жол?а ба?ыттау ар?ылы к?п н?тижелерге ?ол жеткіздім. О?ушыларды? жарыса диалогтік ??гімеге т?суі , жа?а саба?ты ?ызы?ушылы?пен игеруі, белсенділігі т?мен о?ушыларды? ашылуы мен ?шін ерекше ?уаныш болды. Со??ы зерттеулерге с?йенсек, сыныпта?ы ?арым-?атынаста ?зара ?рекеттестік ?лгілері – зерттеушілік ??гіме, д?йек пен диалогті? м??алім мен о?ушы арасында ма?ына мен білімді игерудегі бірлескен іс-?рекетке тартылуымен ?атар, жо?ары де?гейдегі ойлау ?абілеттеріні? ?рістеуіне ж?не зиаткерлік ?ырларыны? дамуына ы?палын тигізеді. Сонды?тан балаларды диалог пен д?йектерді тал?ылау?а тарту белсенді ж?ргізілген жа?дайда, оларды? о?уы тиімдірек ж?не н?тижелі жетістіктері жо?ары болады деп есептеуге болады. Жалпы сын т?р?ысынан ойлайтын о?ушылар белсенді болады, олар с?ра? ?ойып, ма?ынаны аны?тау ?шін д?лелдер айтып,саналы т?рде ма?сат?а жету жолын та?дайды ж?не олар ?згерістерге ашы? болады. Бала сын т?р?ысынан ойлана отырып, ?з пікіріне ?т?ыр т?сініктеме табады, кез келген проблемада жауаптар емес, с?ра?тар табу?а ?мтылады. Д?лелдермен с?йлеп да?дыланады. Барлы? жасал?ан ?орытындыларды ба?алай біледі, д?лелдерді? ма?ыздылы?ы мен де?гейін т?сініп ?олдай алады. Бас?а да болжам, м?мкіндіктерді? болуын ж?не оны? орынды екенін, арты?шылы?ын мойындайды. Барлы? айтыл?ан к?з?арас пен д?лелдерді есепке алып, к??іл б?леді.
Сонымен ?атар , мен ?р саба?ымнан кейін рефлексивті есеп бере отырып, ?р о?ушыны? ерекшелігін ж?не ?зіме ?ажетті жа?а а?параттарды біліп отырамын. Со?ан орай келесі саба?ымды ?йымдастырамын.
Ал баланы? не ?йренгені туралы сын т?р?ысынан ойлауда рефлективті білім беруге жатады. О?ушыларды? ?зін-?зі ба?алауын ?йымдастыру ар?ылы да к?п н?рсеге бас?аша ?арау?а ?йренеді. ?зін-?зі ба?алау ж?мысыны? бастап?ы кезе?інде о?ушыларды? ?инал?анын бай?адым. Біра? б?л т?сіл н?тижелі болды. О?ушылар ?зіні? кемшілігін білу ар?ылы келесі саба?тар?а ба?ыт, жоспар ??ра алды. Я?ни, олар ?з-?здеріне есеп бере отырып реттелді.
Ал топты? ж?мыс барысында ??рыл?ан топ ережелері топ ішінде о?ушыларды? ?здік реттелуіне к?п септігін тигізді. Топпен ж?мыс барысында ынтыма?тасты? атмосферасыны? ??рыл?аны да бай?алды. М?ндай ж?мыстар барысында «Автор орынды?ы», РАФТ, ИНСЕРТ, дискуссиялы? карта, Венн диаграммасы, Блум ?лшемдері, Жигсо ?дісі, т.б. ?дістерін б?рын да ?олданушы едім. Сонымен ?атар, сын т?р?ысынан ойлау ?дісі бойынша ?тілген саба?тарымда ?ал?ан модульдерді де еркін енгізуге болатынына к?з жеткіздім.
А?паратты? –коммуникациялы? технологияларды пайдалану заман талабы. О?ушыларды? ?ызы?ушылы?ын ояту, ынтасын арттыруда б?л ??ралдарды модуль бойынша кіріктіріп пайдаланамын. ?йткені ?азіргі о?ушылар кітапхана?а бар?аннан г?рі интернетпен ж?мыс жасау?а к?бірек ?ызы?ушылы? танытады. Сонды?тан заман талабына сай жеткілікті д?режеде санды? сауаты бар, ?мір жа?дайларыны? барлы? аспектілерінде жа?а технологияларды? бар м?мкіндіктерін пайдалана алу да?дыларын ?алыптастыру, оны ?мірлік ?ажеттіліктеріне ?арай пайдаланатын ?рпа? т?рбиелеу мені? міндетім деп санаймын.
?орыта айт?анда , т?жірибе барысында атал?ан модульді? о?ушыларды? с?йлеу тілін дамытуда алатын орны ерекше бол?анды?тан, басты ба?ыт болу керек деп ойлаймын. Сонымен ?атар , о?ушылар арасында бір-біріні? пікірімен санасу , сыйласты? ?арым-?атынасты? негізі ?аланады; ?зін жеке –дара т?л?а терінде тануына жол ашылады; е? бастысы , ?з ойын ашы? , еркін айту?а, пікір алмасу?а да?дыланады; о?ушыны? жо?ары де?гейде коммуникативтік ?арым-?атынас жасай білу да?дылары дамиды; ?зін-?зі, бірін –бірі ба?алау?а; м??аліммен еркін с?йлесіп, пікір алмастыру?а; достарыны? ойын ты?дай отырып, проблеманы шешу жолдарын іздей отырып, ?иынды?ты шешуге к?мектесуге; белсенді шы?армашылы?ты ойлау?а негіз ?аланады.
Балаларды? к?ннен-к?нге ?олжетімділігі артып келе жат?ан ана??рлым ке? коммуникациялы? ?дерістерге тиімді ж?не ойда?ыдай ?атысуына м?мкіндік беретін сын т?р?ысынан ойлау мен зерттеу да?дыларын дамыту заман талабы екені ай?ын.
Пайдаланыл?ан ?дебиеттер:
М??алімдерге арнал?ан н?с?аулы?.
«Педагогикалы? диалог» а?паратты?- ?дістемелік журнал.
